Bugun jurnalistikaga nima yetishmayapti?

Kuni kecha O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi tomonidan Milliy matbuot markazida “Yangi O'zbekiston jurnalistikasi: zamonaviy yondashuvlar va an'analar davomiyligi” mavzusida davra suhbati bo'lib o'tdi

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari, bir qancha bosma va internet nashrlarning bosh muharrirlari, teleradiokanallar vakillari, jurnalistlar, jurnalsit kadrlarni yetishtiruvchi oliy ta'lim muassasalari pedagoglari hamda sohaga qiziqqan ijodkorlar ishtirok etgan tadbirda Prezidentimizning Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni munosabati bilan yo'llagan tabrigidan kelib chiqadigan vazifalar xususida fikr almashildi.

Davra suhbatini O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi raisi Olimjon O'sarov olib bordi. Uyushma raisi mamlakatimizda davlatimiz rahbari tomonidan milliy mass-media sohasi rivojiga jiddiy e'tibor qaratilayotganini alohida ta'kidladi. Va quyidagi fikr­larni bildirdi: Yangi O'zbekistonni barpo etish jarayonida matbuot va ommaviy axborot vositalari sohasida ham tub o'zgarish­lar yuz berayotir. OAVning jamiyat hayotidagi o'rni va ta'siri, faoliyat samaradorligi, ta'sirchanligini oshirish, ularning moddiy-texnik bazasini yaxshilash, kadrlar salohiyatini oshirish, soha xodimlari mehnatini har jihatdan qo'llab-quvvatlash, rag'batlantirish ustuvor vazifa bo'lib kelmoqda.

Keyingi yillarda sohaga oid 12 ta qonun hujjati qabul qilindi. Axborot xizmatlari tizimi tubdan yangilandi. Bu yil tashkil etilganining 65 yilligi nishonlanadigan milliy televidenie faoliyatida ham jiddiy o'zgarishlar ko'zga tashlanmoqda. O'zbekiston milliy teleradiokompaniyasining yangi, zamonaviy platformasi markaziy telekanallarda namoyish etilayotgan ko'rsatuvlarni butun mamlakatimiz hamda dunyoning 100 dan ziyod davlatlariga uzatish, ijtimoiy tarmoqlarga faol joylashtirish imkonini bermoqda.

Ayni paytda nodavlat elektron ommaviy axborot vositalari, gazeta va jurnallar, nashriyot va bosmaxonalar soni tobora ortmoqda. Internet jurnalistikasi tobora rivojlanmoqda. Mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan 1 ming 893 ta ommaviy axborot vositasidan 638 tasi yoki 33,7 foizi Internet nashrlari — veb-saytlar sifatida ro'yxatdan o'tgan.

Tadbirda ta'kidlanganidek, davlatimiz rahbarining Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni munosabati bilan soha xodimlariga tabrigi har bir jurnalist, media tuzilma, tahririyatlar, ijodiy jamoalar uchun muhim dasturilamaldir.

Ayni paytda sohadagi kamchiliklar, muammolarni birgalikda, hamjihatlik bilan hal etish dolzarb ahamiyatga molik, — dedi O.O'sarov.

Davra suhbati so'ngida O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi tomonidan bir guruh jurnalistlarga uyushmaga a'zolik biletlari topshirildi.

Quyida esa tadbir ishtirokchilarining muxtasar fikr-mulohazalari e'tiboringizga havola etilmoqda.

Ahmadjon Meliboyev,

“Jahon adabiyoti” jurnali

Bosh muharriri, O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatgan jurnalist:

— Biz bugun matbuotda so'z erkinligini amalda his eta boshladik. Bosma nashrlar, radio va televidenie, ijtimoiy tarmoqlar o'rtasida ochiqlik va oshkoralik musobaqasi boshlandi. Bunda kimning g'olib chiqishi muhim emas, erkin so'zni, rad etib bo'lmaydigan haqiqatni jur'at va albatta, mahorat  bilan (odob doirasida) ayta oladigan, iqtisodiy jihatdan biror kimga yoki tashkilotga bog'lanmagan, o'rtada xolis turishga qodir nashrlarning mavjudligida. Fikrimcha, bunday ijodiy jamoalar yanada ko'payishi kerak.

