Ilm yo'li — saodat yo'lidir
Globallashuv bugungi zamonaviy dunyoning asl qiyofasini belgilaydigan, sayyoradagi hayotning deyarli barcha qirralariga bevosita ta'sir ko'rsatadigan asosiy tamoyillaridan biriga aylanib ulgurdi. U mamlakatlar, hududlar, insonlar hayotini boshqarmoqda va siyosat, iqtisod, ijtimoiy hayot, mafkura, madaniyat, xavfsizlik, ekologiya, odamlarning kundalik hayot tarziga ta'sir ko'rsatmoqda.
So'nggi davrda axborot muhitida globallashishning birinchi bosqichi sifatida mass-medianing mulkdorlar qo'lida to'planishi hokimiyat, jamiyat va jurnalistika kabi o'zaro bog'liq bo'lgan uchta tarkibning odatdagi munosabatlariga qator o'zgarishlarni kiritdi. Ommaviy axborot vositalaridagi fikrlar xilma-xilligining yanada mustahkamlanishi mamlakatimiz taraqqiyotining demokratik ustuvor yo'nalishlarini shakllantirayotganiga qaramay, hali uzoq kutilgan fikr erkinligini ta'minlash yo'lida qator ishlar qilinishi galdagi vazifadir. Hozirgi kunda mamlakatimiz ommaviy mediasida fikrlashning qat'iy, bir tomonlama, iste'molchilarga holatlarni bir yoqlama tushuntirish vaziyatlari mavjud. Shu bilan birga, yana bir muhim savol birinchi o'ringa chiqadi: axborot makoni globallashayotgan, texnologik innovatsiyalar ta'sirida ommaviy axborot vositalariga turli agentliklar, internet orqali katta hajmdagi ma'lumotlar kirib kelayotgan hozirgi sharoitda milliy jurnalistikaning yuzini saqlab qolish mumkinmi?
Bugungi kunda katta avlod vakillari bundan 30 yil avval har bir xonadonga kamida besh-olti gazeta-jurnal kelgani, fuqarolar mamlakat ijtimoiy hayotidagi barcha o'zgarishlarga daxldorlik hissi bilan yashaganlari, siyosiy onglari yuqori bo'lgani haqida ko'p eslashadi. Deyarli ellik millionlik hududga o'z ko'rsatuvlari bilan kirib borgan o'zbek televideniesi bugungi kunda texnik imkoniyatlari yaxshilanganiga qaramay, tobora iste'moldan chiqib borayotgani, uning o'rnini internet egallayotgani hech kimga sir emas. Shuningdek, hozirgi vaqtda o'zbek telemakoni faoliyati talabga javob bermayotgani, ularda bir tomondan, zamon shiddatidan yiroq, “eski qolip”dagi, zerikarli, urfdan chiqib bo'lgan, hech bir maqsadlarga xizmat qilmaydigan mavzular, cheklangan qahramonlar, ikkinchi tomondan, xalqimizning fikrlashi, urf-odatlari, milliy qadriyatlarini tamomila rad etadigan qarash va g'oyalar targ'ib qilinayotgani ham haqli ravishda jamoatchilikni tashvishga solayotir.
Yuqoridagi muammolar o'z-o'zidan jurnalistika ilmi oldiga ham qator muammolarni hal qilish vazifasini qo'yadi. O'zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universitetining keng qirrali ilmiy faoliyatida ham ayni shu masalalarni ilmiy baholash, muammolarni tahlil qilish va yechimlar izlash yo'lidagi harakatlar ko'zga tashlanadi.
Men ham shu universitet doktoranturasining ikkinchi bosqichida tahsil olaman. Har gal kursdoshlarim bilan uchrashganimda, bu teran fikrli, maqsadlari yo'lida kecha-yu kunduz harakat qilayotgan, kutubxonalar, shaxsiy va davlat arxivlaridan topilgan har bir ma'lumotni sinchiklab o'rganish orqali tarixga, hozirgi kunga, media sohasidagi jarayonlarga xolis baho berish mas'uliyatini o'z bo'yniga olganlariga guvoh bo'laman. “O'zbekistonda siyosiy partiyalarni rivojlantirishda matbuotning o'rni” (Behzod ADIZOV), “Milliy televidenie faoliyatining genderologiya kesimida diskursiv tahlili” (Gulnoza KARIMOVA), “XX asr oxirida O'zbekiston matbuotida demokratlashuv jarayonlarining aks etishi” (Dilnoza UMAROVA), “O'zbekistonda hukumat bilan aloqalar institutining shakllanishi hamda biznes va hukumat aloqalarining media muhitda yoritilishi masalalari” (Muhsina Ro'ziyeva), “Informatsion teledasturlar imijini shakllantirish” (Mahfuza Muxtorova), “Turizmni rivojlantirishda PR texnologiyalarning qo'llanilishi: xorijiy tajriba va milliy amaliyot” (Fayoza Ahmedova), “Sportga ixtisoslashgan saytlarning lisoniy xususiyatlari” (Hasanjon Olimov), “O'zbekistonda radioboshlovchilikning shakllanishi va mahorat masalalari” (Navfal Boltayev), “Zamonaviy mediada iqtisodiy mavzularda kontent yaratishning dolzarb masalalari” (Umida Uzoqova) singari mavzular ustida ish olib borayotgan doktorant kursdoshlarim tomonidan yozilayotgan tadqiqotlar hademay o'z natijasini berishiga shubha yo'q.
