Mahalliy amaldorlarga bir savol: qachon xalqqa yaqin bo'lasiz?
Tan olaylik, bundan to'rt yil oldin hayot qanaqa edi, odamlar qanday yashar edi? Erkinlik, ochiqlik bormidi? Gap o'tganni yomonlashda emas, aksincha, borini aytishda. Saboq chiqarishda.
Prezidentimizning shaxsiy irodasi tufayligina juda ko'p masalalar, xalqimizni qiynab kelgan yuzlab muammolar barham topdi. Yurtdoshlarimiz emin-erkin yashash, ishlash baxtiga musharraf bo'ldi. Birgina uzoq viloyatdan poytaxtga kelguncha, masalan, aytaylik, Surxondaryodan Toshkentga mashinada kelguningizcha, lof bo'lsa ham, 15-20 ta joyda tekshiruvdan o'tilardi. Hatto viloyatning o'zida, bir tumandan ikkinchi tumanga borguningizcha, ikki-uch joyda “post”lar tashkil qilingan edi.
Ular kimni ushlar edi, nimadan buncha xavfsirar edi? Ishonasizmi, tumanlar tugul sekin-asta mahalla-posyolkalarga ham yo'lto'sar-shlagbaumlar o'rnatila boshlagandi. Hammasi Yurtboshimizning bitta topshirig'i bilan barham topdi. Endi bemalol, yo'l qoidasini buzmasangiz, hech kim bilan birovning ishi yo'q.
Ha, ming shukrki, ochiqlik zamoni keldi.
Oddiy oylik-maoshni naqd pulda olish masalasini ayting, plastik kartadan pul yechtirish masalasi-chi, kimlargadir 20-30 foizini berishga majbur bo'linardi.
Bularning bari kechagi kunimiz. To'rt yil oldingi hayot manzaralari. Prezidentimiz shu bois hamisha odamlarni rozi qilish, xalq ichida bo'lish kerakligini ta'kidlaydilar.
Ammo ko'pgina mahalliy amaldorlar hamon xalqdan o'zini olib qochayotganini ham aytishimiz kerak. Buning ustiga o'sha “yillardan” qolgan rusum, mahalliy hokimliklar, ya'ni tuman, shahar hokimliklari, sud, prokuratura idoralari o'z ishxonalarini baland qora panjaralar bilan o'rab olishayotgani, g'alati emasmi?
Chunki, davlat ahamiyatiga molik strategik ob'yektlar bo'lsa, tushunarli. Davlat qo'riqxonalari bo'lsa, boshqa gap. Ammo odamlar o'z tashvish-muammolari bilan bosh urib boradigan joylar xalqqa yaqin bo'lishi kerak emasmi? Ayrim tuman hokimliklariga oddiy odamlar tugul, OAV vakillarining kirib-chiqishi ham oson emas. Shu bois, har gal xizmat yuzasidan baland qora panjaralar bilan o'ralgan davlat idora va muassasalariga borganimda panjara ortidagi amaldorning qabuliga kirolmay ovvora-yu sarson bo'layotgan turnaqator fuqarolarni ko'rib muhtaram, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Xalq davlat idoralariga emas, balki davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak”, degan bugungi ichki va tashqi siyosatimiz mazmun-mohiyatini o'zida to'la mujassam etgan da'vatlari esimga keladi.
Rahmatlik padari buzrukvorim oddiy cho'pon — chorvador edilar. Bor-yo'g'i 7-sinfni bitirgandi. Kimdir hayotdan, davlatdan nolisa, bir gapni ko'p takrorlardi: “Davlat va xalq — danakning po'sti va mag'zi, bolam. Bitta-ikkita odam davlat ham, xalq ham bo'lolmaydi”. Darhaqiqat, davlatsiz xalqni, xalqsiz davlatni tasavvur etib bo'lmaydi.
O'tgan yil oktyabr, noyabr oylarida Surxon vohasidagi bir qancha tuman va shahar hokimliklarida bo'lishga to'g'ri keldi.