Bugungi dunyoviy o'zgarishlar ko'p sohalarga oid nazariy metodologik asoslarni ham o'zgartirib yubordi. Nazariya va amaliyot o'rtasidagi ko'p yillik uzilish shunga olib keldi. Bu holat jurnalistikaga ham taalluqli. Qisqa qilib aytganda, matbuotning asosiy prinsip­lariga doir bir-biriga qarama-qarshi  fikrlar paydo bo'ldi. Ulardan biri – OAV kamchiliklarni, mavjud muammolarni ko'rsatib berishi, yashirilgan haqiqatlarni oshkor qilishi, noto'g'ri xatti-harakatlarni tanqid ostiga olishi shart, ammo ularning yechimi qanday bo'lgani bilan qiziqmasligi kerak. Bizdan juda uzoqda bo'lmagan taj­ribali bir mutaxassis “Bu matbuotning ishi emas”, deb turibdi.

Axir, bu fikrga mutlaqo qo'shilib bo'lmaydi! Jurnalist zahmat chekib, biror muammoning ildizini ochib bersa-yu bu xususdagi tanqidiy chiqishga tegishli tashkilotlar munosabat bildirmasa, bunday zahmatli mehnatdan ne ma'no chiqadi? Go'yoki, dehqon erta bahordan kech kuzgacha mehnat qilib, dalaga ekin eksa, har tup niholni avaylab parvarishlasa-yu hosil bilan qiziqmasa — bu nima degani?

Xurshid Do'stmuhammad,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati:

—       E'tibor beradigan bo'lsak, keyingi bir oyda Jurnalistlar ijodiy uyushmasi qanchalik jonlanganini ko'ramiz. Favqulodda jonlandi. Yuqori avj pardasi 27 iyun bo'ldi, albatta, bunga Prezidentimizning tabriklari, e'tibori alohida sabab bo'ldi. Ammo bayramlar o'tadi, hayot davom etadi. Har kuni tirik insonning oldida yangi-yangi muammolar bo'lganidek, jurnalistlarning oldida 10 hissa, 100 hissa ko'proq muammolar bo'ladi. Bu — tabiiy. Jurnalistlarning kasbi shuni taqozo qiladi.

Ikkita masalaga e'tibor qaratishingizni so'rayman. Birinchisi, kadr tayyorlash masalasi. Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti ochildi, Sharqshunoslik institutida, Samarqand davlat chet tillar institutida xalqaro jurnalis­tika yo'nalishlari ochildi. Bu juda yaxshi. O'quv dargohlari qancha ko'p bo'lsa, raqobatga imkoniyat qancha bo'lsa, shuncha yaxshi.

Lekin bitta mulohaza paydo bo'ladi. O'zbekiston davlat Jahon tillari universitetidagi xalqaro jurnalistika yo'nalishining faoliyati to'xtatildi. Bunda ozgina mantiqsizlik kuzatil­yapti. Fakultet, universitet rahbariyati bilan Oliy ta'lim vazirligiga tushuntirishga harakat qildik. Lekin ojizlik qildik, shekilli, fikrlarimizni uqtira olmadik.

Buni qarangki, Prezidentimizning tab­riklari chop etilgan “Hurriyat” gazetasining birinchi sahifasida “Mehnat shuhrati” ordeni olgan O'g'iloy qizimiz ham shu dargohni tamomlagan. Bunday sobiq talabalar juda ko'pchilikni tashkil qiladi. Jahon tillari universitetining 20 yillik salohiyatga, tajribaga, bazaga ega bo'lgan fakultetining bahridan o'tildi.

Eng jiddiy masalalardan biri gazetalarimizni kuzatsak, e'lon qilinayotgan tanqidiy chiqishlarga javob masalasi, murojaatlarga javob masalasida hali qiladigan ishlarimiz nihoyatda ko'p.

