Mumuning ko'zlari
Ilk uchratganimda yoqimsiz, isqirt, daydi ko'ringan u. Oldimdan quvganman ham o'shanda. Keyin uning yo'lakda tikilib yotishiga ko'nikib qoldim.
– Ma, ol!
U nonni tishlaganicha kafe orqasiga chopgan va ko'p o'tmay qaytib kelgan.
– Mumu aqlli it, faqat zabonsiz. – Kafe egasi uni ikki yildan beri shu atrofda yurishini, kafe orqasida ini va kuchukchalari borligini aytgach, nonni qaerga tashlab kelganini bilganman. – Unga qarab, rahmatli qo'shnimning gapi esimga tushadi. “Kelgusida dunyoga it bo'lib kelarkanman, bashoratchi aytgan. Ko'zlarimni eslab qoling, bunday qop-qora, katta ko'zlar hech kimda yo'q”, degan. Astag'furulloh!
Odatda ikkita shashlik, chorak kulcha buyuraman, choy ichib, yon-atrofni kuzataman. Endi uchta kabob va yarimta non buyuraman, axir sherigim bor.
“Chindan ham, Mumuning ko'zlari odamnikiga o'xshaydi. Yumaloq, tiniq, ma'noli. Nima tilayotganini aytib turadi. Minnatdor bo'lsa, ular chaqnaydi. Xafa qilishsa-chi? Och qolsa yoki bolachalarini yo'qotsa-chi? Ko'zlari bu holatlarini anglatarmikan? Jonivor ruhiyati ko'zida in'ikos toparmikan? Umuman, hayvonlarda ruhiyat bormi? U odamnikiga yaqinmi, balki boshqacharoqdir?”
—Bolachalaring yaxshimi, Mumu?
Mumu gapimni tushungandek quvnoq ko'zlarini tikadi. “G” harfiga o'xshash old oyoqlari bilan beti va tumshug'ini ketma-ket silab qo'yadi. Goho boshini qiyalab ovqatlanishimni kuzatadi. – Ke, og'ayni, choy ich, – deyman hazillashib. – Qo'rqma, kelaver, xo'jayining bilan o'zim gaplashaman.
Yo'q, Mumu kafe, stol-stul kimlar uchunligini biladi. “Ko'zlaring, Mumu, xuddi odamnikiday! Hatto ularni ilgari qaerdadir ko'rgandayman? Kimdadir ko'rgandayman?..”
Uch-to'rt kun kafega chiqmadim. Ilhom kelib, odamovilik bosgandi. Yozuvlardan biroz qutulgach, kafega kirdim.
– Mumu ko'rinmayapti, ikki kundan oshdi. – Kafe egasi kabobni oldimga qo'yar ekan, aybdordek qo'shib qo'ydi: – Kuchukchalarini qo'shnilardan kimdir anhorga otib yuboribdi. Ankillashardi-da… Mumu ularni qidirib yuribdi, shekilli. Juda rahmdil, sezgir, xuddi insonning o'zi. O'tgan safar ham, kuchukchalaridan ayrilganida, bedarak ketgandi…
Kechqurun uyga qaytayotib kafe tomonga burildim. Uzoqdan Mumu ko'rindi. U xuddi meni kutib turgandek, oldimga chopib keldi. Tizzamga old oyoqlarini qo'yib, qo'llarimni yaladi.
– Oriqlab ketibsan-ku, og'ayni? Qaerlarda eding? Bolachalaringni izladingmi? Mammalaring osilib, qurib qolibdi. Quloqlaring tishlangan, tirnalgan. Bechora…
Mumu rahmim kelayotganini sezardi. Boshini silasam, minnatdor bo'lib, qo'llarimni yalardi.
Mumuga ham ovqat oldim. U panjara ortida, yo'lakda yotganicha mendan ko'zini uzmaydi. – Muncha tikilasan? Sog'indingmi? Ish bilan band edim, og'ayni. Seni izlamadim. Mana, qaytibsan… Ol, ye!
Mumu oldiga tashlangan burda non va bir parcha go'shtni chaynamay yutadi. Uni cho'miltirish zarur, degan o'yga boraman.
Pod'yezdimiz oldida “uy himoyachilari” o'tirishadi. Ular meni Mumu bilan ko'rishgach, eshik oldini to'sishdi.
– It bilan mumkin emas-u!
– “Sobachiy gripp!”
