NOMUS

Bir tog'lik yigit yaqin o'tgan zamonda og'ir mashaqqatlar bilan qarz-qavolaga botib, uylanibdi. Go'zal qaylig'ini chimildiqda ko'rib, yarim bag'ri butun bo'lib, “Qarzni uzaman, xotin yonga qoladi” deb, farog'atli lahzalar og'ushiga g'arq bo'libdi. Kelin esa faqat o'zigagina ma'lum bo'lgan achchiq haqiqatdan dahshatga tushib, ko'zlaridan daryo-daryo yosh to'kibdi. Chunki uning sevgan yigiti bor ekan. Qizning otasi sevganiga bermagani uchun gumrohlik ila xiyonat yuz beribdi. Qaylig'ining noto'kisligidan dunyosi qorong'u bo'lib, yigit bir og'iz dashnom bermabdi. Ertalab ular yo'lga tushibdi. Yigitning yelkasida miltiq, ayoli eshakda izidan. Tog'ning o'nqir-cho'nqir yo'llarida tebranib-tebranib kelayotir.

Bu yo'llardan ko'p o'tganman, goh yayov, goh suvori,

Yuragimda cho'kib qolgan ming yillarning g'ubori.

Otam uzoq yashamadi, o'lib ketdi nomusdan,

O'gay enam o'tkinchi bir yo'lovchiga ko'z suzgan.

O'sha kuni uch murdani ko'mishgandi ovulda,

Keyin o'tdi qolgan umrim iskanjayu dovulda.

Oyoqyalang, poda boqib Ko'himazor yoqlarda,

Ko'rpa qayda, uxlar edim poxolu o'tloqlarda.

Nega otam yo'lochini qo'shib o'gay enamga,

Qo'shog'izdan bir ondayoq jo'natdi jahannamga?!

O'zini ham otdi nahot, bir urg'ochi zot uchun?

Kurashmadi o'zgalardek shirinroq hayot uchun.

Mana anov yuribdiku o'ynash tutar xotini,

Puli ko'pda shuning uchun birov tutmas otini.

Zang'ar degan so'zni aslo eshitmay deb padarim,

Bir o'q bilan bu dunyodan ketdi g'amu kadarim.

Fojialar faqat mening hayotimga xos bir tus,

Baland tog'lar talqon bo'lsin agar toptalsa nomus!

Omad ketsa, ketaverar, yetti pushting dog'dadir,

Ko'zlarimdan bugun yoshmas, yo Rabb, o'qlar yog'adir!

Otam kabi o'lar edim, do'stlar arzim bo'lmasa,

Odamlardan xotin uchun olgan qarzim bo'lmasa.

Hayoti quyoshi so'na boshlaganini, sanoqli daqiqalardan so'ng mangulik zulmatiga cho'kishini his etgan, ehtiyotsizlik qurboni bo'lmish bechora kelinning ko'ng­lidan o'tganlari:

Qurbonlikka atalgan qo'y, to'yda aslo so'yilmas,

Hech qachonda ayol zoti tirik go'rga qo'yilmas.

Elkasida qo'sh og'izi, erim ayon o'ldirar,

Ko'zim to'ymay bu hayotdan tuproq bilan to'ldirar.

Men nomusi toptalgan qiz, yurak-bag'rim tilimdir,

Sevgilimga yetolmadim, shuning o'zi o'limdir.

Zo'rlamadi o'zim unga hadya qildim og'ushni,

Nomusli er shaksiz otar men qanotsiz oqqushni!

Do'lanaga mahkam bog'lar, ko'zimni ham bog'laydi,

Rahm qilmay ko'kragimni bir o'q bilan dog'laydi.

Arqon bo'lar uzun sochim, qayiradi qo'limni,

Balki sezib rahmi kelar qornimdagi bolamni.

Qarg'amayman ko'ngilxushim, aldab ketgan xushtorim,

Sen-la ketdi endi bilsam ham nomusu ham orim.

Peshonamga yozilgani shu ekan-da Xudoyim,

Otsang tezroq ota qolgin qarzga botgan gadoyim.