Mana, kechagina Urganchda bir dehqonning uyiga kirib 30 tonna bug'doyini ichki ishlar xodimlari olib chiqib ketibdi, zo'ravonlik bilan. Kun.uz nashri shuni olib chiqibdi. Nimaga bosma nashrlar ham bunga nisbatan o'z gapini aytmaydi? Faqat maqtovga berilmasdan, shunday holatlarni ham olib chiqsa bo'ladi-ku!

Husan Ermatov,

“Ishonch”–“Ishonch-Doverie” gazetalari bosh muharriri:

—       Prezidentimizning tabrigida alohida bir nuqta bor. Shu paytgacha hech qaysi bir tabrikda biz O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasining tilga olinganini ko'rmagan edik. Bu yerda Jurnalistlar ijodiy uyushmasiga katta ishonch bildirilyapti. Ikkinchidan, Uyushma biz maslahatlashadigan, boshimiz birikadigan bir mas­kanga aylansa, degan taklif beril­yapti, deb aytishimiz mumkin.

Birinchi navbatda, biz o'z oldimizga “Bugun jurnalistikaga nima yetishmayapti?” — degan savolni qo'yaylik. To'g'risini aytsam, bugungi bosma nashrlarimizda ham haqiqiy jurnalistika unchalik ko'zga tashlanmaydi. Biz o'qigan jurnalistikani hozir nashrlarimizda juda kam kuzatyapmiz. Avvalambor, o'z kasbimizni bir nazardan o'tkazaylik, nimalarni o'rgangan edik? Jurnalistika bu — san'at, jurnalistika bu — fan emasmi?

Hamma tashqaridan turib baho berayapti. Biz indamay o'tiribmiz. Nimaga shunday bo'lyapti?

Avvalo, o'zimizning qilayotgan ishlarimizni isloh qilib olsak yaxshi bo'lardi. Ilgari gazetalarimizni nima ko'targan. Gazetalarimizni fel'yetonlar ko'targan, tahliliy materiallar ko'targan. Hozir aytaylik, iqtisodiy mavzuda yozilayotgan aksariyat maqolalarni o'qib bo'lmaydi-ku. Birorta bir jiddiy tahliliy iqtisodiy yo'nalishda yozadigan odam topolmay qol­yapmiz. Davlat rahbari shuncha o'zgarishlar qilyapti. Buni yoritishda iqtisodiy tahlil kerak bo'ladigan joylari bor. Qani shuni ko'rsatib berayotgan birorta bir jurnalist?

To'g'ri, bitta-ikkita sal dadilroq gazetalarimiz bor, lekin faqat shular bilan biz mana shu, o'zbek matbuoti, deb maqtanolmaymiz.

Bosh muharrirlar… boshimiz biror marta birikmaydi. Masalan, bitta “Hurriyat”da chiqqan, so'ng uni to'rtta gazeta ko'chirib bergan maqolaga (“Haqiqatga tik qarang, janob!”, “Hurriyat” gazetasi, 2021 yil, 21 aprel, №17-son) javob ololmadik-ku.

Ikkinchidan, ta'lim nuqtai nazaridan ham. Ta'limning ham o'zining egalari bo'lishi kerak-da. Fakultet sonini ko'paytirgan bilan unda ishlaydigan odamlarni ham o'ylab ko'rishimiz kerak. Qandaydir bir ichki ilgarigidan qolib ketgan ziddiyatlar borligini eshitib qol­yapmiz. Jurnalistikamizni ilmiy nuqtai nazardan tadqiq qilib, bugungi kamchiliklarimizni qayta ko'rib chiqishimiz kerak.

Aytaylik, gazetalarimizda chiqayotgan materiallarga javob kelmayaptimi, Uyushma bilan buni muhokama qilaylik, ko'rsatuvlar tashkil qilaylik. Hamjihatlikni ta'minlaylik.

Hozir burilish nuqtasi. Shu yerdan to'g'ri yo'lni tanlab olsak, yaxshi tomonga ketamiz. Yo'qsa, shu joyimizda qolaveramiz.

