Vasvasagin! Yoxud ayrim omadi yurishgan boyvachchalar haqida
Aslida hamma davr va zamonlarda ham mushohadaga undovchi, dunyoqarashingizni tiniqlashtirib, nigohingizni teranlashtiradigan san'at asarlari yuqori baholangan. Halollik, bag'rikenglik, saxovatpeshalik kabi umuminsoniy fazilatlar ulug'lanib, boylikka ruju qo'yish, xasislik, o'zbilarmonlik kabi chirkin illatlar doim qoralangan. Ammo ming afsuski, bugun inson pulni emas, balki pul insonni boshqarib, uning ko'zini shamg'alat qilayotgani achinarlidir.
Ma'lum bo'lishicha, avstriyalik rassom Gustav Klimtning 1907 yilda chizilgan “Oltin Adel” yoki “Avstriya Mona Lizasi” deb ataluvchi kartinasi dunyo auksionlarida 135 million dollarga sotilgan. Ispan rassomi Pablo Pikassoning “Trubka ko'targan bola” kartinasi esa 104 million 100 ming dollarga baholangan ekan.
Ha, dunyo kimoshdi savdolarini kuzatsangiz, noyob buyumlar, inja san'at asarlaridan tortib, “antikvar” ashqol-dashqollarning aqlga sig'mas narxlarini ko'rib yoqa ushlaysiz. Oddiygina misol, bahosi 22 million dollar bo'lgan amerikalik dunyoga mashhur qo'shiqchi Maykl Jeksonga tegishli rancho, 50 ming dollarlik Stalinning bloknoti, 31,8 million dollarga baholangan AQShdagi dinozavr skleti…
Albatta, yuqoridagi holatlarni tushunsa bo'ladi. Masalan, bitta kartinani olamjahon pulga sotib olgan boyvachchani “San'atning chinakam shaydosi ekan-da, qandini ursin!” — deyish mumkin. Hatto o'zimizda ham ko'plab yurtdoshlarimiz “kimoshdi” savdolarida ishtirok etib, “pulning yuziga qaramay” sotib olishmoqda. Lekin…
Ayniqsa, Vazirlar Mahkamasining o'tgan yil 4 iyundagi “Jismoniy va yuridik shaxslarga avtotransport vositalari uchun ro'yxatdan o'tkazish davlat raqami belgilarini oshirilgan to'lov stavkalari bo'yicha berishda “O'zbekiston Respublika tovar-xomashyo birjasi” AJ axborot tizimida auksion o'tkazish tartibi to'g'risidagi nizomga o'zgartirish kiritish haqida”gi qarori qabul qilinishi bilan savdo tizimida avtoraqamlar onlayn sotuvlarining keskin o'sishi kuzatildi.
Internet sahifalariga ko'z yugurtirsangiz, “Onlayn auksionda 3 milliard so'mlik “chiroyli” avtoraqamlar sotildi”, “Onlayn auksionda 4,5 milliard so'mlik “chiroyli” avtoraqamlar sotildi”, “O'tgan haftada 2,4 milliard so'mlik avtomobil raqamlari sotildi”, “Auksionda “chiroyli raqam” 50 millionga sotildimi?” kabi xabarlarni o'qib, hayronu lol bo'lasiz.
4 dona “777” chiroyli avtoraqamlar qariyb 350 million so'mga sotilganini eshitgandik. Bir necha haftadirki, ijtimoiy tarmoqlarda muhokamalar markazida turgan qariyb 600 million so'mlik “30 Z 777 ZZ” avtoraqami haqida, uni sotib olgan odam haqida ne deyishga ochig'i, til ojiz…
Mazkur avtoraqam o'tgan yil 14 dekabr kuni savdoga qo'yilib, boshlang'ich narxi 111 million 500 ming so'm (boshlang'ich bahoning “suv tekinligi”ni ayting. A.A) etib belgilanibdi.
Joriy yilning 4 yanvarida esa u 596 525 000 so'm (qariyb 60 ming AQSh dollari)ga baholangan. G'olib hali bunga qo'shimcha ravishda 29 993 500 so'm vositachilik yig'imini ham to'laydi.
Ushbu oldi-sotdi yurtdoshlarimiz tomonidan qizg'in bahslarga sabab bo'ldi.
— Afsus! Shuncha pul topib, aql topmagan kaslar bilan zamondosh bo'lib, bir havodan nafas olayotganinga achinib ketasan. Axir, bu pullarga qancha yetim-esirning ko'nglini ko'tarish, oilaviy sharoiti og'ir oilalarga yordam berish, chekka tumanlarda o'quvchilar sovuqda zor qaqshab ta'lim olayotgan maktablarning nechtasini ta'mirlash, hech bo'lmaganda, bir-ikkita qishloqni ichimlik suvi bilan ta'minlash mumkin edi. Axir, eshakning to'qimini almashtirsang, u gijinglagan tulpor bo'lib qolmaydi-ku! Yo'q, bu gaplar befoyda — qorni to'qning qorni och bilan nima ishi bor? — deyiladi ijtimoiy tarmoqlardagi munosabatlarning birida.
