Ma'naviy boy bo'lish qiyinmi?

Tezkor, globallashuv davri odamlarning tinch, farovon yashashi barobarida, ularning bir-biriga mehr-oqibatli, kattalarga hurmat, kichiklarga izzatda bo'lishdek asl qadriyatlarimiz, madaniyat va ma'naviyat egasi bo'lishimizni ham talab etayaptiki, aslida ham bu kundalik hayotimiz, turmushimizdagi odatiy ehtiyoj hisoblanadi.

Odatda har qanday jamiyatda inson qadri, sha'ni, obro'si baland turadi. Biz — o'zbeklar uchun esa iliq muomala, yaxshi gap hamma narsadan ustuvordir. Ayni vaqtda jamiyatda oddiygina insoniy munosabatlar har birimizda ham mujassammi? — degan savol paydo bo'layapti. Chunki keyingi paytlarda odob-axloq, madaniy va ma'naviy ongning susaygani, foydasiz bahs-munozaralar, bir-birini haqorat qilish odatiy holga aylanib qolayapti. Ahil-inoqlik har qanday jamiyatda kerak. Ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlarda hokim, rahbar bilan jamoa o'rtasidagi munosabatlar borasida turli xil fikr- munozaralar bo'layaptiki, bularning tub ildizini surishtiradigan bo'lsak, har birimizda oddiygina tarbiya, ichki madaniyat, ma'naviyat qanchalik yetishmayotganini his qilishimiz mumkin.

O'zbekiston Res­publikasi Prezidenti ­Shavkat Mirziyoyev raisligida shu yilning 19 yanvarida ma'naviy-ma'rifiy ishlar tizimini tubdan takomillashtirish, bu borada davlat va jamoat tashkilotlarining hamkorligini kuchaytirish masalalari bo'yicha o'tkazilgan videoselektor yig'ilishida davlatimiz rahbari: “Agar jamiyat hayotining tanasi iqtisodiyot bo'lsa, uning joni va ruhi ma'naviyatdir. Biz yangi O'zbekistonni barpo etishga qaror qilgan ekanmiz, ikkita mustahkam ustunga tayanamiz. Birinchisi — bozor tamoyillariga asoslangan kuchli iqtisodiyot. Ikkinchisi — ajdodlarimizning boy merosi va milliy qadriyatlarga asoslangan kuchli ma'naviyat”, deb alohida ta'kid­lab o'tdi.

Bizningcha, bu gapning zamirida katta ma'no borligi, bularni hayotga tatbiq qilishda, ayniqsa, pedagog, murabbiy, shu­ningdek, bevosita sohaga daxldor kishilarning zimmasida yanada katta mas'uliyat yuklanganligini ilg'ab olish qiyin emas.

Bugun, ayniqsa, yoshlar tar­biyasi, ma'naviyati borasidagi xavotirli o'y-fikrlar butun jamiyatni, qolaversa, har bir ota-­onani bezovta qilayotgani ham bor gap. Chetdan “ommaviy madaniyat” ko'rinishida kirib kelayotgan turli video, klip, disk va yana boshqa vositalar yoshlarning ma'naviyatiga salbiy ta'sir ko'rsatayotganini har kuni ko'rib, bilib turibmiz. Ochig'ini aytganda, telekanallarimiz orqali namoyish etilayotgan ba'zi xorij seriallardagi axloqsizlik, xudbinlik, yengiltaklik, andishasizlik kabi illatlar yoshlarga o'z ta'sirini o'tkazmasdan qolmaydi. “Yomon illat yuqumli bo'ladi”, degan gap bejiz aytilmagan.

Yoshlar, albatta, serial “qahramonlar”iga taqlid qiladi, ularga o'xshagisi keladi. Oqibatda ana shu salbiy omillar milliy ma'naviyatimizni tanazzulga olib kelishi, fikr qaramligini yuzaga keltirishi mumkin. Ma'naviy kemtiklikni esa har qancha mablag' bilan ham qoplab bo'lmaganidek, fikr qaramligi undan ham og'ir oqibatlarga olib kelishi eng yomonidir. Prezidentimiz ta'kid­laganidek, “Iqtisodiy kambag'allikni qisqartish bo'yicha katta ishlar olib bora­yapmiz. Lekin ma'naviy qashshoqlikni qanday qisqartiramiz? Fikr qaramligidan qanday qutulamiz?