Sherzod G'ulomov,

O'zbekiston Elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi ekspertlar kengashi raisi, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi:

— Bugun nazariya bilan amaliyot o'rtasidagi uzilish hamon sezilib turibdi. Aslida bu tabiiy hol: har bir ommaviy axborot vositasining o'z yo'nalishi, ish uslubi va yuzi bor. Universitet partasidan kelgan yosh mutaxassis darhol unga moslashib ketishi oson emas. Bu esa bizga faoliyatimizda zamonaviy yondashuvlar bilan bir qatorda ko'p yillik “ustoz-shogirdlik” an'analarimizni ham unutmasligimiz lozimligini namoyish etadi. Bir tajribali jurnalist yetishtirgan shogird nafaqat malakali mutaxassis bo'ladi, balki tahririyatga, o'z ishiga mehrli ham bo'lishini hayot tajribasi ko'p ko'rsatgan. Demak, tahririyatlar bilan oliy o'quv yurtlari o'rtasidagi aloqalarni yanada mustahkamlash va talaba-jurnalistlarni tahririyatlar ishiga ko'proq jalb etish maqsadga muvofiq.

Shu o'rinda Elektron ommaviy axborot vositalari Milliy assotsiatsiyasi ish tajribasidan bir misol keltirmoqchiman. Assotsiatsiya kadrlar muammosini tele-radiojurnalistikaga qiziqqan yoshlarni turli o'quv kurs­lari, seminar-treninglarga jalb etgan holda tar­biyalab, o'z tizimi uchun mutaxassislar tayyorlashga katta e'tibor qaratib keladi.

Hozirda Assotsiatsiya qoshida “Yosh jurnalistlar maktabi” faoliyat olib boryapti va unda teleradioda ishlash istagida bo'lgan qator yoshlar o'qishmoqda. Ular keyinchalik jurnalist-kadrlar tayyorlovchi oliy o'quv yurtlarida tahsil olishni orzu qilishadi.

Menimcha, tahririyatlarda shunday maktablar faoliyat olib borishi yoshlarni jurnalistikaga qiziqtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Shu o'rinda jurnalist bo'lishni orzu qilgan, yaxshi materiallari bilan iqtidorini namoyon etgan yigit-qizlarga soha uchun kadrlar tayyorlovchi oliy o'quv yurtlariga o'qishga kirishlarida biron imtiyoz berilsa yomon bo'lmasdi, degan fikrdaman. Aytaylik, O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi tavsiyasi bilan o'qishga imtiyozli qabul qilinsa. Bu bir tomondan iqtidorli yoshlarni ma'lum ma'noda qo'llab-quvvatlash bo'lsa, ikkinchi tomondan uyushmaning nufuzini ham oshirishga xizmat qilardi.

Rasul Kusherboyev,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati:

— Jamiyatda kechayotgan barcha o'zgarishlarni ro'yi rost, o'tkir tahlil qilib ochiq-oydin ko'rsatish matbuot va ommaviy axborot vositalarining vazifasiga kiradi, albatta. Ko'pincha jamoatchilik nazorati haqida gapiramiz. Matbuot ochiq bo'lsa, kuchli bo'lsa, qo'rqmasa, jamoatchilik nazorati yo'lga qo'yilgani shu degani aslida.

Yashirishga hojat yo'q, haliyam so'z erkinligiga turli bosimlar, noqonuniy aralashishlar yuz beryapti. Hatto jurnalistning qo'lidagi kamerasini tortib olib, sindirib tashlash kabi xunuk holatlar ham sodir bo'lib turibdi-ku!

Bugun qonunchiligimizda matbuotda so'z erkinligi, kafolati yuzasidan hali qiyomiga yetmagan, oxirigacha olib borilmagan jihatlar mavjud. Ayniqsa, davlat organlari vakillari mat­buotga daxldor o'ziga “kerakli” huquq va choralarni qonunchilikda mus­tahkamlab olishgan, lekin OAV vakillarining faoliyatiga oid taraflarda bo'shliq bor. Biz bu bo'shliqni to'ldirish uchun harakat qilyapmiz.

