Sibizg'a misoli sozi bor…

O'zbekiston xalq shoiri, ustoz Oydin Hojiyeva sog'inchi

Oydin opam she'r o'qiganlarida boshqacha bo'lib ketardilar. Mayin ovozlari yana ham mayin tortardi. Ko'zlaridagi nur quyuqlashar, mayda-chuyda tashvishlardan baland­­ga ko'tarilib ketardilar:

Og'zimdagi novvotim,

Boshimdagi  minnatim.

Bobokalonlarimdan

Meros ulug' davlatim…

…Onamning oq sutisan,

O'chog'imning o'tisan.

…Bahorda boychechagim,

Tiramohda turnamsan.

…Kashtamdagi ipagim,

Yoqamdagi yo'rmamsan…

“Ona tilimga alyor” deb atalgan she'rlari bu. Shu qadar ravon yozardilar. “Oydin opa, satr­laringiz yuragingizdan yugurib kelayotganga o'xshaydi. Agar yozuvni bilmagan zamonlarda dunyoga kelgan bo'lsangiz, do'mbira chalib terma kuylaydigan baxshi bo'lardingiz”, deb yuborardim ba'zi she'rlarini eshitganimda:

Chohdan omon chiqqan Alpomish elim,

Ohdan armon tuqqan  Kuntug'mish elim,

Etmish ikki bovli chin kumush elim,

Bo'g'zingda bulbuling bo'lsin shoiring…

Lekin shoiraning shunday she'rlari borki, ular  mayin ovozga sig'maydi:

…O'pkangni sovuq olib,

Kech kuzaklar sabohi

Og'zimga talqon solib

Yurganim- bor gunohim.

Ayqirgan Orolingni

Sho'r bosgani bir uvol.

Nechun meni ertaroq

Uyg'otmadi bu savol?

To'g'rining yoqasidan

Egrilik olganida;

Goh haqiqat boshi ham

Egilib qolganida;

Qanday qilib mening oh

Eb- ichganim osh bo'ldi?

Sen ipak bo'lding, tuproq,

Mening bag'rim tosh bo'ldi?!

Oydin opam bunday ruhdagi she'rlarni o'qiganda  satrlardagi holat, kayfiyatning bir qismiga aylanib ketardilar. Ammo opa bilan birga ishlagan o'n sakkiz yilning hammasi she'riy lahzalardan iborat emasdi. Men “Sao­dat” jurnaliga G'afur G'ulom nomidagi  Adabiyot va san'at nashriyotidan kelganman. Ilk uchrashuvimizdayoq Oydin opam:

— Siz nashriyotda tayyor she'rlarni kitob qilib odatlangansiz. Jurnalning mehnati qora mehnat. Har bir jumla, har bir so'zning ustida qattiq ishlashingiz kerak bo'ladi. Hozirdan shu qattiq mehnatga o'zingizni tayyorlang, — dedilar.

— Men bola yoshimdan mehnatning ostiga kirganman, mehnatdan qochmayman, — dedim.

Opa bilan avval bo'limda birga ishladik. Keyinchalik men tug'uruq ta'tilidan qaytganimdan so'ng  ular bosh muharrir bo'lib keldilar. Men xodim sifatida rahbarimizdan juda ko'p narsani o'rgandim. Bilimlarini o'zgalardan ayamasdilar. “Men materiallarga mana shunday ajoyib fikrlarimni berib yuboryapman-ku, bu maqolaning ostida boshqa birovning imzosi turibdi-ku”, demasdilar. Shunday chiroyli fikrlar, shunday so'zlar qo'shardilarki, jumlalar yaraqlab ketardi. Bunday paytlarda o'zlariyam xursand bo'lib:

— Zo'r bo'lib ketdimi, qani endi buning qalam haqini kim to'laydi? — deb hazil qilardilar.

Ayniqsa, sarlavha topishga juda usta edilar. Men sarlavha topmaguncha maqola yozishni boshlay olmasdim. Shunday paytlarda oldilariga kirib:

