Hur so'z – xaloskor kuch
O'zbekiston Respublikasi referendumi — 2023
Ommaviy axborot vositalarining va jurnalistlarning faoliyatiga to'sqinlik qilish yoki aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo'lishi Konstitutsiyamizda qat'iy belgilab qo'yilmoqda
Biz barcha narsalarning bahosini belgilashga ustamiz-u, biroq ularning asl qadrini anglashga kelganda oqsaymiz. Shundan bo'lsa kerak, odamlar, o'zlariga daf'atan tegishli bo'lgan erkinliklardan juda besamar foydalanishadi. Masalan, benazir ahamiyatga ega — fikrlash erkinligidan bahramand bo'lish o'rniga, ular so'z erkinligini talab qilishadi. Axir, tan olaylik, sog'lom va mohiyatan fikrga yo'g'rilmagan so'zlar to'plami – oddiy grammatik belgilardan boshqa narsa emas-ku. Shu bois, yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 33-moddasining birinchi qismida aynan fikrlash, so'z va e'tiqod erkinligi huquqi yaxlit bir butunlikdagi norma sifatida belgilanganligi yuqoridagi mulohazalarimiz o'rinli ekanidan dalolat beradi.
Aslida, fikrlash, so'z va e'tiqod erkinligi insonning bazaviy, fundamental erkinliklari sirasiga taalluqli bo'lib, bu normaning bevosita media sohasiga, OAVlari faoliyatiga doir jihatlari bilan jamiyat uchun alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki, Bosh qomusimizda ayni normaning muhrlanib qo'yishi esa, O'zbekistonda davlat rahbari tomonidan olib borilayotgan ochiqlik siyosatining in'ikosi, siyosiy irodaning yorqin namoyoni desak to'g'ri bo'ladi.
Modomiki, gap milliy OAVlarimiz faoliyatini yanada takomillashtirish, turli jabhalarda islohotlar jarayonining mohiyatini ochishda, milliy loyihalar ijrosini bekamiko'st ta'minlashda, fuqarolarimiz ishonchini mustahkamlashda ularning amaliy ishtiroki xususida borarkan, shubhasiz soha oldida to'g'anoq bo'ladigan har qanday to'siqlar, cheklovlar va bosimlar olib tashlanishi darkor. Ushbu maqsadda yaratilayotgan tashkiliy, institutsial hamda ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarni joriy etishda, tabiiyki huquqiy, aniqrog'i, fundamental konstitutsion asoslarning yaratilishi ayni muddaodir. 33-moddaning ikkinchi qismida aks etgan har kim istalgan axborotni izlash, olish va tarqatish huquqiga doir norma ham davlat chegaralaridan va shakllaridan qat'i nazar turli axborot va g'oyalarni qidirish, olish va tarqatish erkinligini qamrab oladi. Bu faoliyat uchun sharoitlarni yaratish davlat tomonidan kafolatlanadi. Biroq shu bilan birga, mazkur yo'nalishda ayrim cheklash shartlari ham konstitutsiyada aniq belgilanmoqda. Ularni Konstitutsiyamizda mustahkamlash fuqarolarimizning huquqlarini amalga oshishi, ularning himoyasi va xavfsizligini ta'minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Mazkur huquq va cheklovlarni raqamlashtirish asrida demokratik, huquqiy va adolatli jamiyat qurayotgan barcha davlatlar o'z amaliyotida qo'llab keladi.
Bugungi jurnalistlarning bosh vazifasi – mavjud imkoniyatlardan munosib va umummanfaat yo'lida foydalanishni taqozo etadi. Yashirib nima qildik, biz hali hanuz, sog'lom va konstruktiv fikrlash amaliyotini, haq so'zning mislsiz qudrati-yu, xolis fikrning cheksiz salohiyatini to'la-to'kis anglab yetayotganimiz yo'q. Erkinlikni ham ba'zida sarhadsiz in'omdek qabul qilish hollari afsuski, uchrab turibdi.
