Sarmoyador amaki, qachon korxona qurasiz?

Biror ishda ishlab, topayotgan puliga ko'ngli to'lmagan besh odamning biri: “E, biznes qilish kerak ekan. Shundan foyda ekan”, deydigan bo'lib qolgan hozir. Siz ham kuzatgan bo'lsangiz kerak. Shu xayol o'zingizning boshingizdan ham o'tgan bo'lsa, ajabmas.

Qani, ayting-chi, bugun yurtimizda qaysi biznes eng ko'p rivoj topib bormoqda? Qaysi birini aytay, deysizmi? Ha, to'g'ri, xayolni chalkashtiradigan darajada biznesning turlari ko'payib ketdi. Lekin yaxshilab o'ylab ko'ring, anchagina puli bor ishbilarmonning bari o'zini qaysi sohaga uryapti? A labbay, “stroyka”, deysizmi? Ha, bor bo'ling, bu o'zimizning o'zbekchada “qurilish”, deyiladi, “bunyodkorlik”, deyilsa, yanada to'g'ri bo'ladi.

Kamina ham shu fikrdaman. Umuman, yana boshqa birovdan so'rasangiz ham, shunday deydi. Albatta-da, hozirda yurtimizda kechayotgan bunyodkorlik ishlarini hamma mahliyo bo'lib kuzatib turibdi-ku…

Uy-joy qurilishi. O'zi biznes-piznesdan uzoq odam ham bundan ko'p foyda ko'rish mumkinligini tushunib qoldi-yov. Rost-da, ham soqqali, ham savobli ish. Ayniqsa, poytaxtda!

Lekin hozir faqat poytaxt Toshkentdagina emas, barcha viloyat markazlarida ham uy-joylar, butun-butun xususiy uy-joylar kompleksi qurilishi avjida. Qoyil qolmaslikning iloji yo'q. Hozir bir oy oldin o'tgan ko'changizdan o'tib ko'ring, to'rtta daraxt turgan joyda hashamati hayajonlantiradigan ko'p qavatli uylar turgan bo'ladi. Hayratlanganingizdan yoqangizni ushlash ham esingizga kelmay qoladi ba'zan.

Shu baraka topkur ishning ko'zqorasini bilgan tadbirkorlarimiz uy-joy qurilishida g'ayrat ko'rsatib zap ish qilishyapti-da. Tog'day-tog'day savobning tagida qolishyapti-yov. Axir ularning mehnati ortidan qanchadan-qancha odam uyli-joyli bo'lib qolishi mumkin. O'zingiz ham bilasiz-ku, ijarama-ijara sarson bo'lib yurgan yurtdoshlarimiz qancha…

Ammo-lekin… shu uy deganlarining narxi o'zining bo'yidan ham baland bo'lgani chatoq-da. Tan oling, uylarni ja chiroyli qurib qo'yishyapti, a! Bir uyingiz bo'lsa, yana bir uy olgingiz kelib ketadi-ey. Faqat bir noqulay tomoni shundaki, osmono'par uylarning osmono'par narxlari-da. Labbay, “Osmono'par bo'lmagan uylarning ham narxi osmonni o'pib yuboryapti”, deysizmi? Bu gapingizga qo'shilmay iloj yo'q. Men qo'shilmasam, “gaping to'g'ri!” — deydigan son mingta tarafdoringiz topilishi aniq.

Atrofga qarang. Bunyodkorliklarni ko'ring. Uy-joylarni ko'ring, uy-joylarni. Ikki xonaligiyam 300-400 million so'm-a! Qurib ketgur, oylik yetmagani yomon-da…

“Qiziq, shuncha uyni kim olarkin, qachon olarkin?” — deysiz-da. Shu tadbirkorlarimiz, bir sirni bilarki, g'ayrat bilan uy qurishyapti.

Internetga kirsangiz, ko'chada yursaniz, televizorni qo'shganingizda hech bo'lmasa bir marta, bo'lmasa bot-bot uy-joylarning ohanrabo reklamalariga ko'zingiz tushadi: “Tanlovda adashmang! E-e-ng qulay va zamonaviy, ko'rkam uy-joylar!..”