Safarimizni Sheroboddan boshladik. Temir panjara yonidagi kirish joyiga borganimizda IIB qorovullik xizmati xodimlari: “Hujjatingiz? Hm-i, kimga kirasiz? Ha, bu masalalar bo'yicha o'rinbosarlari qabul qiladi”, deyishdi. Agar iloji bo'lsa, hokimga uchrashimiz zarurligini aytdik. Avvaliga: “Hokimning qabul kuniga keling”, deyishdi. So'ngra: “Hokim hech kimni qabul qilmaydi, agar sizni kiritib yuborsam, meni ishdan haydab yuborishadi”, deb rostini aytib qo'ya qolishdi. Hokimning telefoniga qayta- qayta qo'ng'iroq qildik, qani go'shakni ko'tarsa?..
Nima ham derdik, niyatimiz amalga oshmay, temir panjaradan o'tolmasdan, Boysun qarab yo'l oldik. Xullas, qaysi tuman yoki shaharga bormang, shu hol, shu manzara. Xo'sh, joylardagi hokimliklarda, davlat idora va muassasalarida “to'rtinchi hokimiyat” vakillariga munosabat shunday ekan, oddiy fuqarolar qanday qilib bu idoralarga bosh suqadi? Mahalliy rahbarlarga dardini qanday tushuntiradi? Nega ular o'ziga bunchalik bino qo'ygan, kibr va manman, faqat o'z gapini juftlaydigan?..
Shunda bir narsaning mohiyatiga yetganday bo'ldim. To'g'risi, aholi tomonidan internetdagi ijtimoiy tarmoqlarga yozilayotgan bo'lar-bo'lmas murojaatlarni shunchaki bekorchilikdan yozishadi, deb o'ylardim. Imonim komil bo'ldiki, dahmazalardan bezgan odamlar oddiygina mahallada hal bo'ladigan muammolari uchun ham ijtimoiy tarmoqlarga, Prezident portaliga yozishga majbur bo'lisharkan.
Hazrat Muqimiy aytganidek: “Qilmang yomon andishalar, yaxshilari ham bor ekan”. Muzrabot, Bandixon, Sariosiyo tumanlari hokimlari qabulida bo'ldik. Eng muhimi, ular bizning tashrif va rejamizdan xursand bo'lishdi. Hatto, muhim maslahatlar ham berishdi.
Aslida gap qaysidir tuman yoki shahar hokimining qabuliga kirishda emas. Gap kundan-kunga qat'iy urf bo'lib borayotgan rutubatli qora panjaralar xususida! Afsuski, qaysi davlat idora va muassasasi joriy yoki to'la ta'mirga tushadigan bo'lsa, albatta, 3-4 metrlik qora panjara bilan o'raladigan bo'ldi. Yangitdan quriladigani-ku, bo'lsa bo'lmasa! Axir, bu qora panjaralarga respublikamiz bo'yicha sarflanayotgan noyob materiallar va milliard-milliard so'm mablag'lar amaldorning cho'ntagidan emas, davlat byudjetidan ketayapti-ku? Davlat xazinasi bu xalq mulki va xalq rizqi. Agar buni mamlakat bo'yicha aqchaga chaqadigan bo'lsak, tog' bo'lib ketadi-ku?
Ancha yillar avval Surxondaryoning sobiq rahbarlaridan biri viloyat markazidagi “Bolajon” bog'i atrofidagi hashamdor temir panjaralarni oldirib tashlatgandi. Bunga hamma tasannolar aytgandi. Chunki “Bolajon” bog'iga bobo va momolar nabiralarini, ota-onalar bolalarini olib kirishi uchun salkam 500 metr masofadan aylanib kelishiga to'g'ri kelardi. Bundan tashqari, bu bog'da bittagina kirish joyi bo'lib, ko'pincha bekitilib qo'yilardi. Bolalar bog'i bo'lsa-da, qaysidir “tadbirkor” uchun daromad manbai edi. Sal o'tmay viloyat hokimligi atrofidagi jimjimador panjaralarni ham ko'chirtirib tashlagandi.
Aslida bunday panjaralar mahalliy hokimiyatlarga, fuqarolarning huquq hamda manfaatlarini himoya qiluvchi idoralarga emas, yuqorida aytganimizdek, davlat ahamiyatiga molik strategik ob'yektlarga, qo'riqxonalarga yoki qat'iy belgilangan binolargagina o'rnatilsa, kifoya, emasmi?
