Eng bebaho, nozik va qudratli tuyg'u

U Samarqand davlat universitetining filologiya fakultetini bitirganida 21 yoshda edi. Shunchaki o'qimadi, astoydil o'qidi. Milliy adabiyot muxlisi edi, mumtoz adabiyotga sidqidildan ko'ngil qo'ydi, jahon adabiyotiga ixlosi baland edi. Xotirasi kuchli edi, qaysi davraga kirmasin, o'sha davra ruhi-kayfiyatiga mos tushadigan she'rlarni goh o'zbek, goh fors-tojik, goh rus tilida yor-do'stlari hoyhoylab yengidan tortib qolmagunlaricha yod o'qishdan charchamasdi. Yanada muhimi, tahliliy tafakkurga moyilligi bilan ajralib turardi. “Habibulla Temirov” desa, ustozlaru talabalar orasida uni tanimagan kishi yo'q edi. Undagi nodir qobiliyatni payqagan akademik Vohid Abdullo, Botir Valixo'jayev, Nuriddin Shukurov, Saydulla Mirzayev kabi atoqli professor olimlar bir ovozdan yosh mutaxassisga ilm yo'lini tanlashni maslahat berishdi.

U zamonlar aspirantura deganlari anchagina arzanda dargoh hisoblanar, shu bois bu ilmiy “bekat”da uncha-muncha iqtidor egasiga hadeganda joy topilavermasdi.

— Qanday bo'lmasin, sen ilm bilan shug'ullanishing, tez orada nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilishing kerak. Afsus, picha kutishingga to'g'ri keladi, — dedi bosh chayqab, fakultet dekani Nuriddin Shukurov. — Vaqtincha viloyat gazetasida ishlab turgin, bu yoqda joy ochildi deguncha seni chaqirib olamiz. Uqdingmi?

U gapni ko'paytirmadi, “Uqdim”, dedi-yu, eshikka yo'naldi.

— To'xta! — dedi ustoz muhim gapni aytishni unutgandek. — Beri kel.

Habibulla iziga qaytdi.

— Bir gap qulog'ingdan chiqmasin, gazeta redaksiyasining jununi-jozibasi bo'ladi. Tag'in jurnalistlikka qiziqib ketib, ilmni unutib yubormagin-a!

Domla bu gapni bejiz aytmadi, zero, u ko'p yillar viloyatning bosh gazetasi tahririyatida bosh muharrirlik qilgan, ya'ni jurnalistning “qattiq” nonidan bahra olgan va yaqindagina oliy ta'lim dargohiga qaytgandi.

Habibulla jurnalistika dunyosidagi faoliyatini korrektorlikdan boshladi. Biroq musahhihlik faoliyati bir haftaga ham bormadi — bosh muharrir u bilan ikki-uch og'iz suhbatlashgach, yozgan, bosmaga tayyorlagan maqolalarini ko'rib-tanishdi-yu, yangi xodimni mas'ul bo'limning ijodiy xodimligiga munosib ko'rdi.

Oradan bir qishu bir yoz o'tdi. Kunlarning birida dekan Nuriddin Shukurov shoshilinch sim qoqdi.

— Oyog'ingni qo'lingga olib g'izilla! — dedi. — Tabriklayman, aspiranturada joy ochildi!

Habibulla o'zi tahririyatda bo'lsa-da, ko'ngli universitetda edi, xushxabarni eshitdi-yu, tahririyat rahbari huzuriga kirdi. Shunday-shunday, deb bor voqeani, so'ng diliga tugib yurgan niyatini tushuntirdi: “Ruxsat bersangiz, men…”

— Qayoqqa? Qanday ruxsat?! — dedi bosh muharrir ko'zoynagini qo'liga olarkan, qizarib-qorayib. — Hech qanaqa aspiranturani bilmayman, sen jurnalistsan, tushunyapsanmi, jurnalist-t! Hamma sharoitingni muhayyo qilib beraman — maosh, uy-joy, mashina! O'zim uylantirib, to'yingga bosh-qosh bo'laman! Yana nima kerak senga? Qaysi redaktor sendaqa xodimini indamay qo'yib yuboradi?! Bor, ijodingni qil, birga ishlaymiz!

