Orzu yoqqan chiroq
O'tgan asrning 70-yillari bugungi kun uchun juda olis bir zamonday tuyuladi. Lekin ana shu paytlardagi gazetxonlar va jurnalistikaga dastlabki qadamlarni tashlagan bizning avlod vakillari uchun hali-hanuz bir an'ana saqlanib qolgan. Qo'limizga gazetani olishimiz bilan uni o'qishni oxirgi sahifadan va aksariyat holda sport xabarlaridan boshlaymiz. “Paxtakor” futbolchilarining g'alabasidan shodlansak, bokschi Rufat Risqiyev, qilichboz Sobir Ro'ziyev, shaxmatchi Georgiy A'zamov singari yurtdoshlarimizning xalqaro maydonlardagi yutuqlaridan boshimiz ko'kka yetardi…
O'sha kezlarda “O'zbekiston ovozi” (“Sovet O'zbekistoni”) gazetasida bosilgan sport xabarlari va sharhlari tagida H.Nosirov degan imzo turardi. Haydar akaning kiyinishi va yurish-turishi ham sportchilarnikiga o'xshab ketardi. Yana bir jihati, sportchilar har kuni mashq qilgani kabi bu soha jurnalistlari ham har bir sonda eng kamida to'rt enlik xabar bilan chiqishi zarur edi. Chunki, mushtariylar shunga mushtoq. Ularning talab-ehtiyojiga mos xabarni yetkazish esa, ham mas'uliyat, ham sharaf. Gazetxonlar orasida sport jurnalistlarining obro'si shunga yarasha yuqori. O'zbekiston Milliy universiteti jurnalistika fakulteti kechki bo'limi talabasi bo'lgan va ayni kezda sport sharhlovchilari bilan gazeta yoki televidenieda ishlayotgan biz yoshlarga havas qilishardi…
Mana shunga ham yarim asr bo'lib qolibdi. Rosti, yaqinda nashrdan chiqqan Haydar Nosirovning shoirona nom bilan atalgan “Xayol” kitobini qo'lga olar ekanman, avvaliga taajjublandim. Sport jurnalisti sifatida tanilgan Haydar aka biz bilmagan holda she'r va hikoyalar yozib yurgan ekan-da, degan fikrga bordim. Kitobni o'qigan sari muallif o'z xotirasidagi voqealarni xayolan jonlantirib, hayot yo'llaridagi kechinmalarini qiziqarli va ishonchli bayon etganiga, ulardan ma'ni-mag'zli xulosalar chiqarganiga amin bo'lib bordim. Qolaversa, Erkin Vohidovning
“Bor ekan inson qo'lida orzu yoqqan
chiroq,
Shu chiroqni o'ylab, bir kuni
oftob aylar xayol”
degan misralari ham bejiz epigraf qilib olinmagan.
Shu jihatdan olganda, tabiiy ravishda Haydar Nosirov o'z qo'lida tutgan orzu chirog'i xayol qilganidek hayot olamini yoritgan oftobga aylandimi, degan savol tug'iladi. Kasbga mehr, sadoqat va mehnatda shakllangan, “O'zbekiston ovozi”da ellik yildan ziyod ishlagan ustozning xotiralaridan bu savolga o'ziday va so'ziday kamtarin, samimiy javobni olamiz. Binobarin, bu qissa o'z oilasi, hayotiga doir voqeliklar orqali o'tgan asrning yigirmanchi yillaridan bugungi kunga qadar bo'lgan davrni qamrab olgan.
Kitob muqovasini ochishingiz bilan gazetaga ulug' inson, nozikta'b ijodkor Maqsud Qoriyevgacha 21 nafar kishi bosh muharrirlik qilgan bo'lsa, aziz ustozdan keyin jamoaga rahbar bo'lganlarning ham rasmlari berilishi, ularning o'rinbosarlari, qanchadan-qancha xodimlarning yodga olinishi “jonli tarixchi”ning xolis va bag'rikengligidan dalolat beradi. Har bir ijodkor, har bir muxbir haqida fikr yuritganda xuddi shatranj taxtasidagi o'n yurishni oldindan o'ylab qo'ygan shaxmatchiday yo'l tutadi. Aslida hayotda ham shunday vazmin, beg'ubor va har bir so'zini yetti o'ylab gapiradigan, zarur paytda tirgak bo'ladigan inson.