Tanlovda adashmaslik ham bir qishloq o'y soladi kishining boshiga. “Shuncha uy-joy qurilyapti, mustahkam, pishiqmikan, ishqilib?” — deb, boshingizni qashlab qolasiz. Xudo ko'rsatmasin, bundan besh-olti oy avval Jizzaxda hali bitmay turib shamolga ag'anab tushgan uydan bo'lsa, nima qilasiz?!

“E, u bir bo'ldi, boshqa bo'lmaydi”, deydi qurilishda ishlovchi qadrdon bir akaxon. Kazo-kazo qurilish kompaniyalarining nomlarini falon-falon deb qatorlashtirib sanab tashlab, “Bularning uylariga ming foiz ishonsa bo'ladi”, deydi u. Uning qat'iy ishonch bilan gapirishidan ko'nglingiz xotirjam bo'ladi-yu, baribir ko'z oldingizdan Jizzaxda qulagan uyning changlari ketmaydi-da!

Uy qurilish rostdan ham juda rivoj topdi. Bir zamonlar qayda edi bunday imoratlar. Lekin shu desangiz, tunov kuni xayolimga bir fikr kelib qoldi. Shu puldor amakilar “vsyo taki” nima uchun nuqul uy qurishadi-a? Sarmoyasini katta-kichik zavod, fabrika yo biror ishlab chiqarish korxonasiga tiksa, odamlarni ishli qilsa, bo'lmasmikan? Axir, uyni quradi, sotdi. Tamom. Lekin biror ishlab chiqarish muassasasiga asos solsa, unda qancha odam ishlaydi, qancha yil qancha oilaga daromad keltiradi, to'g'rimi?

Bilasiz-ku, o'zimizdan ish topolmagan qancha-qancha qora ko'zlar chet ellarda ishlab yuribdi. Shu puli ko'p biznesmenlarimiz aylanib-o'rgilib faqat uy quravermay, korxonalar ochib, zavod-pavodlarni ishga tushirib yuborsa, necha yuz ming odam ishli bo'larmidi? Xo'sh, shunday qilishsa, bu biznes bo'lmaydimi yo?

To'g'ri shunday qilayotgan tadbirkorlarimiz ham bor. Lekin pudratchi biznesmenlarimizchalik emas-da. Yo ishlab chiqarish sal “nevыgodnыy”roqmikan-a?

O'zingizdan qolar gap yo'q. Yurtimiz uzoq yillar davomida xomashyo bazasi vazifasini o'tab kelgan. Bu ko'p bor aytilgan, gazetalarda ham yozilgan! Hatto o'zimizda bir paytlar oddiygina bir mix ham ishlab chiqarilmagan.  Xo'p, hozir o'sha mixdan tortib mashinagacha turfa xil mahsulotlar o'zimizda ishlab chiqayaptimi, shunday. Ammo hanuz ayniqsa, viloyatlarda, tumanlarda ishlab chiqarish sohasi quyi darajada.

Davlatimiz rahbari bu borada bejiz kuyinib gapirmayapti. Aqalli 500–1000 kishini ishli qiladigan korxonalar nega kam? Odamlar qayoqqa borsin? Aytilsa, og'izga og'irlik qiladigan narxdagi uylarni qaysi puliga sotib olsin? Faqat ko'pqavatli uy qurish bilan xalq ishli bo'larmidi?!

O'zingiz o'ylang-da, shu 4-5 ta uyni “besh kunda” qurishga ketgan sarmoyasiga bitta korxona ochsa bo'lmasmikan ishning ko'zini biladiganlar. Buning orqasidan ham pul topsa bo'ladi-ku. Savobi ham uy qurgannikichalik bo'lsa kerak.

“Puli borning o'zi biladi-da”, deysizmi? Buyam to'g'ri. Lekin ajab, nega bugun ko'p tadbirkorlar shu uy-joy qurilishiga o'tib olishdi? Bir balosi bo'lmasa, xirmonda quyruq na qilur, degan maqollarimiz ham bor-da…

O'zimdan so'rasangiz, ish topolmay yuribman-da. Bekorchilikda shu narsalarni o'ylab qolaman. Aytmasam, dilim kuyyapti, aytsam, tilimni birov kuydirmas. Shuning uchun sizga ayta qoldim…

Qiziquvchan yo'lovchining gaplarini oqqa ko'chiruvchi:

Bahodir Qaytmasov.