— Oydin opa, sarlavha sandig'ingizni ochib yuboring, sarlavhalar jaranglab to'kilsin bittasi biz tomonga yumalab tushsin, — derdim. Hazil qila-qila topib berardilar. Mana, bugun jurnalimiz taxlamlarini varaqlab o'tirib, Opa topib bergan sarlavhalarga qarab rahmatli onamning “Odam ketaverar ekan, izida qo'li tekkan, ko'zining nuri to'kilgan narsalar qolaverar ekan”, degan gaplarini esladim. “Saodat”ning o'n sakkiz yillik taxlamlaridagi har bir maqolada, hatto, ostyozuvlarda ham opaning mehnatlari izi bor. Ular o'zlarining imzolari bilan chop etiladigan maqola, she'r, hikoya tugul, oddiy o'quvchiga jo'natiladigan xatni ham diqqat bilan o'qib chiqardilar. Bir-ikkita so'zlardagi xatolarni to'g'rilasalar ham xatni boshqatdan chiqarardilar, xatolari qo'lda to'g'rilangan xatni kimgadir jo'natishni hurmatsizlik, deb bilardilar. Tahrir qilganlarida ham birovning yozuvlari ustidan chizib tashlamasdilar, chiroyli dumaloqqa olib, hoshiyasiga belgi bilan chiqarib satrlar orasiga o'z fikrlarini yozardilar. Men chizib yuborsam:

— Unday qilmang, iste'dodlimi, iste'dodsizmi, har bir satr egasining yurak qoni bilan yoziladi. Xuddi yuziga chizgandek bo'lasiz, — deb koyirdilar.

Yoshi ulug' shoirlar, yozuvchilardan biror material iltimos qilmoqchi bo'lsak, albatta,  o'zlari qo'ng'iroq qilardilar. “Insonning hurmatini joyiga qo'yish”, degan masala opa uchun nihoyatda katta ahamiyat kasb etardi. Xizmat safarlariga jo'nayotganimizda:

— “Men o'z ishimni bajargani keldim”, deb o'ylang. “Bu odamlarni yozib, ular uchun ishlayapman”, degan fikrni boshingizdan chiqarib tashlang. Davlatning puli bilan ketyapsizmi, har qanaqasiga ishni bitirib keling. Izzattalab bo'lmang, bahona topmang, — derdilar.

O'zlari ham xizmat safarlariga ko'p yurardilar. Opaga hamroh bo'lib O'zbekistonning deyarli, barcha shaharu qishloqlarini birga kezib chiqdim. Rahbarimiz aslida meni yozish uchun, borgan joylarimizdan jurnalga material tayyorlash uchun olib yurardilar. Lekin men shu bahona yurt kezganman, joy taniganman. Hozir Vatan xaritasida bormagan joyim kamligini ko'rganimda Oydin opadan minnatdor bo'laman. Yaxshiyam, hamrohlikka meni tanlaganlari, bo'lmasa bunday imkoniyat har doim ham bo'lavermaydi-ku. Bir hafta, o'n kunlab paxta dalalari, cho'pon yaylovlarida qolib ketgan paytlarimiz bo'lgan. Materiallar uyushtirishdan tashqari “Saodatxonlik” uchrashuvlari bo'lardi. Besh yuz kishilik, ming kishilik zallarda bir, ikki soat davom etadigan she'rxonliklar bo'lardi. Shoira muxlislarga sevimli she'rlar o'qishdan tashqari, o'sha zalda minbarda gapirgan paxtakormi, qahramonmi, unga qarab she'r to'qib yuboraverardi. Ismi, fe'l-atvori, suvrati-yu siyrati aks etgan she'rlarni eshitgan muxlislarning opaga ixlosi yanayam ortar, minbardan qo'yib yubormay, takror-takror  she'r so'rashardi. “Chinakam xalq shoiri-da, baxshiyonalar to'lqinday toshib keladi”, deyishardi. Bir uchrashuvdan ikkinchisiga ba'zan shoshilib turganimizda  ustoz  o'z navbatini menga berar:

— Mana bu qizimning she'rlarini eshiting­lar-a, Vatan haqida yig'lab she'r o'qiydi, — deya taqdim etardilar. Shu paytgacha ozmi, ko'pmi elga tanilgan bo'lsam, avvalo Xudo, qolaversa, bunda ustozning katta hissalari bor.

Yana  birgalikdagi xizmat safarlarimizda   opadan suhbatdoshimizning botiniy olamiga kirishni o'rgandim.

— Hech qachon yuborilgan ma'lumotga qarab maqola yozmang. O'zaro muloqotlarda suhbatdoshingizni qiziq-qiziq  voqealar fonida kashf etasiz, kutilmagan detallar qahramoningizning favqulodda bir fe'l-atvorini ochib yuboradi. Hamisha yozadigan odamingiz bilan o'zingiz suhbatlashing, tashqi ko'rinishi, qiyofasiga e'tibor bering. Bir jurnalist ayol qahramonini “Shahlo ko'zli” deb tasvirlab yozibdi. Maqola chop etilgach, qahramoni:

— Mening ustimdan kulibdi, deb rosa achchig'i chiqibdi, negaki o'sha ayolning bir ko'zi g'ilayroq ekan, degan misolni ko'p keltirar edilar.