Aytaylik, matbuotda e'lon qilingan tanqidga munosabat masalasi bo'yicha. Hali bu borada qonunchilikda tegishli qoidalar, normalar belgilanmaganligini afsus bilan aytishimiz mumkin.

Ha, jurnalistlarni qonun yo'li bilan to'liq va ishonchli himoya qilishda hamon qator huquqiy omillar yetishmaydi.

Halim Saidov,

O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi a'zosi, “Boshlang'ich ta'lim” jurnali bosh muharriri:

—       Bu kabi tadbirlarni ko'plab tashkil etish kerak. Bahslarda haqiqat tug'iladi. Masalan, ustoz Ahmadjon Meliboyev ta'kidlagan mulohazalarning bari juda e'tiborli va kerak bo'lsa, o'rinli bahs-munozaralar mavzusidir. Ko'p hollarda demokratik jamiyat talablarini avtoritar “bagaj” bilan anglashga kuchimizni befoyda sarf qilyapmiz. To'planib qolgan muammolarni jurnalistlar, soha olimlari birikib muhokama qilishimiz, demokratik jamiyat va OAV oldida turgan vazifalarni, jurnalistikaning kelgusidagi yo'lini belgilab olishimiz, zarurat tug'ilganda uch hokimiyat oldiga qo'yishimiz darkor. Aks holda yana avtoritar qarashlar, avtoritar yondashuvlar urchiydi. Buni yaqin tariximizda boshimizdan o'tkazdik va bugun ham ahyon-ahyonda bo'lsa-da, hayotimizda bo'y ko'rsatib turibdi.

Davlat ravnaqini, xalq farovonligini o'ylashga mas'ul uch hokimiyat “to'rtinchi hokimiyat” rivojidan, erkinligidan manfaatdor bo'lmas ekan korrupsiya palagini yoyib, jadidlar ayt­moqchi, “millatimizni keyin qolmog'ig'a, jaholat va g'aflati oliyda o'lub, boshqa millatlardan kam darajada qolmog'ig'a” sababchi bo'laveradi. Agar uch hokimiyatning matbuot rivojidan manfaatdorligi sezilmasa, unda ular korrupsionerlar tarafida degan xulosa ham kelib chiqadi.

Salim Doniyorov,

“Yangi O'zbekiston” va “Pravda Vostoka” gazetalari Bosh muharriri:

—Bugun yurtimizda kechayotgan yangilanish va o'zgarishlarni matbuotimiz afsuski, ko'ngildagidek yorita olayapti deya olmaymiz. Jurnalistlarimizda chuqur tahlil, o'tkir nigoh yetishmaydi. Gazetalarda mahorat bilan o'qiladigan maqolalar chindan ham kam. Namoyish etilayotgan teleko'rsatuvlar, eshittirishlar ham kuchli emas.

Buning sababi yuqorida ustozlarimiz ta'kidlaganidek, jurnalist kadrlarni yetishtirishda, o'qitishdagi muammolarga ham borib taqaladi. Afsuski, bugun universitetni tugallab kelayotgan yoshlar o'rtasida shu sohaga butun vujudi bilan qiziqqanlar ko'p emas.

O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi faoliyatida haqiqatan ham yangi rahbar tayinlanganidan keyin juda qisqa vaqt ichida o'zgarish, ijobiy o'zgarish sezildi. Endi Uyushmamiz bilan sohamizga daxldor muammolarni, vazifalarni o'rtaga qo'yib, yanada yaqinroq muhokama qilishimiz, o'zimiz ham Uyushmaga qo'ldan kelgancha hammaslak, ko'makchi bo'laylik.

Albatta, yuqorida bosma nashrlar, jumladan, bizga bildirilgan tanqidiy fikrlar ham bo'ldi. Shubhasiz, xulosa qilish, yangicha fikr yuritish—bugun davr talabidir.