Ayb folbindami?
yoxud ayrim odamlarning vahimaga o'chligi haqida
Buvim rahmatli har gal tancha atrofiga biz — nabiralarini yig'ib so'z boshlasalar albatta ibratli, hayotning past-u balandini isbotlagan, yillar, asrlar mobaynida o'z tasdig'ini topgan hikmatga to'la voqealarni aytib berishdan erinmasdilar. Shunday kunlarning birida huda-behudaga vahima qilib, pashshadan fil yasaydigan insonlar haqida bir nimalarni gapirib qoldilar. Ma'lum bo'lishicha, bir kishi o'z kelajagini oldindan bilishga ahd qilibdi va folbinga boribdi. Folbin nimalarnidir o'zicha ming'irlab, keyin tilga kiribdi va debdi:
— Ancha vaqt baxtli yashaysan, ammo oxirida devor bosib qolib, o'lasan…
Buni eshitgan haligi kishi nima qilarini bilmay sarosimaga tushibdi va o'zini qutqarish maqsadida kimsasiz cho'lu biyobonga chiqib ketibdi. Yo'l yuribdi, yo'l yursa ham mo'l yuribdi va axiyri charchabdi. Ehtiyot shart yana atrofga alanglabdi. Birorta devor ko'rinmaydi. Ko'ngli xotirjam tortib endi ko'zi ilinganda esa ustiga ohista shamolda uchgan shuvoq kelib tushibdi. Devor bosdi, deb xayol qilgan haligi kishining yuragi yorilib, shu topdayoq til tortmay jon beribdi. Aslida esa uni devor emas, vahima bosgan edi. Devor emas, hadik o'ldiribdi.
Esimda. O'tgan yili ramazon oyi edi. Ishda edim. Birdan chiroq o'chdi. Oradan yarim soat o'tar-o'tmas bu holat butun respublikada hatto qo'shni davlatlarda ham kuzatilayotgani haqidagi xabar ko'pchilikni vahimaga solib qo'ydi. Ishxona ro'parasidagi do'konda odamlar to'plangan, gavjum bozor bo'lib ketdi. Qiziqib bordim, kuzatdim. Hamma suvga yopishgan. Kimdir ikki, uch bakal, kimdir esa yarim bakal suv olib ketishmoqda. Men ham barcha qatori yarim litr suv solingan bakalashkani olib, ustidagi qog'ozga ko'z yugurtirib o'qib tursam ortimdan bir kishi keldi-da: “Nima qilib o'tiribsan, o'qishga balo bormi, sotib olmasang menga ber” deya qo'limdagi suvga chang soldi. Hayratdan yoqa ushladim.
Yoki o'tgan yili kuzatilgan Markaziy Osiyodagi blekautni olaylik. Bir necha kun nafaqat O'zbekistonda balki qo'shni Qozog'iston va Qirg'izistonda ham svet bo'yicha muammolar yuzaga keldi. Shamning narxi esa keskin ravishda oshib ketdi. 3 ming so'mlik shamlar 6-7 mingga ko'tarilib ketganiga nima deysiz? Nahotki, bir necha kungi favquloddagi vaziyatlarda ayrim “uddaburon tadbirkorlar” shamning narxini ikki-uch baravargacha oshirib olishgan bo'lsa degan o'y-xayollar bilan yurdim.
“Ilgari ham “svet” o'chardi, lekin sham bu darajada qimmat bo'lmagan edi-ku? – deydi ikkita shamni 16 mingga sotib olgan qo'shnim o'sha kezlari. Aslida xalq boshiga tashvish, ish tushganda oddiy odamlar koriga shu tadbirkorlar labbay deb yarashi kerak emasmi? Uch-to'rt so'mlik foydani deb vaziyatdan foydalanib qolish, daromad olish buyuradimi?
Bilasizlarmi, bunday vahima kasalligi koronavirus chiqibdi deganda ham juda avj olgan edi. Esimdan chiqmaydi, birinchi karantin paytida qishloqqa borib bir muddat qolishimga to'g'ri keldi. Qo'shnimiz bozordan o'n qop un sotib olib keldi. Go'yoki yurtga ocharchilik keladiyu, hamma joyda un tugaydi. Ko'rib g'alati bo'lib ketgan edim. Oradan bir hafta o'tib qazo qilib qoldi. Sotib olgan unlar esa janozadan keyingi maraka marosimlariga ketdi.
Vahima… Eng qizig'i, u ham virusga o'xshaydi. Chunki psixologiyaga oid kitoblarda vahimaga his-tuyg'u va kayfiyatning buzilishi sifatida qaraladi. Vahimada odamni asossiz qo'rquv bosadi, kishi nimadandir xavotirlanib, hadiksiraydi, bezovta bo'ladi, ko'ngli g'ashlanib, oromi yo'qoladi. Unga kelajakda falokat bo'lishi muqarrardek, o'zi yoki yaqinlarining hayoti xavf ostida turgandek tuyulaveradi. Virusga o'xshash jihati esa vahimachi bilan so'zlashgan kishining ham yuragiga g'ulg'ula tushadi. Hadik oralaydi.
Hamkasbim aytib qoldi. Tongda ishga kelayotsa, bir kishi u o'tirgan taksini to'xtatibdi. Taksiga o'tirib ulgurmasidan yuziga tutilgan niqobni yulqib olibdi-da, vahimani boshlab yuboribdi.
