Atamalar komissiyasi qaerda?
Ko'pchilikka ma'lumki, Ohangaron shahri 1957 yillar sement zavodi qurilishi sharofati bilan “tug'ilgan”. Ya'ni, 1966 yilda Xonobod posyolkasi Ohangaron shahri deb atala boshlangan. 1976 yildan boshlab viloyat maqomi berilgan. Savol tug'iladi. Xonobod nega Ohangaron deb nomlandi? Olmaliq shahri — 1951, Angren shahri esa undan oldin — 1946 yilda tashkil topgan. Undan ham ilgari, aniqrog'i, 1926 yil hozirgi Ohangaronning nomi Qurama deb yuritila boshlangan. Ohangaron so'ziga rusiyzabon aholining tili kelishmagani oqibatida “Axangaran”, “Axengaren”, “Xangren” atalavergani bois “Angren” so'zi paydo bo'lgan va bu shunday nomdagi shahar paydo bo'lishiga olib kelgan. 1982 yil “Ohangaron” gazetasida chop etilgan “Ko'changiz kimning nomida?” tanqidiy maqolasidan keyin Ohangaron shahriga — Xonobod, Angren shahriga esa Ohangaron nomini qaytarish uchun ancha harakatlar bo'lgandi, ammo bari besamar ketdi.
Qiziq, o'sha paytlarda agar ko'chada kasalxona bo'lsa — “Bolnichnaya”, pochta bo'lsa – “Pochtovaya”, aerodrom bo'lsa — “Aerodromnaya”, ariq bo'lsa — “Arichnaya” va agar tut daraxti bo'lsa — “Tutovaya” deb nomlab qo'yishgan. Axir, biz Moskva, Yekaterinburg, Novosibirsk, Chita kabi shaharlari nomini buzmay ishlatamiz-ku! Nega, o'zga millat yurtdoshlarimiz Toshkentni — Tashkent, Buxoroni — Buxara, Qo'qonni — Kokand deb buzib aytadilar, yozadilar? To'g'ri, o'sha vaqtda maqola ta'sirida “Vosxod” kinoteatri “Xonobod” nomini oldi.
Yana, maqola ta'sirida ba'zi nomlar o'zgardi. “K.Kalandarov”, “N.Boymatov”, “T.Yusupov”, “A.Karimov”, “K.Xolmuhamedov”, “A.Nabiyev” va “F.Xo'jayev” kabi yangi ko'cha nomlari paydo bo'ldi. Biroq bu ishda ham xatoliklar ko'p bo'ldi.
Savol tug'iladi, yuqorida nomlari zikr etilgan siymolar kim? Karim Kalandarov — tajribali dehqon, tashkilotchi rahbar — sobiq Kuybishev nomli kolxoz raisi, xalq uni hozir ham “Karim rais” deb alqaydi. N.Boymatov — kolxozlashtirish harakati faollaridan biri, Turmon Yusupov — usta dehqon, kolxoz raisi. Akrom Karimov — Afg'oniston tuprog'ida halok bo'lgan, jangchi-baynalmilalchi. Qo'chqor Xolmuhamedov — 1916 yilda oq podshoning mardikor olish siyosatiga qarshi chiqqan mahalliy millat vakillaridan biri bo'lgan. Abdulla Nabiyev O'zbekistonning birinchi faol komsomollaridan. Fayzulla Xo'jayev kim bo'lganini esa deyarli barcha biladi.
Kezi kelganda shuni aytish kerakki, hozirgi “Temir ota” choyxonasining o'rnida Leninning haykali bo'lardi. Keyin uni rahmatli Mansur Qoraxo'jayev binokorlik materiallari sanoati texnikumining yangi binosiga ko'chirib ketdi. Mustaqillik sharofati bilan Abu Rayhon Beruniy haykali qad rostlagandi. Hozir o'sha joyda yo'q. Sababini ko'plar bilmaydi. Haykal voqeasining tarixi bunday: avvalgi texnikum yangi binoga ko'chirilib kollejga aylantirilgach, joy qarovsiz bo'lib, hatto chorva mollari boqiladigan joy bo'lib qoldi. “Ohangaron” gazetasida e'lon qilingan “Ko'changiz kimning nomida?” maqolasi muallifi Sanoat kasb-hunar kolleji mutasaddilaridan shifer zavodi uchun haykalni so'raydi. Ular, o'zimiz o'rnatamiz, deya uni olib kelgani talabalarni yuborishgan, talabalar ish jarayonida haykalni sindirib qo'yishgan. Jonkuyar jurnalist Beruniy haykalini Toshkentdagi Skulptura korxonasida gipsdan yasatib keladi va hozir ham u “Ohangaronshifer” aksiyadorlik jamiyatining ma'muriy binosi oldida ko'rk berib turibdi.
Afsuski, bunday hol bugungi kunlarda ham kuzatilmoqda. Ko'chalarimizga “Bahor”, “Tinchlik”, “Paxtakor”, “Me'mor”, “Quruvchi”, “Yangilik” kabi nomlar qo'yilgan. Bu ko'chalarga bunday nomlarni kim bergan? Bu haqda “Yoshlik” mahallasidagi yoshi ulug'lardan so'radim. Hech kim jo'yali javob berolmadi. Nihoyat, o'sha paytlar shahar kattalaridan biri bo'lgan akaxonimiz istehzoli jilmayib, dedi: “Shahar rahbari, arxitektor va yana bir-ikki “siymolar” kabinetda o'tirvoli-ib nomlashgan-da!”
Axir, Ohangarondan ham buyuk allomalar, shoirlar, o'z kasbining fidoyilari, mehnati bilan xalq ardog'ida bo'lganlar yetishib chiqqan. Usmon Umarzoda, Ibrohim Aliyev, Mansur Qoraxo'jayev, Majid Davronov, Tojimuhammad Xushnazarov, Husan Urolov, O'tkir Zulfiyev, Toshton Sultonov, Xolto'ra Eshnazarov, Umar Umrzoqov, Mamadali Davlatov, Xidirali Hayitqulov, Akrom A'zamov, Ilyosxon Ahrorov, Sattor Oripov kabi mamlakatimizda taniqli siymolar shular jumlasidandir. Shu o'rinda bir fikr. Bu insonlarni mamlakatimizda barcha tanimas, lekin ular faoliyati viloyat miqyosida vaqtida ommalashgan-ku! Agar har bir vohaning suyukli farzandlari nomi va xotirasi o'z joyida sharaflansa ko'chalarni nomlashda tushunmovchiliklar kamaygan bo'lardi. Biz bularni bilamiz, ammo keyingi avlodlar sekin-asta ularni unutmaydilarmi? Shunday ekan, ko'chalarimizni shunchaki Olmazor, Shaftolizor, Gulzor, Terakzor kabi nomlar bilan atash qay darajada o'rinli?
Endi ko'chalarni nomlashda bunday xatoliklar, chalkashliklar bo'lishi mumkin emas. Chunki odamlar uchun chinakam saodat eshiklari ochilmoqda. Odamlarning ongi, tasavvuri o'zgarmoqda. Ko'chalarimizga farovonlik quyoshining nuri tusha boshladi. Keyin… Hayronman, bir paytlar Atamalar komissiyasi bo'lardi, hozir bormikin? Bo'lsa, nega uning ta'siri yo'q.
Ozod XUShNAZARZODA