Sen qimorda yutqazgan bir qimorbozdek nochorsan,

Menga qarab rahm qilmay miltiqdan o't ocharsan.

Mening aybim muhabbatdir, ishq bog'ladi ko'zimni,

Ko'nglim tusab fido qildim nomusimni, o'zimni.

Halol edi tuyg'ularim, gardsiz edi yuragim,

Endi teshik tog'oradek hech kimga yo'q keragim.

Ojizaman, qismatimni kimga so'zlab, aylay dod,

Tug'ilmagan o'g'lim senga o'zim tig' tortgan jallod!

Nomi qursin yigit bo'lib, chertib ko'ngil torini,

Birovlarning og'ushiga berib qo'ysa yorini.

Yo aldandim yo muhabbat shunday dardu g'am ekan,

Dunyo degan tugal emas, doimo bir kam ekan.

Erkaklarning istaklari rohat, ishqu oh ekan,

Ayollarning nomuslari toptalsa gunoh ekan.

O'n to'rt yoshdan muchchi olib, rom ayladi labimdan,

O'n oltida chidolmay joy berdim o'zim qalbimdan.

O'z maylimga qo'ymay otam, zo'rlab berdi kuyovga,

Baxt — miltirab o'chguvchi sham, berib bo'lmas birovga…

Er-xotin o'z xayoli bilan yo'lida ketaversin. Endi gapni qizning xushtoridan eshiting. U qishloqning podasini boqib, oshihalol yig'ib, birovlarnig eshigida kun ko'rib yurgan sag'ir yigit ekan. Qizga uylanishga og'iz ocholmay dog'da qolib, bag'rini yerga berib, bir tepalikda yotib, podalari tarqab ketgan, har joy, har joyda o'tlab yurar ekan. Es-hushi qizda qismatini qarg'ab:

Ota-onam tirik bo'lsa, sarflab yo'g'u borini,

Olib berar edi balkim o'g'li sevgan yorini.

Otam jangga ketgan ekan to'rt kunlik kuyov bo'lib,

Qattol g'anim yurtimizni bosganida yov bo'lib.

Men dunyoga kelganimda sho'rlik onam Mashaqqat

Bir kun o'tmay To'rasidan olgan ekan qoraxat.

Zachcha1 holda yig'lab-yig'lab, besh kundan so'ng o'libdi,

Yolg'iz buvim bu dunyoda menga panoh bo'libdi.

Yetim boshi toshdan deya, Toshpo'lat nom qo'yibdi,

Bir burda non topib berib, erkalabdi, suyibdi.

Yillar o'tib, ko'tarilgach g'alabaning bayrog'i,

Momomga ham yetib kebdi ajal qushin sayrog'i.

Enajon, deb bo'zlab qoldim, uni olib ketdilar,

Bilmaymanki o'sha mahal nechuk shunday etdilar?

Qahatchilik, non topilmas, meni kim ham boqardi,

Shumshuk yetim bexosiyat, kimlarga ham yoqardi?

Egiz ekan bu dunyoda ezguligu razolat,

Birov turtsa yetimcha deb, birov qildi adolat.

Uka bo'ldim men mehribon ayolning qizlariga,

Malham qo'ydi u chandiqli qalbimning izlariga.

Yillar o'tib, opalarim topib ketdi joyini,

U ayol ham qazo qildi yashab yilu oyini.

Peshonaga bitganidan to'kiladir ko'zyoshim,

Mana endi qaerlarga urilarkin tosh boshim?

Og'ir yillar o'tib ketdi, chidar ekan odamzod,

Panohiga oldi meni podachi chol Do'stmurod.

Oshihalol yig'ib bir kech, duch keldim Gulruxsorga,

Keyin mangu mehrim tushdi shu ko'zlari xumorga.

U ham meni yotlamadi, bo'sa berdi bir kecha,

Bu sag'irning saodati takror bo'ldi bir necha.

O'ylabmanki erishmoqqa faqatgina bir yo'l bor,

Yo'qsa menday kambag'alga berilmaydi Gulruxsor.

Injagina og'ushida botganida silsilim,

Totdim shirin olmasidan o'sha kecha bir tilim.