Umuman olganda, xizmat safarlarimiz rahbarimiz uchun “o'yindan tashqari holat” emasdi. Opa har bir qadamimizni mehrli nigohlarida kuzatib turardilar. Bir gal ayni qish chillasida ( o'ziyam ro'za payti edi) bir shikoyat xatini tekshirish uchun Qashqadaryo viloyatining Dehqonobod tumaniga jo'nadim. Poezd stan­siyaga tunda borar ekan. Men bu haqda rahbarimizga shunchaki aytgan edim. Meni  Dehqon­obod tumani poezd bekatida tuman xotin-qizlar qo'mitasi ( o'sha paytda shunday atalar edi) raisi eri bilan kutib oldi. Mashinaga o'tirayotsak Diloromxon (adashmasam, ismi shunday edi):

— Bosh muharriringizga “Kutib oldik”, deb qo'ng'iroq qilib qo'yay, “Kechasi sovuqda qolib ketmasin, albatta, kutib olinglar”, deb  bir necha marta qo'ng'iroq qildi, — dedi. O'sha payt­lar onamni yo'qotganimga ko'p bo'lmagan,  rosa sog'inib yurgan edim, ko'nglim yumshab ko'zimga yosh kelgan.

Faqat safarlarga chiqqanimizda emas, Oydin opamning mehrini hamisha, har daqiqa his qilib turar edik. Bir yili turmush o'rtog'im — Miraziz aka og'ir operatsiya bo'lib, uch oy shifoxonada  boshida o'tirib qarashimga to'g'ri kelgan. Tahririyatda xodimlar uncha ko'p emasdi, har kim o'z zimmasidagi vazifani bajarishi shart edi. Menga:

— Modomiki, uch oylab bo'lmas ekansiz, ariza yoza qolasizmi? — desalar ham bo'lardi, ammo bunday bo'lmadi. Tahririyatdagi qizlardan shifoxonaga materiallarni berib yuborib  turdilar. Materiallarni tayyor qilganimdan so'ng qizlar yana kelib, olib ketishar edi, maoshimni ham to'la-to'kis yuborib turganlar. O'zi ishga kelganimdayoq opaning mehr imtiyozlaridan foydalanganman, desam haq gapni aytgan bo'laman. Opa meni ishga chaqirganlarida farzandlarim juda yosh edi.

— Men ishlay olmasam kerak. Orzuni maktabga olib borishim, olib kelishim kerak, —  desam, — Men Sizga kun bo'yi tahririyatda o'tiring, demayman. Jurnalning har soniga belgilangan materialni yetkazib bersangiz bo'ldi, — deganlar. Orzu maktabdan tahririyatga kelar, kiraverishda qo'riqchilar to'sishsa:

— Meni Oydin Hojiyevadan ruxsatnomam bor, oynanggizning ostiga qarang, — deb lentalarini hilpiratib postdan o'tib kelardi. Ba'zan qandaydir munosabat bilan majlislarimiz cho'zilsa, qabulxonada o'tirgan Orzu betoqatlanib, eshikni ochar:

— Buncha ko'p majlis qilasizlar, qachon tugaydi? — der, bosh muharririmiz “Gulxan”da ishlab kelgani uchunmi yo o'zlari oilaparvar oilada katta bo'lganligidanmi boladay beg'ubor qalbi bor edi.

— “Saodat”ning bo'lajak bosh muharriri buyuryaptimi, majlisni tugatish kerak ekan-da, — deb hazillashardilar. Opaning haziliga farishtalar “Omin” degan bo'lsa kerakmi, Orzu institutni bitirganidan buyon matbuot sohasida ishlayapti.

Shoira tashabbuskor, tezkor edilar. O'zlari bosh muharrir bo'lgan paytlarida jurnal qoshida “Gulchehralar” gazetasini tashkil qildilar.

— Ijodini endi boshlayotgan qizlar ko'p. Ularning hammasini “Saodat”ga berib bo'lmaydi. Oldin boshqa bir qozonda qaynab, pishishlari kerak. “Gulchehralar” ana shunday “qozon” vazifasini bajaradi, — degan edilar  gazetaning ilk sonini tayyorlayotganimizda. Haqiqatan, shunday bo'ldi. Gazeta chop etilib turgan o'n besh yil davomida  juda ko'plab yosh ijodkorlarning ilk mashqlari chop etildi, ularning qalbida o'z iqtidorlariga ishonch uyg'ondi. Opa  ma'lum bir muddatga iqtidorli qizlar uchun “Saodat “ stipendiyasini ham tashkil etdilar.

