Bag'rikenglik va mehr-oqibat maskani

11 fevral — O'zbekiston radiosining muntazam eshittirishlari boshlangan kun

Biz har kuni eshitib, qulog'imiz o'rganib qolgan radio o'z davrining buyuk kash­fiyoti hisoblanib, o'zining 129 yillik tarixida ko'plab voqealarning guvohi bo'lgan. O'zbekistonda muntazam radioeshittirishlar 1927 yil 11 fevraldan boshlangan. O'zining tezkorligi, jarangdor ovozi asnosida benazir, qolaversa, hozirgi bozor iqtisodiyoti davrida arzon axborot vositasi hisoblangan radioni hozir ham ko'pchilik tinglaydi. O'zbekiston radiosi 97 yil davomida faoliyat yuritib kelayotgan bo'lsa, uning har bir kuni o'chmas sahifalar va xotiralarga boy, desak hech bir mubolag'a bo'lmaydi. Quyidagi maqolamizda radio bilan bog'liq ba'zi hayotiy lavhalarni yoritishga harakat qildik.

Ming to'qqiz yuz yetmish sakkizinchi yilning yoz fasli. Toshkent davlat universiteti (hozirgi O'zbekiston Milliy universiteti) jurnalistika fakultetining uchinchi kursini tugatgach, ishlab chiqarish amaliyotini O'zbekiston radiosining “Bolalar va o'smirlar uchun eshittirishlar” bosh muharririyatida o'taydigan bo'ldim. O'shanda muharririyatning bosh muharriri yozuvchi, publitsist va olim Meli Normatov edi. Bu muharririyat boshqa muharririyatlar orasida o'ziga xos mavqega ega bo'lib, jamoa juda ahil, inoq ekan. Bunda Aziz Yoqubov, To'lqin Ilhomov, Olim Mahkamov, Hafiza Hayitmetova, Muhammadjon Rahmon kabi bir-biriga mehribon, bolajon ijodkorlar ishlashar edi. Amaliyot davridagi qisqa vaqt ichida ularning har biri o'z ovoziga ega ijodkor, o'z kasbining fidoyilari, qo'lidan kelgancha yaxshilik qilib, savobni sog'inib yashaydigan insonlar ekanligini bilib oldim. Doimo yuzidan tabassum balqib turadigan ovoz rejissyori Tuhfa opaning eshittirishga kelgan bolalarni suyib, erkalab, e'zozlashlarini aytmaysizmi! Ijodkor jamoa bilan birpasda til topishib, apoq-chapoq bo'lib ketdik. Men yoshligimdan bolalar uchun she'r, kichik hikoyalar yozishni yoqtirar edim. Bu menga juda qo'l keldi va bolalar uchun tayyorlagan eshittirishlarim muharrirlarga ma'qul bo'ldi, shekilli, ular ketma-ket efirga berila boshladi. Hatto bir marta eshittirish tayyorlash uchun Jizzax viloyatiga safarga ham yuborishdi. O'shanda Jizzax tumanidagi ilg'or xo'jalikning rahbari, ikki marta Mehnat Qahramoni Hamroqul Nosirov bilan suhbatlashish sharafiga muyassar bo'lganman.

Yosh, qiziquvchan emasmanmi, muharririyat topshiriq bilan qayoqqa yuborsa, o'sha joydan eshittirish tayyorlab kelar, eshittirish hech bir qiyinchiliksiz efirga uzatilardi. Meli akaning og'ir, vazminlik asnosida tajribalarini o'rtoqlashishlari, kuyunchak, hammaga birdek mehribon Aziz akaning chin dildan bergan maslahatlari, Muhammadjon akaning dono o'gitlari, Hafiza opaning mehribonliklari, eshittirishga kelgan bolajonlarni o'z bolalaridek ko'rib, kuyib-pishib, suyib yordam berishlari hali-hali yodimda. Bu ajoyib ijodkorlardan bir oy ichida ko'p narsalarni o'rgandim. Radioning o'ziga xos, ajoyib xislatlari, bag'rikeng, ijodkor insonlar mehrini ilk bor shu dargoh, shu muhitda his etganman.