Bugungi sharoitlarni ko'rib, bundan yigirma yil avval ilmiy faoliyatni boshlagan davrimni eslayman. Aspiranturaga kirish nihoyatda qiyin, u kamdan-kam hollardagina berilardi. Ta'limning ko'pgina bosqichlarida xarajatlar mustaqil tadqiqotchi tomonidan qoplanardi. Hattoki opponentlar ilmiy ishni o'qib chiqishlari uchun mablag' tadqiqotchi tomonidan to'lanar edi. Bularning barobarida televidenieda faoliyat olib borarkanman, o'z bo'ynimga ikki karra mas'uliyat, og'irlikni olganimni hali-hamon eslayman. Himoyadan keyin ilmiy faoliyat olib borish, oliy o'quv yurtlaridan dars olishning ham sira iloji bo'lmagan. Chunki o'sha paytda jurnalistikaga ixtisoslashgan ikkita oliy o'quv yurti bo'lib, bu maskanlarda professor-o'qituvchilarning soni ham yetarli, o'zga kadrlarga ehtiyoj ham yo'q edi. Umuman olganda, mamlakatda ilm ahliga e'tiborning o'zi ham haminqadar edi. “Fan nomzodi” sifatida ko'plarning ko'z o'ngida o'zim “erishgan yutug'im” bilan ilm olamiga qiziqish emas, achinish uyg'otganimni ham o'kinch bilan xotirlayman.
Universitetdagi doktorantura jarayonida tashkil etilgan darslar davomida taniqli olimlar, ustozlar tomonidan bugungi jurnalistika sohasidagi zamonaviy tendensiyalar, xorij tajribalari, dissertatsiyani yozishda qo'llaniladigan uslublar haqida davra suhbatlari tashkil qilinarkan, ularning har biri yosh tadqiqotchiga juda ko'p bilim va ko'nikma beradi. Agar bu mutaxassis xorijlik bo'lsa va u jurnalistikaga ixtisoslashgan ta'lim maskanlarida faoliyat yuritsa, ayniqsa, bunday olim bilan uchrashuvning o'ziga yarasha foydasi bo'lakchadir. Asli Kanada fuqarosi bo'lgan, Qirg'izistonning Alatoou universiteti professori doktor Nivedita das Kundi bilan uchrashuvda hammualliflikda maqola tayyorlash, xalqaro ilmiy jurnallarda nashr etish ko'nikmalarini olganimiz yodimda. Filologiya fanlari doktori, professor F.Mo'minov, filologiya fanlari doktorlari I.Ismailova, H.Saidov bilan o'tkazilgan davra suhbatlari ham tadqiqotchilar tomonidan iliq qarshi olindi.
Agar dastlabki yillar besh nafardan falsafa doktori (PhD) tayyorlangan bo'lsa, o'tgan yili 15 nafar ilm tolibi o'zlarining falsafa doktori (PhD) dissertatsiyalarini muvaffaqiyatli himoya qildilar. Nozima Muratova va Farrux Olimovlar jurnalistika sohasida fan doktori ilmiy unvoniga ega bo'ldilar. Universitet ilmiy kengashi o'ziga xos nufuzga ega bo'layotganini Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti, O'zbekiston davlat jahon tillari universiteti, shuningdek, Berdaq nomidagi Qoraqalpog'iston davlat universitetida ilmiy faoliyat olib borayotgan tadqiqotchilarning o'z tadqiqotlarini shu maskanda himoya qilayotganlarida ham ko'rish mumkin.
Ilmiy bo'limda, universitetda muhit shunday yaratilganki, kimdir oson bo'lmagan jarayonlarda biron muammoga duch kelsa, darrov bunga yechim topishga, unga yordam berishga, muammoni bartaraf qilishga harakatlar qilinadi. Bular yaqin orada yana o'z natijalarini berishiga shubha yo'q.
Ilmira RAHMATULLAYEVA,
O'zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti doktoranti.