“O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasining 2021 yil 1 yanvar sonida e'lon qilingan ustoz jurnalist Ahmadjon Meliboyevning “Sinovli kunlarda ulg'aygan xalqmiz” sarlavhali maqolasida esa “…Pandemiya paytida dunyo boylarining shaxsiy mablag'i 2 trillion dollarga ko'paygani aytiladi, turli mamlakatlarda ellik nafar yangi milliarderlar paydo bo'lgan. Kimning va nimaning hisobiga? Koronavirus tufayli jahon iqtisodiyoti har kuni 400 milliard dollar ziyon ko'rayotgan bir paytda, shuncha boylik qaerdan keldi? Boyligi tinimsiz ortayotganlarni bildik, ammo ish joyidan, tirikchilik manbaidan judo bo'lganlarning hisobi bormi? Endilikda ularning ahvoli qanday kechadi?” Shubhasiz, bu fikrlar har bir imonli kishini insoniylik haqida o'ylashga majbur qilishi tabiiy.
Xo'sh, avtoraqamlar auksionidagi milliardlab pullar qaerdan kelyapti, axir, dunyoning ko'pgina gegemon davlatlari inqiroz yoqasiga kelib qolgan, ayrim xalqlar bir burda nonga zor bo'lib kun ko'rayotgan pandemiya davrida yashayotgan bo'lsak. Bu paytda ba'zi bir odamlarning minib yurgan avtomobilining narxidan ham qimmatga avtoraqam sotib olishi, ortiqcha dabdabayu as'asaga mukkasidan ketishi sa-al g'alatiroq emasmi?..
E'tibor qiling, Respublika tovar-xomashyo birjasi ma'lumotiga ko'ra, o'tgan yilda eng qimmat avtoraqam qiymati 206 million 700 ming so'mni tashkil etgan. Shuningdek, sinovli va yo'qotishlarga boy bo'lgan 2020 yilda onlayn-auksionlar orqali 262 milliard 600 million so'mlik 106 mingdan ziyod avtoraqam sotilgan. Pandemiyaga qaramay, avtoraqamlar sotuvi son jihatdan avvalgi yildagiga nisbatan 2,6 barobarga, hajmi bo'yicha esa 71,2 foizga o'sgan…
Nima ham derdik, qoyil!
Samarqand viloyati Ichki ishlar boshqarmasi Axborot xizmati xodimi: “Z 777 ZZ” avtoraqamini sotib olgan fuqaro samarqandlik. Ammo biz unga avtoraqam sotib olishi uchun pulni kim berganini bilmaymiz. Ushbu fuqaroning ism-familiyasi o'zining ruxsatisiz oshkor qilinmaydi. Lekin u Ahad Qayum emas”, deya ma'lumot bergan.
Albatta, qariyb yarim milliard so'mdan ziyodroq mablag' sarflab, avtouloviga “nomer” sotib olgan shovvozga bir narsa deyolmaysiz. Pul topibdimi, nima uchun xarj etishi uning ishi. Lekin… baribir, ko'ngildan turli o'y-u mushohadalar o'tadi-da.
Bunday o'zibo'larchilik, kibr va maqtanchoqlik ortida nima bor? Yuz millionlab mablag'ni hech ikkilanmay o'z orzu-havasi uchun sovurayotgan bu kimsalar boshqa birovga yaxshilik qiladimi, qila oladimi? Qachonki, yuqorida aytganimizdek, biror san'at asarini asrab qolish yoki savob ish uchun katta mablag'dan voz kechilsa, ehtimol yanada yaxshiroq bo'lmasmidi, deysiz.
Bir nechta raqam tushirilgan “bir parcha temir”ni aql shoshadigan mablag'larga xarid qilayotgan yurtdoshlarimizni qo'llab-quvvatlayotganlar ham yo'q emas, albatta: “Nima bo'pti, puli bo'lsa, qandini ursin, axir byudjetga pul tushyapti-ku!”.
To'g'ri, bu pullar davlat g'aznasiga tushadi. Lekin shu odam, ya'ni 600 million so'mga davlat avtoraqami sotib olayotgan mard, ushbu mablag'ini yanada to'g'ri yo'naltirsa, aytaylik, bir kichikroq korxona ochsa, unda 5-10 kishini ishli qilsa, ko'proq savobli, samaraliroq bo'lmaydimi?! Shunda ham davlat g'aznasiga pul tushadi-ku! Qolaversa, biz ulug' ma'naviyat ildizlariga ega xalqmiz. Hatto bir umr muborak Haj safari uchun pul yig'ib, ammo Hajga bormasdan, ana shu topgan-tutgan pulini kambag'al, bechora bir qo'shnisining uyini tiklash yoki bemor biror insonning shifo topishiga sarf etgan kishilarning avlodi emasmizmi?! Qolaversa, shunday saxovatli kishilar hozir ham yo'q emas-ku!
Albatta, o'ziga to'q, boy odamlarimiz ko'payayotgani yaxshi. Biroq yuqoridagi gap: ular hashamat orqasidan quvib, o'zini ko'z-ko'z qilishdan boshqasiga yaramasa, bu bizning fojiamiz emasmi? Xalqimiz to'g'ri aytgan ekan. Insofni har kimning o'ziga bersin!
Abdulaziz AHMEDOV