Yozgi amaliyot ko'ngildagidek o'tdi va shu-shu radioga bog'lanib qoldim va radio eshittirish­lariga doimo qatnashib turadigan bo'ldim. Tayyorlagan eshittirishlarim nafaqat “Bolalar va o'smirlar bosh muharririyati”, yana boshqa muharririyatlar orqali ham efirga berila boshladi. Deyarli har haftada radioxabar, radiolavha, radioocherklarim “O'zbekiston” va o'sha paytdagi “Mash'al” (hozirgi “Mahalla”) radiokanallarining “Axborot” informatsion dasturi, “Qishloq hayoti” eshittirishlarida berib borilardi. 1984 yil tashkil etilib, hozirgacha faoliyat yuritayotgan, tinglovchilarning sevimli eshittirishiga aylangan “Oqshom to'lqinlarida” axborot-musiqiy dasturida, shu yillarda tashkil etilib, ancha “shov-shuv”larga sabab­­chi bo'lgan “Qarmoq” satirik radiojurnalida ham muntazam qatnashib turganman. Radioda ishlaydigan xoh oddiy xodim, muharrir yoki rahbar bo'lsin, ularning tabiiy va samimiyligi, bundagi ijodiy muhit meni doimo o'ziga tortar, shuning uchun bu dargoh men uchun qadrdon bo'lib qolgan edi. Bu yerda mohir radiojurnalistlar, o'z sohasini yaxshi biladigan ijodkor insonlar bilan tanishdim, ularni ustoz, deb etaklaridan tutdim va bilmaganlarimni o'rgandim.

2000 yilning kuzidan “O'zbekiston” radiokanalining “Ijtimoiy-siyosiy eshittirishlar” bosh muharririyatida o'rindoshlik asosida ishga kirdim, bu endi meni qadrdon radio bilan ijodiy aloqalarimni yanada mus­tahkamladi. Boshlanishida jurnalist Alisher Nazar bilan “Gazetalar sharhi”ni olib bordik. 10 daqiqalik bu eshittirishda respublika gazetalarining yangi sonlarini qisqacha sharhlar edik. Bir muddat o'tib, endi gazetalarni o'zimiz navbatma-navbat mustaqil sharhlashga o'tdik. Eshittirish efirga jonli uzatilar, tabiiyki, bu ancha mas'uliyatni talab qilar edi. Shu orada menga shu muharririyatdan — “Talqin” nomli yangi eshittirishni tayyorlash topshirildi. 15 daqiqalik mualliflik eshittirishining asosiy mavzusi milliy g'oya va milliy mafkura targ'iboti edi. Eshittirish haftasiga bir marta efirga uzatilar, jiddiy eshittirish bo'lgani bois, muharririyatga, asosan, taniqli tarixchi, faylasuf olimlarni taklif etib, ular bilan mavzu yuzasidan qiziqarli suhbatlar uyushtirardim. Boshlanishida birmuncha qiyinchiliklar ham bo'ldi, ammo asta-sekinlik bilan hammasi izga tushib ketdi. Bu muharririyatda Barno Rajabov, Isoqjon G'oziyev, Mahkam Risqiyev, Abduhamid Habibullayev, Saidmurod Tillaxo'jayev, Muyassar Saidxonova, Z.Toshxo'jayeva, Muxtor Murodov kabi tajribali radiojurnalistlar bir tan, bir jon bo'lib ishlar edi. Keyinchalik B.Rajabov “O'zbekiston” radiokanali eshittirishlarining bosh direktori lavozimiga ishga o'tdi.

Odatda, har bir eshittirishning mazmuni, o'rni, hozirgi til bilan aytganda, reytingini belgilaydigan omil — unga bildiriladigan munosabatlar, jamoatchilik fikri bo'ladi. “Gazetalar sharhi”, “Talqin” eshittirishi haqida muharririyatga tinglovchilardan xatlar kelar, telefon qo'ng'iroqlari bo'lib turardi. Ularda bildirilgan fikr-mulohazalardan kelib chiqqan holda, keyingi eshittirishlarning yanada mazmunli, ta'sirchan bo'lishiga harakat qilar edim. Kunlar ketidan kunlar o'tdi, eshittirishlarim ketma-ket efirga uzatilaverdi. Aytish kerakki, doimo ustozlardan maslahatlar so'rab, ularning taj­ribasini o'rganib, eshittirishlarga singdirib borishga harakat qilardim.