Ana, xolos! Habibulla hang-mang bo'lib qoldi. Bu yog'i necha puldan tushdi?! To'g'ri, redaktorning mehri baland, u yozgan har bir maqolani sinchiklab, zavq bilan o'qiydi, xuddi o'zi yozgandek akalarcha shodlanadi, yelkasiga qoqadi, tahririyat yig'ilishlarida ta'rifini oshirib-toshirib alqaydi. Kasbiga g'oyatda fidoyi, sadoqatli rahbar sifatida qo'lida qalami bo'lgan xodimlarni yeru ko'kka ishonmaydi. Biroq endi nima qiladi? Yoki qayta boshdan yotig'i bilan tushuntirsa… E, ha-a-a, bunday paytlarda bu insonga gap uqtirib bo'ladimi, ko'ndirib bo'ladimi?! Axir u inson, kimsan, Ahmadjon Muxtorov bo'lsa!..

* * *

Mana, oradan qariyb yarim asr o'tdi, Habibulla Temirov “Zarafshon” (u paytlar “Lenin yo'li”)da unib-o'sib, bosh muharrir darajasigacha yetdi, qisqa muddat viloyat bosmaxonasini boshqardi, viloyat hokimligining mas'ul lavozimida faoliyat yuritdi, lekin qaerda bo'lmasin, jurnalistikadan bir qadam ham uzoqlashmadi, buning natijasida “Habib Temur” taxallusi ostida taniqli jurnalist maqomiga ko'tarildi. Gazeta tahririyatiga nafaqat qo'l-oyog'i bilan, balki qalban bog'landi, binobarin, hayotining har odimi, har nafasi gazeta dunyosida kechdi. Umrining chorak asrini respublikadagi taniqli nashrlardan biri “Qishloq hayoti” bilan bog'ladi. Ilmiy-mantiqiy tahlilga moyil tafakkur tarzi gazetachilikda chunonam asqotdiki!..

Odatda, gazeta jurnalistlari bir necha toifaga bo'linadi, kimning qaysi toifaga mansubligidan kelib chiqilsa, nomai a'moli ham, ijodiy uslubi ham, hatto inson sifatidagi fe'l-atvori-yu jurnalistika maydonidagi qadam olishigacha kaftga bitilgan xatdek yaqqol ko'zga tashlanadi. Lekin har qanday holatda ham qiyini, murakkabi, nufuzi baland va salmoqdori — tahliliy jurnalistika bo'lib qolaveradi.

Jurnalistika sohasining yana bir sharofati, hikmati shundaki, qalami o'tkir jurnalist o'zi yashab turgan jamiyatning istalgan jabhasiga bosh suqa oladi. Tajriba, zukkolik, hushyorlik, topqirlik va albatta, talqin mahorati bo'lsa bas. Uning uchun begona soha, begona mavzu bo'lmaydi. Xususan, Habib Temur singari jurnalistlar tanlangan mavzu-muammolarni inson va inson omili orqali o'rganadilar. Muammoshunosga emas, insonshunosga aylanadilar. Aslida ham shunday: istaymizmi-istamaymizmi, hayotiy muammolar odamlar tufayli tug'iladi, uning yechimi borasida odamlar bosh qotiradilar, halovatni yo'qotadilar. Kalavaning uchi topilishidan, ijobiy natijaga erishishdan kim manfaat ko'radi? Albatta, og'iri yengil bo'lgan, yolg'on ustidan rost g'alaba qozonganini ko'rgan odamlar!

“Gazeta” nomli mo''jizaning zuvalasi-tabiatiga azal ibtidoda singdirib yuborilgan ayni shu xil hojatbarorlik, haqsevarlik ortidan u xalqning, keng ommaning mehrini, hurmatini, ishonchini qozongan. Hamisha, har yerda shunday bo'lgan. Shuning ortidan u “Ommaviy axborot vositalari” nomli dunyoning karvonboshisi degan sharafli martabaga sazovor bo'lgan, ushbu oliy martabani asrab qolish yo'lida kurash olib borgan.