Umuman, yaxshi OAVni — o'zi bilan o'zi muloqot qila oladigan millatga qiyoslasa bo'ladi. Shu bilan birga, erkin OAV kundalik amaliyotda yaxshi ham, yomon ham bo'lishi mumkin. Bu bor gap. Biroq erkin bo'lmagan matbuot, shak-shubhasiz, faqat yomon bo'ladi. Fransuz yozuvchisi, Nobel mukofotining laureati Alber Kamyuning bu fikriga qo'shilmaslikning iloji yo'q. Aslida, erkin matbuot – ozodlik va hurlik posboni, senzura esa – jamiyatning o'ziga o'zi ishonchsizligining ifodasidir. Chunki chinakam senzurada odamlarga biror narsani taqiqlash emas, balki umuman u narsa to'g'risida bilishga ham yo'l qo'yilmaydi. Senzuraning absurdlik holati shu darajadaki, ba'zida uni butun boshli tuyani o'z teshigidan o'tkazishga uringan ignaga ham o'xshatishadi.
Odatda, senzura va qattiq cheklov, ashaddiy taqiqlar avj olgan jamiyatda genial ijod asarlari yaraladi. Masalan, adabiyot, san'at va matbuotda Ezop tili, majoziy obrazlardan foydalanish, “satr oralab yozish” kabi uslublar senzura uchun, xuddi Axilles tanasining eng nozik joyi bo'lmish — tovoniga urilgan zarbadek bo'ladi. Ko'chma ma'noda aytganda, hattoki, “Qora kvadrat” tasviriy san'at asarini rassom Malevich emas, aslida senzura chizgan deyishadi. Aytmoqchi bo'lganimiz, haq so'z va hur fikr qanchalik mushkulotlar yaralmasin, baribir o'z so'zini ifoda etishga yo'l topadi. Lekin bizning jamiyatimizda, hozirgi Yangi O'zbekiston sharoitida hech qanday senzuraga, ijodkorlar erkinligini bo'g'ishga yo'l qo'yilmaydi, jurnalistlar faoliyatiga to'sqinlik qilishga, aralashishga hech kimning haqqi yo'q. Zero, yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning 81- va 82-moddalarida ayni holatlar yuzasidan tegishli yangi normalar kiritilgan.
O'zbekiston Prezidenti mamlakatimizda olib borilayotgan ochiqlik siyosati orqaga qaytmaydigan jarayon ekanligini takror va takror ta'kidlagan. Shu sababli axborot vositalarining va jurnalistlarning faoliyatiga to'sqinlik qilish yoki aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo'lishi Konstitutsiyada qat'iy belgilab qo'yilmoqda. Umuman, taraqqiy etgan mamlakatlarning tarixiy tajribasi shuni ko'rsatmoqdaki, so'z va matbuot erkinligini ta'minlamay turib iqtisodiy rivojlanish va aholi farovonligiga erishib bo'lmaydi.
Bugun mamlakat obro'yi, davlat mavqei, insoniyat maqomi uning tabiiy boyliklari, moddiy zaxiralari bilan emas, balki hazrati insonga bo'lgan e'tibor, qadr-qimmat bilan o'lchanadi. Zotan, siyosatshunoslar aytmoqchi, bir inson hayotini qadrlay olmaslikdan boshlanadigan muammo ko'pincha butun bir millatlar uchun hayot-mamot masalasiga aylanib ketadi.
Jilovlangan OAV, bosimga tobe jurnalistning davlatga ham, jamiyatga ham hech qanday nafi yo'q! Yopiqlik va korrupsiyaviy senzura bilan dunyo hamjamiyatiga uyg'unlashishimiz mumkin emas. Olamni anglaylik, o'z hayotimiz, mustaqil turmushimizni yaxshilash, ro'shnolik, mo'l-ko'lchilik, minnatdor va rozi yashash darajalariga yetib olishimizda rost so'zning, emin-erkin matbuotning o'rni benihoya beqiyos. Yangi taxrirdagi Bosh Qomusimiz esa biz uchun mustahkam huquqiy kafolat, u yoki bu tazyiq-tahdidlardan xaloskor kuch va adolat qalqoni bo'lajak!
Bobur ALIXONOV