Saylov qachon bo'lishini oldindan bilmaydigan yurt
Malayziya bugungi kunda iqtisodiyoti rivojlanib borayotgan, aholisi yuqori turmush darajasi bilan ta'minlangan ilg'or mamlakatlar sirasiga kiradi. Eng muhimi, bu mamlakatdagi tinch kechayotgan hayot tarzi chet ellik talabalarni Malayziyada ta'lim olishga chorlamoqda.
Malayziyada ta'lim tizimi ikki vazirlik — O'rta maktab ta'limi va Oliy ta'lim vazirligi tomonidan nazorat qilinadi. Ta'lim bo'yicha asosiy qonunchilik akti 1996 yildagi “Ta'lim to'g'risidagi qonun”da ko'rsatib o'tilgan bo'lib, ushbu qonun hujjati dasturilamal bo'lib xizmat qiladi.
Malayziyada Buyuk Britaniya kolonial tizimi davrida, ya'ni 1816 yilda ochilgan “Penang Free School” maktabi Malayziya tarixidagi ilk maktab hisoblanadi.
Dastlab, ushbu maktablarda malay tili umuman yuritilmas, o'quvchilarga faqatgina ingliz tilida o'qish shart qilinardi. 1970 yildan boshlab, milliy siyosat asosida hukumat ingliz maktablarini malay maktablariga aylantirdi. Ushbu islohotlar 1982 yilda yakuniga yetdi.
Maktabgacha ta'lim Malayziyada ko'proq pullik bo'lib, majburiy emas. Shu bilan birga maxsus sertifikatsiya dasturiga ega, birinchi navbatda, pedagoglar bolalar psixologiyasi, ta'lim berish metodikasi va bolalarni parvarishlash dasturlarini o'zlashtirishadi.
Mamlakatda boshlang'ich ta'lim esa majburiydir. Bilimlarni tekshirish testlar asosida olib boriladi. Bu tizim 6 yil davom etadi. 1-3 sinfgacha “Tahap Satu” — birinchi bosqich deb, 4-6 sinfgacha esa “Tahap Dua” — ikkinchi ta'lim darajasi, deb yuritiladi. Ushbu ta'limni bolalar 7 yoshdan boshlab, 12 yoshda tamomlashadi.
O'quvchilar orasida xorijlik yoshlar ko'pchilikni tashkil etadi. Maktablarda asosiy fanlardan tashqari, bir qator klublar va to'garaklar ishlaydi, o'quvchilar sport va boshqa turli xil yo'nalishlar bo'yicha mashg'ulotlarga qatnashishlari mumkin. Birinchi sinfdan boshlab o'quvchi olgan bilimi yuzasidan imtihon topshiradi. Boshlang'ich ta'limning yakunida barcha o'quvchilar umumiy standart test — “Ujian Pencapaian Sekolah Rendah (UPSR)” topshirishadi. Testda o'quvchilarning malay va ingliz tili bo'yicha bilimlari, hamda tabiiy fanlar, matematika va imlo qoidalari yo'nalishida imtihon qilinadi.
O'rta ma'lumot olish ham 5 yil davom etadi. Ushbu bosqichda o'qish biroz murakkabroq sababi, fanlarni yaxshi o'zlashtira olmagan o'quvchi o'qishdan chetlatilishi mumkin. O'quvchilarning o'qishdan tashqari faoliyati qo'llab-quvvatlanadi, rag'batlantiriladi. Muntazam tarzda turli tadbirlar, tanlovlar o'tkazib boriladi. O'quv kurslari yakunida o'quvchilar Malayziya sertifikatini taqdim etuvchi “Sijil Pelajaran Malaysia (SPM)” imtihonini topshirishadi.
O'quvchilar bir paytda sinxron ravishda nutq so'zlanadigan tanlovlarda qatnashadi. Malayziyaning aksariyat maktab o'quvchilari xoreografik elementlar mavjud bo'lgan, ingliz tilida aytiladigan “nutqiy xor”, deb ataluvchi tanlovda ishtirok etadi.
Malayziyaning ko'pgina kollej va oliy ta'lim muassasalari o'quvchilarni 11-sinfni bitirgach o'z safiga qabul qiladi. 9- yoki 10-sinfni tamomlagan chet elliklar bu yerdagi xalqaro maktablarda 11-12-sinflarda o'qishlari mumkin. Ammo buning uchun o'quvchi ingliz tilini o'zlashtirgan bo'lishi kerak, agar til bilish darajasi yetarli bo'lmasa, xorijlik o'quvchiga qisqa muddatli o'quv kurslari taklif qilinadi. Qizig'i, bu yerda 12-sinfni g'arb dasturlari asosida tamomlagan o'quvchilarga g'arb shahodatnomasi beriladi.