* * *

Habib Temur ko'plab tanqidiy-tahliliy, mushohadali, munozarali maqolalar yozdi. Keng ommaning dil tubida, til uchida bo'lgan dolzarb mavzularda qalam tebratdi. “Lenin yo'li”, so'ngra “Zarafshon”, “O'zbekiston adabiyoti va san'ati”, “Qishloq hayoti”, “Milliy tiklanish”, “Nur”, “Xalq so'zi” gazetalari va jurnallarda, internet nashrlarida chop etilgan sahifa-sahifa va davomli maqolalarida… ularni bir boshdan ta'rif-tavsifga kirishib ketilsa, gap tugamasligi tabiiy. Lekin ko'zi tiyrak-ko'ngli tiyrak ijodkorimizning qalamiga mansub bir publitsistik asar bor, u haqda muxtasar bo'lsa-da, to'xtalsak, adolatdan bo'ladi, albatta.

Gap shundaki, har qanday milliy matbuotning kun tartibidan tushmaydigan, ahamiyatini hech qachon yo'qotmaydigan mavzulardan biri — xalqaro sharh hisoblanadi. Bu yo'nalishda o'zbek sharhlovchilik maktabi mavjud. Afsuski, mazkur maktab har doim ham bir tekisda, talab darajasida o'z vazifasini ado etmoqda deyish qiyin. Habib Temur dunyo sahnasida kechayotgan voqea-hodisalarga dunyoqarashi, ilmiy-tarixiy salohiyati, ijodiy diapazoni keng yetuk ziyoli shaxs sifatida yondashadi. Jarayonlarni O'zbekiston farzandi, o'g'loni, fuqarosi sifatida zarrabin orqali kuzatadi. Raqamlar, ko'rsatkichlar, iqtiboslarga asoslanib maroq bilan mulohazalarini o'rtoqlashadi. Xususan, keyingi paytlar internet sahifalarida ko'pchilik tomonidan qiziqib o'qilgan “Shimol shamollari” essesida sobiq Sovetlar yurti, u yurt tarkibida bo'lgan milliy respublikalar tarixi, ular o'rtasidagi munosabatlar miqyosi shu qadar keng va chuqur tahlilga tortilganki, bu asar keng ommaga juda ko'plab tarixiy haqiqatlarni anglab yetishga, xulosalar chiqarishga, yanada muhimi, vatandoshlarimiz va millatdoshlarimiz milliy va insoniy o'zligi-nafsoniyati-g'ururini, ayniqsa, sog'lom vatanparvarlik tuyg'usini toblantirish, shuningdek, tobora qaltis tus olayotgan bugungi xalqaro munosabatlar yuzasidan odilona hamda xolisona ilmiy xulosalar chiqarishga juda-juda yordam beradi. Xususan, esseda muallif “men”i, mustahkam hayotiy pozitsiyasining yaqqol ko'zga tashlanib turishi har qanday o'quvchiga qattiq ta'sir ko'rsatmay qo'ymaydi.

Alohida risola sifatida chop etishga “shay” turgan esse yuqori professional darajada yozilganining tub sababi Habib Temurning sho'rolar davrining so'nggi yillarida Leningrad (hozirgi Sankt-Peterburg) oliy siyosatshunoslik maktabida tahsil olganiga, u yerda salmoqli ilmiy-siyosiy-ma'rifiy malaka olganiga borib taqalsa ajab emas.

* * *

Habib Temur qaysi mavzuda yozmasin, masalaning tub sababi-o'zagini odamlar o'rtasidagi munosabatlardan izlaydi va buni asoslaydi ham. Munosabatlarni o'rganishga moyillik chuqurlashgani sayin chigal munosabatlar jarayonida bir-biridan noyob, bir-biridan favqulodda taqdir tafsilotlari yuzaga qalqib chiqadi, yanada ahamiyatlisi, gazeta-jurnal yuzini ko'rgan publitsistik chiqishlar xotiradan o'chishi u yoqda tursin, balki ular qayta-qayta murojaat qilishga undagan holatlar e'tiborni tortadi. Ayni shu o'rinda burilish nuqtasi — publitsistik tahlilning badiiy tahlilga ko'chib o'tish jarayoni kuzatiladi.

O'tgan asrning 80-yillari boshida atoqli adib Shukur Xolmirzayevning samimiy olqishiga sazovor bo'lgan va “Sharq yulduzi” jurnalida bosilgan “Aka-ukalar” nomli hikoyasidan tug'ilgan badiiy zavq oradan o'tgan yillar mobaynida yangidan-yangi yaratilgan hikoyalarda, qissalarda davom etdi. Bu asarlarning deyarli barchasida jurnalistika dunyosida orttirilgan tajriba, hayotiy voqea-hodisalar, jumladan, taqdirlaru qismatlar tasvirga tortilgan.