– Qanaqa “Sobachiy gripp?” –deyman norozi.
– Vut gazitda yozilgan.
– Da, vot i zdes! – Ro'paramda yashovchi rus kampir eshikka ilingan e'lonni ko'rsatadi.
– Yitt! – Uchinchi qavatda yashovchi chol hassasi bilan Mumuni quvadi. –Oyog'ingni sindiraman! “Sobachiy gripp”dan oltita o'lgan. Ikki kunda-ya!
– Vas nado proverit, vsyo taki vы obщalis s bezdomnoy sabokoy.
Televizorda “sobachiy gripp” haqida tinmay xabar-ma'lumot berilayapti. Keyingi bir haftada yetti viloyatda karantin e'lon qilingan, oltmishdan ziyod kishi hayotdan ko'z yumgan emish.
Butun jahon sog'liqni saqlash tashkiloti AQSh da bir haftada to'rt mingdan oshiq kishida “Sobachiy gripp” topilgani, sakson bir kishi vafot etgani haqida xabar beradi. Yevropa aholisining 70 foizi “Sobachiy gripp” yuqtirishi mumkin emish. Butun kuch egasiz it-mushuklarni ushlashga qaratilayotgan ekan. “Yozuv-chizuvlarim bilan band yurib, dunyodagi yangiliklardan bexabar qolibman-a…”
Mumu – egasiz, daydi. O'zimdek yakka. Balki shu bois uni eslaydigan bo'lib qolgandirman? “Men ham yaqinlarimni yo'qotganman. Adashganman. Ular, o'zimga yaqin deb bilganlarim, o'gayligini qilishdi. Mumuning o'gaylari – begonalari, meniki – non berganim, yemay-edirganim, boqqanim, oyoqqa qo'yganlarimdir. Taqdirimiz o'xshash. Bedillik – yovuz kuch.Uning oldida it ham, odam ham ojiz. Uni aql, iymon va rahm bilan yengish mumkinmikan? Dargumon…”
Mumuning ko'zlari duch kelganga iltijo bilan tikilavermaydi. Kafeda uni chaqiradiganlar, oldiga u-bu narsa tashlaydiganlar ko'p. Hayratlisi, u ro'paramdagi yo'lakda old oyoqlarini cho'zganicha, katta, qop-qora ko'zlarini tikib, mendan ishora kutadi.
– Mumu!
U o'rnidan turmoqchi bo'ladiyu, oyog'ini eplolmay, qayta cho'ziladi.
Oldiga boraman, boshini silayman. U tinmay oyog'ini yalaydi. Tushunmayman.
– Mumu! Nima bo'ldi, senga? Kim xafa qildi, ayt? “Sobachiy gripp” sendan emas. Sen aybdor emassan. Ko'zlaringdan sezilib turibdi, xafasan.
Mumuning ko'zlarida yosh aylanadi. Qop-qora gavharini qoplagan suyuqlik ko'zi burchagida to'planadi. U horg'in nafas olganida yoshlari qo'ng'ir-qora tuklari ustiga qo'nadi, keyin marjon iz qoldirib, pastga to'kiladi. Mumu yig'layotgandi. Shu payt “Uy qo'riqchilari” ko'rinadi. Uchinchi qavatda yashovchi chol Mumuga baqiradi:
– Hali sho'tdamisan? – Keyin u yonidagi kampirga, temir tayoqchasini silkitib, maqtanadi: – Kecha oyog'iga solgandim…
Mumu tili bilan yalayotgan oyog'ining yarmi osilib yotardi. U turmoqchi bo'lardiyu, oyog'iga tayana olmay, qayta cho'zilardi. Dorixonaga chopdim. Dorixonachi yigitcha meni vetdo'xtirga uladi.
– Itingiz necha yoshda?
– Bilmayman…
– Pasporti bormi?
– Pasporti?!…
– Bezdomniyga qarolmaymiz. “Cobachiy gripp”. U qaerda? O'n besh minutda borishadi, kuting.
Bint, yod va maz oldim, siniq suyakni bog'lashni surishtirdim.
Qaytsam, qora niqobiy kamzul kiygan ikki kishi, birining qo'lida nishoni kalta, sassiz otiladigan miltiq, Mumuni mashinaga ortishgan ekan. Mumuning menga tanish, katta, qop-qora ko'zlari tepaga qadalganicha qotgan. Sekin ularni yumib qo'ydim…
Viktor ALIMASOV