— Bu dardisar qayoqdan chiqdi, odam nafas ololmayapti. Aytgancha, kecha “Axborot”ni ko'rdinglarmi? Yana yangi “zapret”lar qo'yilibdi. Buncha cheklovlar qo'yilayaptimi, demak, vaziyat jiddiy. Bir tanishimning aytishicha, koronavirusga chalinganlar 55 ta emas, minglab emish. Asl holatni davlat yashirayotganmish. Uning gap-so'zlari “Shum bola”dagi bekorchi nashavandlarning Abo Muslim haqidagi rivoyat yuzasidan qilgan tortishuvini eslatib yuboradi…
Qadimda bir shaharda vabo tarqab ketibdi. Odamlar sarosimada, qariyalar chorasiz, bolalar esa ochlikdan tinmay yig'lar, najot esa yo'q ekan. Shahar chetidagi bir tashlandiq qishloqda ko'zi ojiz tabib yashar ekan. Biroq odamlar uni “bu so'qir, odamlarni davolay olmaydi, agar chindan ham tabib bo'lganida o'zini davolagan, ko'r bo'lib yurmasdi” deya uni omma orasiga qo'shmas ekan… O'sha tabib tush ko'ribdi. Shaharda vabodan odamlar birin-ketin vafot etayotgan, chorasizlikdan hamma to'g'ri kelgan tomonga bosh urarmish. Uyg'onib ketib qarasa haqiqatdan ham voqealar shunday tarzda bo'layotganini anglabdi. Hassasiga tayanib shaharga boribdi. Ahvol og'ir. Hammayoq parokanda. Tabib odamlarni bir joyga to'plabdi va shunday debdi:
“Vahima va sarosima bu eng katta “kasallik”dir. Buning bitta davosi bor. Bu ham bo'lsa sizlar menga ishonishingiz va ortimdan ergashib, men aytgan muolajalarni bajarishingiz kerak. Bo'lmasa barchamiz o'lib ketamiz…” Uning gaplariga ko'pchilik ishonmabdi, uni yolg'onchi, ko'zbo'yamachi deb haqoratlab og'ilxonaga qamab qo'yishibdi…
Vaziyat esa kundan-kun og'irlashsa og'ir bo'libdiki, yengillashmabdi. Qariyalar, go'daklar jon taslim qilishaveribdi. Imkonsiz qolgan “aqlsizlar”ga insof berib tabibni bandilikdan chiqarib, yordam so'rashibdi. Tabib esa ularni maxsus guruhlarga ajratib, 40 kunlik chilla va tozalikka rioya etishini aytibdi. Qolaversa, kasalga chalinmaganlar tog'dan darmonga boy o'simliklar, giyohlar terib kelishib unga yordam beribdi. Belgilangan muddat tugaguncha hech kim uning gapini ikki qilmay bajaribdi va kasallikni yengib o'tishibdi… Shahar ahli tabibga minnatdorlik aytish va uni mukofotlash uchun uning kulbasiga kelibdi. Ne ko'z bilan ko'rishsin u qo'lida bir hovuch quritilgan giyohni ushlagancha (u ham vabo yuqtirib olgan edi biroq unga qarshi damlama tayyorlab icholmay) vafot etgan edi… Yillar o'tib odamlar kengashgan holda shaharga uning nomini berib, hatto haykal o'rnatishgan ekan…
Nega bularni yozayapman? Hammamizga ma'lumki, yaqinda yurtimizda katta siyosiy jarayon – Prezidentlik saylovi o'tkazildi. Bu jarayonda xalqimiz o'zlarining siyosiy tafakkuri, porloq kelajagi hamda qa'tiy qarorlari bilan tanlagan nomzodlariga ovoz berishdi. Millionlab xalqimizning xohish-irodasi o'laroq Shavkat Mirziyoyev nomzodi 87,5 foiz ovoz bilan g'alaba qozondi. Bu albatta o'zbek xalqining, millatimizning odil tanlovi bo'ldi.
Ammo bir tanishimning aytishicha, qishlog'idagi ba'zi bir odamlar saylov o'tar-o'tmas “Saylov o'tsa narx-navo ko'tarilib ketadi, un, yog', oziq-ovqat mahsulotlari g'amini yeb olish kerak” degan vahima bilan qoplab un, 20-30 litrlab yog' sotib olishibdi. To'g'risi, uning bu gaplarini eshitib yoqa ushladim. Odamlarga nima bo'lgan-a? Bunday gap-so'zlarni qaerdan o'ylab topishar ekan? Mana saylov ham o'tdi. Hammasi joyida-ku. Narxlar ham barqaror. Bozorlarda un yoki yog' tugab qolgani, kimdir ochlikdan oziq-ovqatsiz qolgani yo'q. Vahimaga ne hojat?
Shu o'rinda bir qiziq latifa yodga tushadi. Bir kuni Afandi ko'chada ketayotsa bir to'da bolalar o'ynab yurishgan ekan. “To'xta, shu xumparlarni bir boplayin” debdi u. “Hoy bolalar, ko'chaning boshida tekinga olma tarqatishayotgan ekan, bormaysizlarmi”, debdi. Bolalar yosh emasmi, barchasi birdan gur etib o'sha tomon chopib ketishibdi. Ularni kuzatib turgan Afandining yuragiga g'ulg'ula tushibdi va oradan hech qancha vaqt o'tmasdan “Chindan ham olma tarqatishayotgan bo'lsa-chi”, deb o'zi ham ular ketidan chopib ketgan ekan…
Islom ASILBEKOV,
jurnalist