Ochilgandi Gulruxsorning endi yakka g'unchasi,

Mendan edi u g'unchaning ochilgan tugunchasi.

Sevdim endi armonim yo'q, sevilganim baxt edi,

Men sag'irga bu martaba ham toju ham taxt edi.

Oshihalol payti bir kun gulim ko'zi yoshlandi,

Mening baxti qaroligim o'sha kundan boshlandi.

Yorim endi menikimas, unashilgan G'ayurga,

Qanday aytay hasratimni tushunmagan u zo'rga.

Tilim-tilim bo'ldi dilim yangraganda nog'ora,

Suv solganda bilinadi tagi teshik tog'ora.

Qaylig'idan bilib olib yana mening “sirim”ni,

Qassob kabi bo'g'izlaydi, shilib olar terimni.

Otasidek yoki meni do'lanaga bog'laydi,

Bir o'q yetar yoki zimdan bildirmay pichoqlaydi.

Gulruxsorni alam bilan quchog'iga bosadi,

Qo'rqitadi, kelib meni bir daraxtga osadi.

Otam o'ldi yov o'qidan, onam o'ldi ohida,

Ossa osar, o'ksik qalbim bir daraxtning shoxiga.

Alam qilmas o'ldirgani yo urib yo osgani,

Alam qilar sevgilimni quchog'iga bosgani.

Ko'kragimni zaxga berib, yotganimdan ne foyda?

Borib aytay u ham menday bir adashgan gadoyda!

Yo o'ldirar yo qaytarib berajakdir Gulimni,

Yo'qsa bunday yashagandan afzal bilay o'limni.

U yosh edi, bilmas edi, nima deya aytishni

Hamda tuzgan rejasidan kechib ortga qaytishni.

Qarasaki yon bag'irlab kelmoqda qo'sh yo'lovchi,

Eshak mingan ayol bilan miltiq taqqan bir ovchi.

Birdan unga ayon bo'ldi Gulruxsorning qismati,

Oqibati mana unga baxsh etilgan ismati.

Tuyog'ini olib asta izlaridan jo'nadi,

Balki insof qilar G'ayur, o'ldirmasdan ko'nadi.

Yo o'ldirsa avval uni so'ng qatl etsin ayolni,

Butlab bo'lmas darz ketganda hech mahalda sopolni.

Demak, Guli sevar ekan, hatto etib jon fido,

Ishq qurboni bo'lishidan asra uni ey Xudo!

Aslida men gunohkorman, mendan o'tdi bu ko'rlik,

Meni sevib bu kunlarga qoldingmi-a sen sho'rlik?

Kuchi yetmas G'ayur bilan solishmoqqa sag'irni,

Mayli edi bir o'q bilan tilkalasa bag'irni.

Onasidan o'rganganin qush uyada qiladi,

U G'ayurning niyatini endi aniq biladi.

Qo'shog'izni qo'yib G'ayur, bog'lar Gulin daraxtga,

Miltig'ini olib shu payt, o't ochgay u badbaxtga.

Guli bilan shunda birga qochar o'zga ovulga,

Keyin mayli duch kelsa ham falokatu dovulga.

Niyat xolis, zimdan keldi, ro'y bermoqda shu holat,

Ana miltiq, kimsasiz joy, yo'qdir guvoh kafolat.

Sal narida Gulruxsorni G'ayur daraxtga boylar,

Bu fursatdan foydalanib Toshpo'lat uni poylar.

To'xta deya u qotilvash, aniq mo'ljallab otar,

Lek daydi o'q uchib kelib qizning ko'ksiga botar.

Nima qildim, qaltiraydi, xato qilgan Toshpo'lat,

Ikkinchi o'q endi unga taskin bo'lolar faqat.

Qo'shog'izning qo'ndog'ini yerga bosdi alamdan,

Ko'kragini nishon etib, qutuldi dardu g'amdan.

G'ayur tirik qoldi, Xudo eshitganda arzini,

O'n yil yotib, keyin uzdi odamlardan qarzini…

02.07. 2021 yil.

1 Zachcha – chillasi chiqmagan ayol.