To'g'risi, Haydar aka shunday o'qishli kitob yozadi, deb xayolimga keltirmaganman. Ayniqsa, “Rutubatli evrilishlar” qismi kishini o'yga toldiradi. Bu o'rinda muallif sport sharhlovchisi emas, balki yurtda ro'y berayotgan “islohot”larning teran tadqiqotchisi sifatida fikr yuritadi, qalbini zir titratgan voqealarni eslaydi.
O'zbekiston rahbari Sharof Rashidovning foniy dunyoga sig'may qolganidan keyin boshlangandi bu ko'rguliklar. Gazetaga uzoq yillar rahbarlik qilib, adadini million nusxaga ko'targan Maqsud Qoriyevning “Mushtum” jurnaliga bosh muharrirlikka o'tkazilishi, Abdukarim Nabixo'jayev, Fayzi Shohismoilov, O'tkir Abduazimov kabi zabardast publitsistlarning tahririyatdan ketishi zamirida “Desantchilar”ning yurtga kelishi, “Paxta ishi” va “O'zbeklar ishi” kabi qatag'onliklar qanday boshlangani, uning dastlabki oqibatlari otaxon gazeta faoliyatiga ham qanday noxushliklar olib kelgani etni junjiktiradi.
Ana shu davrda kamina ham Maqsud Qoriyevning ishonchli eng yosh shogirdi sifatida gazetaning Navoiy viloyatidagi muxbiri bo'lib ishlaganim bois bu azoblarni o'z boshimdan kechirganman. “Tongotar majlislar” nomli maqolam chop etilganidan keyin bosh muharrirga qanchalik tazyiqlar bo'lganini yaxshi eslayman. Maqoladagi barcha fakt va raqamlar isbotlanganiga qaramay, Maqsud akaning xavotiri va tavsiyasiga ko'ra, mehnat ta'tiliga chiqib, muayyan muddat respublikadan chekkada yurishimga ham to'g'ri kelgan. Chunki, ninaning ko'ziday xatoingizni topishsa, unga Qizilqumdagi butun qumni quyib yuboradigan zamon edi.
Kitobda O'ktam Usmonov, Rasul Rahmonov, Sharof Ubaydullayev, Azim Suyun, Safar Ostonov rahbarligidagi o'tgan ijodiy damlar “Bahor ketmas bizning boshlardan…” deb nomlanganida ham ibratli hikmat bor. Mustaqillik epkinlari kelishi bilan yurtda ham o'zgarishlar boshlandi, sport davlat siyosatining ustun yo'nalishiga aylandi. Hozirjavob jurnalistlar xalqaro musobaqalarni yoritishga, O'zbekiston nomini ulug'lashga katta hissa qo'shib kelyapti. Uning oldingi safida saksondan sakragan ustozning o'zi va shogirdlari turibdi.
Haydar aka kasbga mehr va sadoqat mehrini sport jurnalistikasidan topgani bor gap. Lekin kitobning ikkinchi qismidagi muallifning turli davrlardagi ijod namunalarini o'qir ekansiz, o'sha kezda dolzarb bo'lgan, hozirgi kunda ham dil tubi va til uchida turgan mavzularga o'ziga xos yondashilganini his qilasiz. Ular tarixiy voqelik sifatida bugungi kundagi holat bilan taqqoslab, xulosalar chiqarishga turtki beradi. Binobarin, ular pand-nasihatlardan xoli, ko'proq fakt va dalillar so'zlaydi. Kitobning yana bir ahamiyatli jihati ham shunda bo'lsa kerak.
O'zbek publitsistikasining taniqli namoyandasi va tadqiqotchisi Ahmadjon Meliboyev ustoz Saydi Umirovni yoshlik shijoatini saqlab kelayotgan murabbiyga o'xshatgan edi. Shunday fikrni muayyan jihatdan Haydar Nosirovga ham nisbat berish mumkin. Zero, Haydar aka ham ayni kunda yoshlik shijoatiga xos murabbiy sifatida jurnalistikaning yangi qirralarini ochishda o'z ijodi bilan ibrat bo'lmoqda.
Abdurauf QORJOVOV,
O'zbekiston Respublikasida
xizmat ko'rsatgan jurnalist