Oydin Hojiyeva shogirdlariga qancha e'tiborli bo'lsalar, ustozlariga undan ming chandon ko'proq hurmatda bo'lganlar. Zulfiyaxonim, Saidaxonim, Muzayyana Alaviya, Kibriyo Qahhorovalar haqida “To'rt tanho” nomli kitob yozdilar. Turli sanalar munosabati bilan davriy nashrlarimizda ular haqida xotiralar chop ettirib turdilar.

Xotira kunlarida bizni Chig'atoy qabris­toniga boshlab borardilar, Zulfiyaxonim, Saidaxonim qabrlariga gullar qo'yardik. Har safar Maqsud Shayxzodaning qabrlariga guldasta qo'yishni kanda qilmasdilar, “Farzandlari yo'q… o'ksishmasin”, deb shivirlar, Qur'oni karim oyatlaridan o'qirdilar, qiroatlari juda go'zal edi, ayniqsa, “Yosin”ni o'qiganlarida sel qilardi kishini.

Ko'pincha birga yurganimiz uchunmi, odamlar ko'zida yonma-yon o'rnashib qolgan bo'lsak kerak, meni ustozga o'xshatishardi. Aslida biz zohiran o'xshamasdik. Bir gal Navoiy viloyatiga safarga borganimizda kutib oluvchilar ( g'ira- shira payt edi) menga nuqul:

— Oydin opa, xush kelibsiz, — deya iltifot qilishadi, opa yuklar bilan sal narida turibdilar,  o'sha tarafga imo-ishora qilsam ham sezishmaydi. Axiri kimning kimligi ayon bo'lgach, ustoz sal achchiqlangannamo:

— Mana, endi viloyatlarga Oydin Hojiyevaman, deb borsangiz ham bo'larkan, — deganlar…

Uzoq vaqt birga ishlagach, ishchilik, yaxshi gaplar bilan birga bundayroq holatlar ham bo'ladi. Bizda ham bo'lgan. Opa ranjigan paytlari, iloji boricha, huzurlariga kirmaslikka harakat qilardim. U kishi bir gap aytsa, men bitta narsa, desam o'rtadan parda ko'tariladi, deb cho'chirdim. Kayfiyati tarqalib, o'zlariga qaytgach, kirardim, hech narsa bo'lmagandek gapirishib ketardik. Ustoz uzoq vaqt gina saqlab yurmasdilar.

Opa faqat yaxshi shoira, yaxshi ustozgina emas, yaxshi ayol va ona edilar. Qizlari Malohat – fan doktori, nabiralarida ham ilmga sadoqat davom etyapti. Ustoz Ibrohim G'afurov ko'targan baland adabiy xirmonda Oydin opamning katta hissalari borligi, shubhasiz. Uyda osuda sharoit bo'lmasa shunday qiyin asarlar uncha uzoq bo'lmagan muddatlarda tarjima qilinarmidi.? Adabiyotshunoslik Ibrohim G'afurov timsolida qahramonlik darajasiga ko'tarilarmidi?!

…Allohning irodasi ekan, shunday insonni chin dunyoga kuzatdik. O'rni hozirdan bilinyapti, oldimizda Halima opam, Oydin opamlar borligida biz mehr himoyasida edik  go'yo. Hali shogird, hali singil edik… Endi atrofimiz huvillab qolgandek… Biz ular ko'targan yukni ko'tara olamizmi… Bot- bot shu savol bilan o'rtanayapman. Hozirgi bosh muharririmiz Munavvara Usmonova “Saodat”ning barcha yaxshi an'analarini asragan holda zamon nafasini olib kirgani harakat qilyapti, jurnalda yangilanishlar ko'p, biz ham tajribalarimiz bilan qanotidamiz. Ustozlarni ko'p eslaymiz.

Iloho, ko'rganlarimiz, o'rganganlarimiz yaxshilikka yarasin,  “Saodat”ga  xizmati singi barcha opalarning, xususan, yaqinda chin dunyo­­ga ketgan Oydin opamlarning oxiratlari obod bo'lsin, ruhlarini shod qilib yuradigan izdoshlar bo'lish nasib etsin bizga.

Qutlibeka RAHIMBOYEVA