Islohotlar uchun mablag' va innovatsiyalarni topyapmiz, lekin ma'naviy immunitetni mustahkamlash uchun ruhiy resursni qaerdan topamiz?

Bu savollar har birimizni o'ylantirishi zarur”.

Darhaqiqat, yurtboshimiz bizdan bugungi yoshlar tarbiyasi bilan bog'liq muammolarni har birimiz, hammamiz birgalikda hal qilishimizni talab etayapti. Ularning ma'naviyatini yuksaltirish, madaniyatli bo'lishini ta'minlash uchun millatimizga xos urf-odatlarimiz, qadriyatlarimizga asoslangan azaliy tarbiya vositalari va hozirgi, yangicha shakldagi usullardan foydalangan holda ish olib borish lozim. Nazarimizda, yoshlarga kundalik saboq, maslahat berganda, bizdan oldingi avlod vakillarining eng yaxshi xislatlari, ibratli ishlari haqida misollar asosida gapirilsa, bu usul yoshlarning qalbiga   yaxshilik, ezgulik g'oyalarini singdirishga xizmat qilishi tabiiy.

Mana bir misol, o'shanda O'zbekiston Milliy universiteti (sobiq ToshDU)ning yosh o'qituvchisiman. Oilam bilan aspirantlar uyida yashaymiz. Uy masalasida universitetimizning rektori akademik Sa'di Sirjiddinovning qabuliga kirdim. Domla meni iliq kutib oldi, arizamni diqqat bilan o'qidi, ba'zi jumlalarning ostiga chiziq tortdi, bir- pas o'yga cho'mdi-da, keyin menga yuzlandi:

— O'g'lim, Moskvadagi nufuzli universitetda o'qigan ekansiz, — deya gap boshladi domla. — Menga ham siz ta'lim olgan universitetning aspiranturasida o'qish va bir muddat professor lavozimida ishlash nasib etgan. Siz kabi yosh, bilimli mutaxassislar bizga juda kerak. Hech o'ylamasdan boshlagan ilmiy ishingizni davom ettiravering. Biz albatta muammoingizni ijobiy hal qilamiz, — dedi.

To'g'risi, kimsan, dunyo tan olgan, O'zbekistonda ehtimollar nazariyasi maktabini yaratgan akademik, mamlakatimizda yetakchi universitet rektoridek odam bir yosh xodimiga shunchalik mulozamat ko'rsatayapti-yu, ayting-chi, bundan mamnun bo'lmaslikning iloji bormi?!

Sa'di Sirojiddinovdek kamtar, ma'nan yuksak, olijanob, odamlarga faqat yaxshilik qilishdek ezgu ishlarga doimo shay turadigan rahbar hozir ham kam bo'lsa kerak. Biz yoshlar ish jarayonida ustozning vazminlik, xushmuomalalik, bag'rikenglik kabi xislatlariga havas qilar edik. Alloma, donishmand ustozimizning chin insoniylik, odamiylik, rahbarning ma'naviyati, mas'uliyati haqidagi hayotiy misollar bilan aytgan ibratli gaplari, o'gitlari, maslahatlari hali-hanuz quloqlarimiz ostida jarang­lab turadi.

Idorami, tashkilot yoki o'quv dargohi bo'ladimi, uning rahbari ma'naviyatli inson bo'lsa, jamoasi a'zolari bilan yaxshi muomalada bo'lib, halollik, to'g'rilik, xolislik doimiy shiori bo'lsa, jamoa ham xotirjam ishlaydi, ish ham unumli bo'ladi, albatta.

Eng muhimi, ma'naviyatni hech narsa bilan sotib olib bo'lmaydi. Pul, mol-dunyoni ehtimol ko'p-ko'p to'plash mumkin. Ammo ulug' donishmandlar aytganidek, zaru gavharlarning o'zigina baxtli bo'lishga kamlik qiladi. Inson har qancha to'kis, boy-badavlat bo'lsa bo'lsinki, unga ma'naviy boy bo'lish nasib qilmasa, bari bekor. Fayz va saodat kaliti yuksak tarbiya, barkamollik bilandir. Demak, ma'naviy boy bo'lish ayrimlar o'ylaganchalik “ikkinchi daraja”li ish emas. Aksincha, nafaqat bugunimiz, balki ertamizning ham muhim tayanchi.

Yusuf HAMDAMOV,

O'zbekiston Milliy universiteti dotsenti

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

20 − 18 =