Shudgordagi quyruq yoxud ma'naviy jinoyat ildizlari qaerda?
Bugungi voqeligimizning shiddatli oqimi har qanday hozirjavob, tezkor muxbirni ham shoshirib qo'yayotgani sir emas. Shunga qaramay, axborot maydonida “javlon urayotgan” ayrim jurnalistlarning qo'l uchidagina yozayotgan, ming bor uzrku-ya, tuzsiz, nursiz, samarasiz, “xo'jako'rsin” maqolalarini o'qib (ochig'i o'qib bo'lmaydi, birrov ko'z yugurtirsangda. M.P.) asabing qaqshaydi. Chunki, ularning gazetadan gazetaga “ko'chib” yurgan sarlavhalarini ko'riboq, o'qishga bo'lgan ishtiyoq yo'qoladi.
Atoqli Dog'iston shoiri Rasul Hamzatov ta'biricha: “Menga mavzu emas, ko'z bering!”, deydigan payt kelmadimikan?! O'zbekistonda bugungiday evrilishlar, ulug'vor qurilishlar, odamlarning kayfiyatidagi o'zgarishlar qachon, qaysi davrda bo'lgan? Jurnalist hayotning eng qaynoq jabhalarida bo'lishi, islohotlarni yanada jadallashtirilishida ko'makchi, “tishli-tirnoq”li maqolalar yozishi, eng muhimi, xalq dardini, muammosini ko'tarib chiqib, amaliy natijaga erishish yo'lida harakat qilmog'i kerak. Shunday jurnalisti bor matbuot vositasinigina xalq o'qiydi, hurmat qiladi.
Yaxshi narsalar yozib, el og'ziga tushishni niyat qilgan matbuot xodimi qilni qirq yorishni biladigan, mantiqiy fikrlashga odatlangan, qalamga olayotgan sohani atroflicha o'rgangan bo'lsa, bu — katta yutuq.
Afsuski, bizda hamon axborot yetkazishning almisoqdan qolgan usullari zo'r berib qo'llanilaveradi. Tahlil qolib, ta'rifu tavsifga, natija, samara qolib, yuzaki son ko'rsatkichlariga urg'u beraveramiz.
Keling, shu o'rinda kichik bir misol. Aytaylik, bir fermer xo'jaligi yoki dehqonchilik klasteri shartnoma rejasini ikki hissa bajardi. Bu albatta, matbuotda chiqishga loyiq ko'rsatkich. Lekin o'sha fermer yoki klaster rejani ikki hissa bajarish uchun ikki hissa ko'p sarf-xarajat qilgan bo'lsa-chi? Urug'lik, yoqilg'i-moylash materiallari, texnika ishlatish va boshqa ko'rsatkichlar bo'yicha davlatga, bankka katta miqdorda qarzdor bo'lib qolgan bo'lsa-chi? Endi o'zingiz ayting, zarar hisobiga shartnomasini ikki hissa bajarayotgan jamoani ibrat qilib axborot maydoniga chiqarish to'g'ri bo'ladimi?
Hozirgi paytda “bosma axborot vositalari kerakmi o'zi?” — degan fikr hatto ayrim jurnalistlar orasida ham “bolalab” ketdi. Bu savolga javob bitta: kerak! Gazeta-jurnallar shak-shubhasiz davr yilnomasini yaratayotgan, ulug' maqsadlar yo'lida bel bog'lagan xalqqa ma'naviy madadkor bo'layotgan, kamchiliklarni o'z vaqtida ochib berayotgan qudrat manbai. Ular barcha hokimiyat tuzilmalari yo'lidagi haqiqat va adolat mayog'i bo'lmog'i zarur. Demak, shunday qutlug' dargohda ishlaydigan biz, jurnalistlar hozirgi mavqeimizni yana o'n chandon yuqori ko'tarishimiz, yangi davrga, yangi voqeliklarga mos ishlashimiz, xalqimizga davr nafasini yetkazishda hozirjavob bo'lishimiz shart.
Ammo… nima deysiz, buning uchun matbuotimizni, avvalo, bir elakdan o'tkazadigan, saragini sarakka, puchagini puchakka ajratadigan davr kelmadimi? Qaysiki o'zida savoddan asar ham yo'q bir shovvoz (taassufki, ular bir emas bugun o'nlab, balki yuzlabdir. M.P.) qandaydir MChJ tashkil qilib, uning qoshida turli nomdagi gazeta-jurnallar ochib (qarang-a, bundaylarga litsenziya olish ham “shest sekund”), turli tashkilotu korxonalarga, asosan, byudjet tashkilotlari (xalq ta'limi, sog'liqni saqlash bo'limlari va hokazo)ga ot surib, ulardagi ayrim ta'magir odamlarni topib, xufiyona kelishuvlar qilib, “cho'tali”ni berib, yuz millionlab, hatto milliardlab mablag'ni hech kim o'qimaydigan, to'g'rirog'i o'qib bo'lmaydigan nomi “gazeta” yoki “jurnal” deb ataladigan sariq chaqaga arzimas oyda bir-ikki bor nashr etiladigan va g'irt savodsizlarcha chop qilinadigan matohlarga obuna tashkil qilib, kseronusxa — matohlarni pachkalab byudjet tashkilotlariga olib borib tashlamoqda. Bu makulaturadan farqi yo'q “nashr”lar esa ana shu tashkilotlarda talay vaqt chang bosib yotadi va boradigan, yaraydigan joyi… yana qayta ishlash korxonalari bo'ladi. Buning otini esa biznes deb qo'yibdi! Agar rostini aytsak, bu biznes ham emas, aslida ma'naviy jinoyatdir! Chunki bunday olg'irlarning maqsadi xalqqa ma'naviyat, axborot ulashish emas, aksincha birinchi navbatda pul yig'ish, nima qilib bo'lsa-da, mo'may daromad orttirishdan iboratdir.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2017 yili yurtimiz ziyolilari bilan uchrashuvlarida “Matbuotning hech qachon biznes vositasi bo'lishiga yo'l qo'yilmaydi”, degan edi.
Bugun ming afsuski, savdogar, ma'lumotining tayini yo'q qator MChJchilar allaqachon matbuotni ham biznes vositasiga aylantirib ulgurishdi! “Bir balosi bo'lmasa, shudgorda quyruq na qilur”, deganlaridek, ha, ularga matbuot emas, pul kerak.
Xo'sh, bundaylar bilan kim shug'ullanadi? Kim nazorat qiladi va qachon tegishli chora ko'riladi? O'ylaymizki, bunday ko'zbo'yamachilik va betamizlikning oldini olmoq kerak. Matbuotning obro'si borgan sari yer bilan bitta bo'lib borayotganining asosiy sabablaridan biri shundadir. Mana nima uchun tashkilot va korxonalar, muassasalar obuna desa zor qaqshaydigan, aftini burushtiradigan bo'lib qolishgan! Demak, birinchi galda Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi va uning joylardagi boshqarmalari bo'lgan-bo'lmagan MChJlarga gazeta-jurnal ochib berishni to'xtatishi lozim. So'z erkinligi, matbuot erkinligi kerak, albatta. Biroq dunyoning hech bir mamlakatida gazeta-jurnal ochib olish bizning yurtdagidek o'yinchoq bo'lmasa kerak. Bu ketishda eshakbozorning ham “gazet”i bo'lmasligiga kafolat qolmadi!
Munavvar PARDAYEV.
Guliston shahri