Pulingiz ko'paysa ham…
yoki milliy valyutamizga hurmatsizlik qilishga
hech kimning haqqi yo'q!
Pul har bir davlatning tili, Konstitutsiyasi, madhiyasi, bayrog'i kabi uning muhim qadriyati va obro'sini belgilovchi omillardan hisoblanadi. Qomuslarda pulga shunday ta'rif berilgan: “Pul — hamma tovarlar va xizmatlar ayirboshlanadigan, umumiy ekvivalent sifatida foydalaniladigan, boshqa barcha tovarlar qiymatini ifodalaydigan maxsus tovar; bozor iqtisodiyotining eng asosiy vositasi. Pul o'z tabiatiga ko'ra, uch xil xususiyatga ega: hamma narsaga ayirboshlanadigan muhim xarid vositasi; boylik timsoli; mehnatni qiymat shaklida o'lchab beradigan vosita”.
Shuningdek, pul ayirboshlash, to'lov, qiymat o'lchovi, jamg'arish (boylik to'plash) kabi vazifalarni bajaradi: qiymat o'lchovi — tovarlar qiymati miqdori pul orqali o'lchanadi. U boshqa hamma tovar qiymatini ifodalaydi; ayirboshlash vositasi. Pul vositasida tovarlar oldi-sotdi qilinadi; jamg'arish vositasi — pul o'zida mehnatni gavdalantirgani uchun boylikning umumiy shakliga aylanadi va hokazo.
Shunday ekan, boshqa milliy qadriyatlar singari millatning obro'si, imiji sifatida pul ham qadrlanishi kerak.
Yaqinda ijtimoiy tarmoqlarda pul haqidagi bir voqea tafsiloti, ya'ni Xitoyda qimmatbaho mashina egasi yoqilg'i quyilganidan keyin pulni xodimga berish o'rniga, uni yerga tashlab yuborgani aks etgan videolavha ko'p aylandi.
Ma'lumotlarga ko'ra, ushbu video chiqqandan so'ng, Xitoyning barcha yoqilg'i quyish shoxobchalari egalari ushbu avtomobilga yoqilg'i quymaslikka qaror qilishibdi.
Demak, xitoyliklar pulining qadrini biladi, hurmat qilgan holda, shunday yo'l tutishgan. Beixtiyor qoyil deysan. Qani endi hamma ham xitoyliklardek o'z pulini shunday e'zozlasa, obro'sini ko'tarsa.
Shularni ko'nglingizdan o'tkazar ekansiz, “bizda-chi, bizda pulimizga nisbatan qarashlar qanday ?” degan haqli savol tug'ilishi tabiiy. Bu savolga birdaniga javob topish qiyin. Chunki bizda pulga muomala, vosita sifatida qaraladi, xolos. To'g'ri, pul muomala, vositasi, ammo bu shunchaki oddiy vosita sifatida qabul qilinishi kerak emas-da. Nazarimizda, qonunchilikda milliy pulning qadrini ko'taradigan yana qandaydir bandlar qabul qilinsa, maqsadga muvofiq bo'lar edi.
Keyingi yillarda milliy kino, teleseriallar, hatto ko'rsatuvlarda kino qahramonlari yoki boshlovchilarning nuqul “ko'ki” haqida gapirib, “ko'ki” bilan muomala qilishlari urfga kirdi. Masalan, “ZO’R TV”dagi “O'g'irlangan niqob” ko'rsatuvini ko'rganlar bordir. O'yin qoidasi shunday: agar san'atkor, aktyorlardan iborat ekspertlar sahnaga turli ko'rinish va niqoblarda chiqib kelgan qahramon kimligini topishsa, boshlovchi yutuq sifatida falon million so'm berishga va'da beradi. Ammo jarayonda dollar bilan muomala qilinadi. Ha, hech bir o'ylab o'tirmasdan, andisha qilmasdan. O'ylab qolasiz, milliy pulimizning qadri qaerda qoldi?
Pulimizga nisbatan hurmatsizlikning yana ba'zi unsurlarini ko'rganda, ko'nglingiz hijil tortadi. Ya'ni, qog'oz pullarning chekka qismlarida telefon raqamlari, ba'zida hisob-kitobning umumiy summasi yozilgan bo'ladi. Bu bir tomondan pulga mensimasdan, oddiy qog'ozdek qarash, qolaversa, undan foydalanilganda, qo'lingizga siyoh unnab qoladi, uni ketkazish esa, oson kechmaydi.
Yanada taassufli holat, pul topib, aql topmagan ayrim hamyurtlarimizning to'ylarda qoplab (!) pul sochayotgani, milliy valyutamiz to'yxonalarda oyoqlar ostiga xazonlar kabi tepkilanayotganini ko'rib nima deyishni ham bilmaysan. Ijtimoiy tarmoqlarda bunday holatlarga kun-kunora guvoh bo'lish mumkin. Bittasi puldan gulchambar yasab kuyovining bo'yniga ilsa, yana bir kimsa valyutadan kastyum tikib, kuyoviga kiygizadi.
Bizning pul (so'm) asosan, mamlakat hududida amalda bo'ladigan milliy muomila vositasi hisoblanadi. Shunday ekan, boshqa mamlakatlar pullarini ko'klarga ko'tarib, har kuni muomalada bo'ladigan o'zimizning pulni kamsitmasligimiz, aksincha, qadriga yetishimiz kerak.
Yusuf HAMDAMOV