Shu yerda omma orasida teleko'rsatuv va radioeshittirishlarni keng targ'ib qilgan, tom ma'noda, soha xodimlari, ayniqsa, yosh teleradiojurnalistlar uchun mahorat maktabi vazifasini o'tagan “Sado” gazetasi haqida ham to'xtalib o'tsak, maqsadga muvofiq bo'ladi. Gazeta O'zbekiston milliy teleradiokompaniyasi muassisligidagi nashr bo'lib, haftada bir marta chiqardi. Gazetaga O'zbekiston radiosining tarixi, radioeshittirishlarning taraqqiyot bosqichlari, radio janrlari, zamonaviy radioeshittirish va teleko'rsatuvlar haqidagi maqolalarim bilan muntazam qatnashib turdim. Gazetada 30 ga yaqin ilmiy-ommabop maqolalarim bosilib chiqdi va gazeta o'quvchilarining bu maqolalarga iliq fikrlari bildirilgan maktublari kelib turdi. “Sado” nafaqat soha mutaxassislari, shuningdek, keng omma tomonidan qo'lma-qo'l bo'lib o'qilar, uning sahifalarida bosilgan maqolalar haqida gazeta tahririyatiga o'quvchilarning fikr-mulohazalari kelib turardi. Bu munosabat, takliflarni hisobga olib, gazetaning keyingi sonlari uchun yangi-yangi mavzulardagi qiziqarli maqolalar yozishga harakat qilardik. “Sado” gazetasi ham hayotimda o'ziga xos bir maktab bo'lgan desam, hech bir mubolag'a bo'lmaydi.

Hali kechagidek esimda, 2005 yil edi. Men faoliyat yuritayotgan bosh muharririyat rahbariyati har yili O'zbekiston Respublikasi mustaqilligi bayrami arafasida o'tkaziladigan “Eng ulug', eng aziz” respublika ko'rik-tanloviga biz ham eshittirishlarimiz bilan qatnashishimiz lozimligi haqida topshiriq berdi. Men “Talqin” mualliflik eshittirishimdan namunalar va yana talab etiladigan hujjatlarni tayyorlab, hay'at komissiyasiga topshirdim. Avgust oyining oxiri edi, telefonda o'zini ko'rik-tanlovning kotibi deb tanishtirgan yigit ertaga Alisher Navoiy ko'chasidagi “Milliy matbuot markazi” binosida tadbir bo'lishi, shunda men ham qatnashishim kerakligini aytdi. Aytilgan vaqtda yetib bordim. Ancha-muncha odamlar yig'ilgan g'ala-g'ovur zaldagi o'rindiqlardan biriga borib o'tirdim. Ko'p o'tmay, tadbir boshlandi. “Eng ulug', eng aziz” respublika ko'rik-tanlovining raisi, O'zbekiston xalq shoiri Abdulla Oripov davraning to'rida o'tirgan ekan. Taqdirlash marosimi boshlandi. Ko'rik-tanlov g'oliblarining ism-shariflari e'lon qilinib, sahnaga taklif qilinar, Abdulla aka esa ularni samimiy qutlab, diplom va mukofotlar topshirar edi.

Bir payt mikrofondan mening familiyam o'qildi, quloqlarimga ishonmadim. Biroz nafas rostlab, sahnaga yo'l oldim. Abdulla aka meni samimiy qutlab, qo'limga 1-darajali dip­lom va mukofot topshirdi. Bu respublika ko'rik-tanlovining eng yaxshi radioeshittirish­lar nominatsiyasi bo'yicha birinchi o'ringa munosib ko'rilgan g'oliblik diplomi va sovg'asi edi. Keyingi yil esa “Talqin” eshittirishi respublika “Ma'naviyat va ma'rifat” markazining eng yaxshi mukofoti bilan taqdirlanib, “Ma'naviyat fidoyisi” faxriy yorlig'i va sovg'a olishga sazovor bo'ldi.

2016 — 2017 yillar davomida “Toshkent” radiokanalida “Gazetalar sharhi” va “Mahorat maktabi” mualliflik eshittirishini olib bordim. Gazetalar sharhi yana yaxshi eshittirishlar sirasiga kirdi. “Mahorat maktabi” eshittirishi loyihasini taniqli jurnalist Dilshod Bo'riyev bilan maslahatlashgan holda amalga oshirdik. Eshittirishga talaba-yoshlarni taklif qilib, ularga jurnalistika bo'yicha saboq berilar, to'g'rirog'i, universitetda olgan nazariy bilimlarini amaliyot bilan mustahkamlab, mustaqil radioeshittirish tayyorlashga o'rgatar edik. Eshittirishning bir necha soni efirga chiqqach, poytaxt oliy o'quv yurtlarining jurnalistikaga qiziqadigan ko'plab talabalari radioga kela boshladi. Yosh yigit-qizlar urinib, ancha-muncha qiynalib (hali tajriba yetishmasdi-da) eshittirish tayyorlashar, eshittirish efirga ketgach, quvonchdan ko'zlari porlab, bir-birlarini qutlashar, ularning yuz-ko'zlaridagi shodlikni ko'rib, biz ham xursand bo'lar edik.