“Qora qasr asirasi” qissasining qahramoni Subut Sokin — muxbir. Tahririyat tomonidan berilgan topshiriqni ado etish asnosida u mutlaqo o'zi kutmagan-istamagan vaziyatlarga tushadi. Shaxsiy-oilaviy hayoti o'zi xizmat yuzasidan o'rganishga jazm etgan qahramonlar hayoti bilan chatishib ketadi. “Maqolaga ma'lumot to'plash asnosida u ko'z ko'rib-quloq eshitmagan hodisalarga duch kela boshlaydi”. “Har qanday qalamkash, — deb ko'nglidan kechiradi Subut Sokin bir o'rinda, — u xoh katta yozuvchi, xoh oddiy gazetaning oddiy muxbiri bo'lsin, ruhiy tahlilga va ma'lum darajada o'z-o'zini tahlil etishga moyil bo'ladi”.

Mazkur ta'rif nafaqat asar qahramoni Subut Sokinning, shu bilan bir vaqtda asar muallifi Habib Temurning ijodiy kredosini belgilab beradi. Zero, u bir qator mumtoz G'arb adabiyoti siymolari va asarlarida mahorat unsuri hisoblangan yo'ldan boradi — murakkab taqdir egalarini oqlash yoki qoralashga berilmaydi, balki ularni tushunishga, anglab yetishga — ruhiyat dunyosini kashf etishga harakat qiladi.

* * *

“Xiyobondagi odam” qissasi 80-yillarning o'rtalarida “Yoshlik” jurnalida chop etilgan, o'z vaqtida turli bahs-munozaralar uyg'otgan edi. Asar qahramoni Suhrob nihoyatda o'y odami (shu ma'noda qissa “O'y odami” deb nomlansa ham xato bo'lmaydi). O'y odami bo'lganda ham, butun oilaviy sir-asrorini ochiqchasiga doston qiladi, o'zining taqdir shamollari va ko'ngil mavjlari o'rtasida yo'lini yo'qotib qo'yganini, borar manzilini topa bilmasligini yashirmaydi. Lekin shaxs sifatida uning ruhiy botini mustahkam, puxta. “Odamning kuchi yuragida bo'ladi”, deydi u, “O'zini yenga olmagan odam birovni yenga olmaydi” degan aqida bilan yashaydi. Shu xislatlari bilan Suhrob yangi, da'vatkor obraz edi.

“Jurnalistning xatosi” qissasi voqealari ham gazeta tahririyatidan, aniqrog'i, viloyat gazetasida chop etilgan voqeiy hikoyadan boshlanadi.

Hikoya chop etilganiga to'rt yil bo'lgan, unda rashk oqibatida sodir etilgan qotillik haqida so'z yuritilgan, ya'ni jinoyatga yarasha hukm o'qilgan, vassalom. Biroq… bosh muharrir tahririyatga kelgan yangi xatni huquq bo'limi xodimiga beradi va unga o'sha voqea tafsilotini qaytadan sinchiklab o'rganishni topshiradi.

Muxbir ishga kirishadi. Voqealar shu qadar chigal tus oladiki, azbaroyi muxbir tergovchiga aylanadi. Axir kimlarningdir “razilligi tufayli bir begunoh odam o'ldi. Bir gunohsiz odam qamalib ketdi. Bir mushtipar ayol qon yig'lab qoldi. Sarson-sargardon bo'ldi. Yana bir oila barham topib ketdi”.

Demak, masala nihoyatda chuqur, uni fosh etishda qilni qirq yorish ozlik qiladi.

Ana shu mashaqqatli vazifa bilan shug'ullanishni jurnalist o'z zimmasiga oladi. U tergovchi bilan hamkorlikda, bamaslahat ish ko'radi. Tergovchi jurnalistning irodasiga, sinchkovligiga tasanno o'qiydi: “Axir “jurnalist surishtiruvi” tergovdan ham chuqurroq bo'lishi kerak” deb yuboradi.