O'tgan yil yozda elektr haqini to'lash uchun majburiy ijroning Muzrabot tuman bo'limiga bordim. Mashinamdan tushmasdan forma kiygan bir yigit baqirib keldi: “Bu yerda to'xtash, mashina qo'yish mumkin emas. Ko'rmayapsizmi, to'xtashni taqiqlovchi belgi qo'yilgan”. Nima qilish kerak, ikki chaqirim nariga mashinani qo'yib kelsam, oyog'im singan, qo'ltiqtayoqda zo'rg'a yuribman. Ko'chaning boshida IIB idorasi, haqiqatan ham taqiqlovchi belgi qo'yilgan. Undan so'ng prokuratura, keyin sud, departament, hammasi baland, sovuq panjara bilan o'ralgan, qaerda to'xtasang ham dakki yeysan. Oxiri mashinadan tusholmay, qaytib ketishga majbur bo'lgandim. Mana sizga INSON omili!
O'ylamang, birgina Muzrabot tumanida deb, deyarli barcha tumanlar va shaharlardagi amaldorlarning idorasida shu ahvol. Poytaxtdan kelgan bir hamkasbimga hamrohlik qilib, bir-ikki mahkamaga bordik. Ortiqcha rasmiyatchilikdan qon bo'lib ketgan bo'lsa kerak: “Nega bu idoralar, bu amaldorlar bunchalik zirxlangan, xuddi “gestapo”dan qo'rqqanday!” — deb yubordi. Rasmiyatchilik, siyosat o'z yo'liga, hamkasbim yuragining tub-tubidan chiqqan bu nidoda ertangi kunga ishonch va ochiq ko'z bilan qaraydigan xalqimizning, millatimizning sasini his qildim. Bizni davlatimiz, hukumatimiz, shonli Qurolli Kuchlarimiz ko'z qorachig'idek hamma narsadan himoya qilib turgan bo'lsa, buning ustiga, o'z uyimiz, o'z yurtimiz, o'z elimizda bo'lsak. Endi mahalliy amaldorlarga bir haqli savolni berishga to'g'ri keladi: bu erkin jamiyatda biz nimani yashiramiz, nimadan va kimdan o'zimizni buncha himoya qilib qo'riqlaymiz?!
Axir mahalliy hokimiyat, IIB, prokuratura, sud, majburiy ijro, departament, kadastr kabi davlat idoralari harbiy zavod, maxfiy baza, tanga va qog'oz pul chiqaradigan zarbxona yoki o'ta sir saqlanadigan biror laboratoriya emas-ku?!
Ayniqsa, mahalliy davlat idoralarini baland qora panjaralar bilan o'rash, ortiqcha hashamlarga ketayotgan qurilish materiallari va mablag'ni eng chekka qishloqlardagi maktab hamda bolalar bog'chalariga, qabristonlarga, mahalla yo'llariga, aholini ichimlik suvi bilan ta'minlashga sarflasak ham yurtimiz, ham xalqimiz uchun foydali bo'lardi. Agar yuqoridagi mahalliy idoralarning mablag'i oshib-toshib ketgan bo'lsa, xodimlarini o'zlari qiziqqan jurnalga, gazetaga obuna qilsin yoki o'sha mahkamada mo''jazgina kutubxona tashkil etsin. Bu Prezidentimiz ilgari surgan g'oyalarga, bugungi zamon talabiga mos va xos bo'lardi.
Xulosa o'rnida yaqinda muhtaram Prezidentimizning Oliy Majlisga Murojaatnomasida alohida ta'kidlangan quyidagi so'zlarni yana bir karra eslatishni lozim topdik: “Ommaviy axborot vositalari mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko'lamli o'zgarishlarni xolis yoritish bilan birga, joylardagi mavjud dolzarb muammolarga davlat idoralari va jamoatchilik e'tiborini qaratib, ularni bartaraf etishga barcha darajadagi rahbarlarni da'vat etib, undab kelayotganini alohida ta'kidlab o'tmoqchiman. Ular tom ma'noda “to'rtinchi hokimiyat”ga aylanib bormoqda.
Achchiq va tanqidiy materiallar joylardagi ko'plab amaldorlarga yoqmasligi, ularning tinchi va halovatini buzayotgani bor gap. Lekin oshkoralik va so'z erkinligi bu — davr talabi, bu — O'zbekistondagi islohotlarning talabi”.
Safar OMON,
“Hurriyat” muxbiri