Radio nafaqat menga hayot maktabi bo'ldi, shuningdek, izdoshim, kenja qizim — radiojurnalist Dilshodaning ham kelajagini belgilab berdi. Dilshoda dastlab O'zbekiston davlat jahon tillari universiteti xalqaro jurnalistika fakultetining bakalavriatini “a'lo” baholarga yakunladi, keyin esa O'zbekiston Milliy universitetining magistraturasini muvaffaqiyatli tugatdi. U yoshligidan “Kelajak tongi” (oldingi “Pioner ertaligi”) eshittirishiga qatnashar, oliy o'quv yurtini bitirguniga qadar, radioeshittirishlar tayyorlash borasida ancha-muncha amaliy ko'nikmaga ega bo'lgan edi. O'qishni bitirgach, respublika radiosining “Axborot” informatsion eshittirishlar bosh muharririyatiga muxbir lavozimiga ishga qabul qilindi. Yosh jurnalist o'zining dolzarb mavzulardagi mazmunli va qiziqarli eshittirishlari bilan radio rahbariyati va tinglovchilar e'tiboriga tushdi. U eshittirish diktori bo'lib ham ishladi va mehnatlari munosib taqdirlanib, radioeshittirishlar nominatsiyasi bo'yicha bir necha tanlovlar sohibi bo'ldi. Dilshoda Hamdamova hozirda O'zbekiston radiosi eshittirishlari bo'yicha ilmiy ishini yakunlab, fan doktori dissertatsiya himoyasiga chiqish arafasida turibdi.

Ochig'i, ushbu satrlarni ortiqcha urinmasdan, zavq bilan qog'ozga tushirayapman. Chunki, O'zbekiston radiosi men uchun katta hayot maktabini o'tagan, qolaversa, men qiziqqan sohalardan biri edi. Vaqtni tizginlab yoki to'xtatib bo'lmas ekan, radio bilan yaqin hamkorligimiz boshlanganiga ham qariyb ellik yil bo'libdi. Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universitetining jurnalistika fakulteti talabalariga radioeshittirishlar bo'yicha ham saboq beraman. Radio uyiga har borganimda, fakultetimizda o'qigan sobiq talabalarim, shogirdlarimni ko'rsam, ko'nglim tog'dek ko'tariladi. Samimiy alpozda hol-ahvol so'rashadi, hurmatimizni joyiga qo'yishadi. Mehnatlarimiz zoe ketmaganligidan xursand bo'laman, ularning kamoli, ijodiy yutuqlarini ko'rib, eshitib, boshim ko'kka yetadi, ich-ichimdan faxr tuyaman.

Poytaxtimizning Xorazm ko'chasida joylashgan O'zbekiston radiosi uyi men uchun qadrdon dargoh bo'lib qolganiga ham qariyb yarim asr bo'libdi. Ehhe, oradan qancha suvlar oqib o'tdi. Kimlar kelib, kimlar ketmadi. Bu dargohda qancha-qancha buloqlar ko'z ochdi, ular yig'ilib-yig'ilib, sho'x soylar, sharqirab oqadigan daryolarga aylandi. Bu daryolar esa har kuni millionlab odamlarni ma'naviyat chashmasidan bahramand etib, ularning qalblariga faqat yaxshilik, ezgulikni singdirgan holda, xonadonlariga yaxshi kayfiyat, quvonch va zavq-shavq olib kirmoqda.

Har gal radio binosi joylashgan ko'chadan o'tganimda, hayajondan yuragim hapriqadi, serzavq, jo'shqin, betashvish yoshlik davrlarim yodga tushadi. Beixtiyor o'sha doimo odamlar bilan gavjum, sershovqin, fayzli dargohdagi oddiy, kamtarin, samimiy insonlar bilan yonma-yon ishlaganimni eslayman. Ustozlarning tilloga teng o'git va foydali maslahatlari hali-hamon quloqlarim ostida jaranglab turadi. Mening hayot yo'limni tanlab olishimga sabab bo'lgan, kasbni e'zozlash, unga sadoqatli bo'lishga o'rgatgan, ustozu shogirdlik an'analarining bardavom bo'lishiga sabab bo'lgan qadrdon maskanga, qolaversa, kasbini jonu dilidan sevgan, boriga shukur qilib yashab, hayoti mazmunini doimo yaxshilik va ezgulikdan iborat deb bilgan oqibatli, bag'ri keng ustozlar oldida doimo ta'zimdaman.

Yusuf HAMDAMOV,

Mirzo Ulug'bek nomidagi

O'zbekiston Milliy universiteti

dotsenti, filologiya fanlari doktori.