O'rni kelganda aytadigan bo'lsak, “Jurnalist tekshiruvi” janr sifatida shu qadar qudratliki, uning imkoniyatlari shu qadar kattaki, gazetani gazeta qilishda, umuman, matbuotning nufuzini, salmog'ini oshirishda boshqa hech bir janr unga tenglasholmaydi. “Jurnalistning xatosi” qissasida bu haqiqat har jihatdan o'z isbotini topgan.

Habib Temurning qalamiga mansub boshqa asarlarda, chunonchi “Makrmi yo muhabbat”, ““Qiyomatdan bir kun oldin” qissalari, “Generalning bevasi”, “Quyosh botayotgan payt” romanlarida “Jurnalistning xatosi”da bo'lgani kabi voqealar haddan tashqari chigallashib ketgandek tuyuladi. Ba'zan kitobxon kalavaning uchini yo'qotib qo'yadi. Sinchiklab razm solinsa, bu adibning hayotiy qarashlariga, inson haqidagi tasavvuri-konsepsiyasiga borib taqalgani ko'rinadi.

* * *

Yozuvchi Habib Temurning nazar-nigohida hayotda oddiy inson yo'q, balki eng oddiy, jaydari, jo'n tuyulgan odam ham o'zicha bir dunyo, unga astoydil e'tibor qaratilsa, alohida bir asarga, chunonchi, romanda tasvirlashga arzigulik voqealar topiladi. Habib Temurning nazarida har bir odam — alohida bir sarguzasht. Shu ma'noda ham adib uchun yomon yoki nokerak odam yo'q, aksincha, inson zoti borki, qadrlanmog'i darkor. Qadrlab-avaylab-e'zozlab o'rganilsa, ehhe-e, istagancha… sarguzasht topiladi. Shunchaki sarguzasht emas, biri-biridan murakkab sarguzasht! Ana shu o'rinda Habib Temurning adib sifatidagi o'ziga xosligining markaziy tuguni ko'z o'ngimizda namoyon bo'ladi. Bu — insoniylik qadr-qimmati, inson hayotining sarguzashtlarga to'lib-toshgani va odamlar orasidagi munosabatlarning nozikligi, qaltisligi va murakkabligi. Mazkur uch tugundan yaxlit katta bir tugun paydo bo'ladi, yozuvchining barcha asarlarida voqealar, sarguzashtlar, taqdirlar ushbu tugun doirasida gavdalanadi. Yozuvchi yaxshini yaxshi demaydi, yomonni yomon ham demaydi, xulosani mulohazakor, mushohadasevar kitobxon ixtiyorida qoldiradi.

* * *

Qiziq misolga urg'u berish o'rni keldi.

Adib asarlarida bayon davom etib keladi-da, kutilmaganda “Ammo…” bilan uziladi. Tafsilot, munosabat munozara tusini oladi. Sabab?.. Bu tasodif yoki bejiz emas, adibning inson va ijodkor inson sifatidagi nuqtai nazari, falsafasidan dalolat beruvchi kichik, ammo muhim badiiy detal. Zero, bot-bot takrorlanadigan “Ammo…” kitobxonni birga fikrlashga chorlaydi, ularga mulohaza hurligini baxsh etadi.

* * *

Habib Temur ijodining yana bir yo'nalishi — satira. “Mushtum”ning deyarli har sonida uning hajviy hikoyasi bosiladi. Hajviyalarni o'qigan jurnalxon muallifning nihoyatda puxta va ziyrak kuzatuvchan va ayniqsa, nazar-nigohi ignadek, nayzaning uchidek o'tkir va keskir ekanligini darhol payqaydi. Hech narsa uning nazaridan chetda qolmaydi. Uncha-muncha odam e'tibor ham qilavermaydigan holatlar mohiyatidagi kulgili manzaralarni ko'ra biladi. O'sha manzaralar ifodasiga yarasha tili tagdor, kinoyaviy-istehzoli — o'quvchining ko'z oldiga keltirib o'xshatib tasvirlaydi. Hajviya yozish taomildan chiqayozgan hozirgi paytda, Habib Temurning naq 70 dan ortiq hajviyani o'z ichiga olgan to'plami “Mana, kulgi shinavandalari, marhamat, miriqib o'qinglar!” deya chop etilishga shay turgani hazil gap emas!