O'rta maktabni tamomlagan o'quvchi oldida ikki tanlov turadi — OTMga kirish uchun qo'shimcha ta'limga yana ikki yil vaqtini bag'ishlash yoki yetuklik attestatini olish. Qo'shimcha ta'lim uchun “Sijil Tinggi Persekolahan Malaysia (STPM)” imtihonini topshirish lozim bo'ladi. Yetuklik attestatini olish imtihoni esa birmuncha sodda va osondir.
Oliy ta'limning asosiy bo'g'ini hukumat tomonidan moliyalashtiriladi. Oliy ta'lim muassasasiga kirish uchun, yuqorida tanishganimizdek, o'quvchida yetuklik attestati yoki qo'shimcha ta'lim olganlik sertifikati — “STPM” bo'lishi lozim. Har yili Malayziya universitetlari 150.000 dan ortiq malakali bitiruvchilarni tayyorlaydi.
Malayziyada islomiy maktablar ham bor. Boshlang'ich maktablar — “Sekolah Rendah Agama (SRA)”, o'rta maktablar esa “Sekolah Menengah Agama (SMA)”, deb nomlanadi. Yana “Sekolah agama rakyat (SAR)” nomli maktab tizimi ham faoliyat ko'rsatadi. U yerda talabalarga Islom tarixi, arab tili fanlari o'qitiladi.
Ushbu davlatda Kanada, Avstraliya, Singapur va Buyuk Britaniya kabi davlatlarning nufuzli universitetlari o'z filiallariga ega.
* * *
Malayziya — Osiyoning eng ko'p millatli mamlakati hisoblanadi, Mamlakatning faqatgina 50 foizi tub aholi, 50 foizining 23 foizini xitoyliklar, 7 foizini hindlar qolganini esa boshqa millatlar tashkil etadi. Malayziya xalqi rasman islom diniga sig'inadi. Aholining 61 foizi musulmonlar bo'lib, qolganlari nasroniy, budda va iudizm diniga mansubdir.
Boshqa mamlakatlardan farqli jihati Malayziyada qachon saylov bo'lishining aniq muddatini hech kim bilmaydi. Malayziya Konstitutsiyasi parlament saylovlarini har besh yilda kamida bir marta o'tkazishni ko'zda tutgan. Ammo bosh vazir istagan paytda saylov kunini e'lon qilishi mumkin.
Dunyodagi eng katta gul Malayziyada o'sadi. Va bu raffleziya guli Malayziyaning eng mashhur o'simligi hisoblanadi. Uning diametri ikki-uch metrdan katta. Ammo u gullayotganda o'zidan sassiq hid taratganligi tufayli “jasad gul” nomini olgan.
Bu yerda it bilan o'ynashgan odam o'lim jazosiga hukm qilinadi. Malayziyada itni eng nopok jonivor, deb hisoblashadi.
Bu yerda hammaning ham oshqozoni hazm qila olmaydigan “mevalar podshohi” — durian yetishtiriladi. Ammo uning hidi shu qadar badbo'yki, aksariyat tashrif buyuruvchilarga uni o'zlari bilan olib yurish taqiqlab qo'yilgan.
Malayziya dunyoning eng byudjeti zo'r avialiniyali mamlakatdir. “AirAsia” aviakompaniyasining qizil-oq rangli samolyotlari Osiyoning 20 dan ortiq mamlakatlariga parvozni amalga oshiradi. Bunday parvoz bilan manzilga borib-qaytishni hisobga olganda 100 dollar mablag' sarflanadi.
Malayziya poytaxti Kuala-Lumpurda dunyodagi eng baland osmono'par ikki bino — Petronas minorasi juft holda bo'lib, balandligi 51,9 metrni tashkil etadi.
— Mamlakat bo'ylab safar qilish uchun albatta pasport kerak bo'ladi.
Malayziyaning Borneo orolidagi Sabax va Saravak nomli ikki shtati o'z qonun-qoidalariga egadir. Bu yerda mamlakat fuqarolaridan ham pasport yoki shaxsni tasdiqlovchi boshqa hujjat talab qilinadi.
Islom ASILBEKOV