O'zbekiston Fanlar Akademiyasi 80 yoshda
Ayni kunlarda O'zbekiston ilm-fanida muhim sana – O'zbekiston Fanlar akademiyasi tashkil topganining 80 yillik yubileyi keng nishonlanmoqda. Shu munosabat bilan kecha — 12 dekabr kuni “O'zbekiston” xalqaro anjumanlar saroyida bayram tantanasi bo'lib o'tdi.
Tantanali tadbirda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi 80 yilligi munosabati bilan yo'llagan tabrigi o'qib eshittirildi.
80 yil mobaynida g'oyat murakkab va sharafli yo'lni bosib o'tgan O'zbekiston Fanlar akademiyasi yurtimizda yuzlab atoqli olim va akademiklarni tarbiyalab, ilm-fan sohalari bo'yicha nufuzli ilmiy maktablar yaratishga katta hissa qo'shdi.
Mustaqillik davrida, ayniqsa, keyingi yillarda Akademiyaning ilmiy tarkibi yutuqlarni buyuk ajdodlarimiz asos solgan shonli an'analarga uyg'un holda boyitib, mamlakatimizda ilm-fan rivojini yangi bosqichga olib chiqmoqda.
Akademiya tizimida tub islohotlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, uning tarkibida yangi ilmiy tashkilotlar ochilib, tizimdagi muassasalar soni qariyb 1,5 barobar ko'paydi. Ularni to'g'ridan-to'g'ri davlat byudjetidan moliyalashtirish tartibi yo'lga qo'yildi.
Etakchi olimlar, iste'dodli yosh ilmiy xodimlarning faoliyati va ilmiy tadqiqotlarini qo'llab-quvvatlash, jamiyatda ilm-fan namoyandalarining obro'-e'tibori va nufuzini oshirish doimo davlatimiz e'tibori markazida bo'lib kelmoqda. Soha vakillarining ish haqi hamda doktorantlarning stipendiyasi 3 barobar, akademiklarning gonorari 2 martadan ziyod oshirilgani, ilmiy darajaga ega ilmiy xodimlarning maoshiga 60 foizgacha ustama haq to'lash tizimi joriy etilgani buni tasdiqlaydi.
Fanlar akademiyasi a'zolarining ijtimoiy-maishiy sharoitini yaxshilash, sog'lig'ini tiklash bo'yicha ham tizimli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Tizimda faoliyat ko'rsatayotgan tadqiqotchilar uchun imtiyozli asosda kvartiralar ajratildi, oilali yosh doktorantlar bepul uy-joylar bilan ta'minlandi.
Akademiyaning nufuzli xalqaro tashkilotlar va rivojlangan davlatlardagi ilmiy markazlar bilan hamkorligi kuchayib, ular bilan birgalikda amalga oshirilayotgan ilmiy tadqiqotlar ko'lami ikki-uch barobar kengaydi.
Stajyor-tadqiqotchilik instituti qayta tiklanib, iste'dodli yosh tadqiqotchilarni tayyorlash sifati yaxshilandi. Hozirgi paytda O'zbekistonda ilmiy faoliyat bilan shug'ullanayotgan 30 mingdan ortiq tadqiqotchilarning yarmidan ortig'ini aynan yoshlar tashkil etayotgani sohaning kelajagi ishonchli qo'llarda ekanidan dalolat beradi.
Tadbirda faxriy mehmonlar, xalqaro miqyosdagi nufuzli olimlar, xorijiy davlatlar fanlar akademiyalari prezidentlari so'zga chiqdi.
– 80 yil mobaynida Fanlar akademiyasi katta va murakkab yo'lni bosib o'tdi, – deydi Fanlar akademiyasi prezidenti Behzod Yo'ldoshev. – Shu davr mobaynida Fanlar akademiyasi umume'tirof etilgan, jahon ilmiy jamoatchiligining nufuzi hamda hurmatini qozongan ilm-fan markaziga aylandi.
O'zbekiston ilm-fani uzoq yillik tarixga ega bo'lib, bu zaminda Xorazmiy, Farg'oniy, Forobiy, Mahmud Zamaxshariy, Beruniy, ibn Sino, Imom Buxoriy, Mirzo Ulug'bek, Alisher Navoiy, Bobur singari buyuk mutafakkir va olimlar jahon fani va madaniyati tarixidan abadiy o'rin oldi.
Shu boisdan Ikkinchi jahon urushi avji qizigan kezlarda – 1943 yilning 4 noyabrida O'zbekiston Fanlar akademiyasining barpo etilishi ming yilliklarga daxldor o'zbek ilm-fanida yangi bir davrning boshlanishi bo'ldi.
Fanlar akademiyasining buguni haqida so'z yuritadigan bo'lsak, yurtimizda tom ma'noda dunyoga mashhur allomalarning izdoshlari yetishib chiqmoqda. Xususan, ilm yo'lida izlanayotgan yoshlarimizning bir qanchasi TWAS (Jahon fanlar akademiyasi) akademiyasining qator mukofotlarini qo'lga kiritgan. Jumladan, o'zbek matematiklaridan 4 nafari Jahon fanlar akademiyasi akademigi, 6 nafari TWASning yosh olimlar bo'limi a'zosi sanaladi.
Akademiya olimlari safiga tirishqoq yoshlar qo'shilishda davom etmoqda. Ular o'zbek ilm-fanining kelajagidir. Qolaversa, yoshlarning ilmiy tadqiqotini qo'llab-quvvatlash, ularga ko'maklashishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Yoshlarning ilmiy izlanishi asosida mahalliy xomashyodan import o'rnini bosuvchi, eksportbop ko'plab mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Jumladan, olimlarimiz monosilan va polikristall kremniy olishning yangi texnologiyasini yaratishga muvaffaq bo'ldi. Mazkur ishlanma O'zbekiston, AQSh, Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy, Tayvan va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida patent bilan himoyalangan.
Tadbir davomida Fanlar akademiyasi tashkil etilishi va rivojlanishi hamda mustaqillik yillarida fanning davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanishi, ilmiy-tadqiqot faoliyatini takomillashtirishga bag'ishlangan “Uchinchi Renessans poydevori” nomli hujjatli film hamda O'zbekiston san'at ustalarining konsert dasturi namoyish etildi.
Nigora RAHMONOVA,
O'zA muxbiri