Tasavvur qilaylik, 70 dan ortiq hajviy hikoyadan tashkil topgan satirik panorama! Unda aynan bugungi turmushimizdan olingan yo real voqelik, yo ruhiy-psixologik holat, yoki grotesk — hangoma yo'sinida tasvirlangan. Oramizdagi ayrim nusxalarning kirdikorlari, pinhona aft-basharasi, psixologik ma'naviyatining (aniqrog'i, ma'naviyatsizligining!) suratlari. Favqulodda topilma syujetlarga yarasha xarakterlar yaratilgan. “Amerikalik” oqsoqol”, “Poraxo'rlikka ruxsat”, “Hiylayi qonuniy”, “Qoidani buzing”, “Reklama”, “Hujjat bormi?”, “Super mahalla”, “Hazilning tagi zil”, “Turmaga tusholmagan tanbal”, hokazo va hokazo. Illo, Habib Temur hazillari, kinoyalari, mutoyibalari yengil yoki shunchaki kulgi uchun emas, uning zamirida jamiyatimizda davom etayotgan hayotbaxsh o'zgarishlarga befarq bo'lmagan kuyunchak adibning dardi, iztirobi, afsusu nadomatlari ko'rinib turadi, nolayu fig'oni qulog'ingizga chalinadi. Hajviyalarni o'qigan o'quvchi… jiddiy tortadi. Kulgi va iztirob qorishiq kelgan joyda esa, tabiiy, hech bir kitobxon befarq, loqayd qolmaydi.

* * *

Hayotning bir qutbini erkak, ikkinchi qutbini esa ayol ishg'ol etgan. Inson umrining mazmuni, jozibasi, shukuhi-yu… zalolati butun murakkabligi bilan ana shu ikki qutb sohib va sohibalari o'rtasidagi munosabatlarda voqelikka aylanadi. Habib Temur qalamiga mansub asarlarning markaziy o'qi-umurtqasini mazkur ­VOQELIK tashkil etadi. Ayolning kimligi uning erkakka, erkakning kimligi uning ayolga bo'lgan munosabatida sinovdan o'tadi. Bejiz emas bu. Zero, Habib Temur ishqiy munosabatlaru ko'zga tashlanmas mayllarni odamlar hayoti, taqdiri va kundalik amalining markazi, o'zagi deb hisoblaydi. Mezonni shunda ko'radi. Qayta-qayta ayni shu mezonga murojaat etadi. Adibning o'nga yaqin qissalarida tasvir markaziga ko'chgan ishq-muhabbat yo'nalishi “Generalning bevasi” romanida butun murakkabligi, nozik qirralari bilan kitobxon diqqatiga taqdim etiladi. Yozuvchi bu munosabatni eng nozik sahnalarigacha tasvirlash joiz va zarur deb hisoblaydi, o'rni kelganda, saqlanmog'i kerak bo'lgan o'rtadagi harir pardaning ham bahridan o'tadi. Bunda adib zamonamiz yoshlaridan yashiradigan sir-sinoat qolmadi, ayniqsa, jinsiy balog'at borasidagi mavjud haqiqatlarning eng achchiq-ayanch ko'rinishlariga ham ular ruhan tayyor turmoqliklari zarur degan aqidadan kelib chiqadi. Muhabbatni tuyg'ular ichra eng bebaho, eng qudratli, eng nozik va eng… ilohiy tuyg'u deb hisoblaydi, bu tuyg'u inson qalbini ozodlik nashidasidan va itoat sururidan bahramand etadi, tozartiradi deb biladi. Adib yaratgan murakkab taqdirli ayol obrazlar, avvalo, or-nomus, ibo-iffat, bokiralik-poklik oldida mas'uliyatli, javobgar ekanliklari bilan sinov chig'irig'idan o'tadilar.

Habib Temur adib sifatida hayotiy mavzuni badiiy talqin etar ekan, uning qalami uchun ushbu aqida ijodiy kuch-quvvat, ilhom va pafos chashmasi vazifasini o'taydi. Nazarimda, zamonaviy milliy adabiyotimizda boshqa hech bir adibimizda uchramagan jur'atga qo'l uradi. Shu nuqtai nazardan Mushfiqaxonim, Hakimaxon va bu ikki baxtsiz ayol tegrasida girdikapalak bo'lgan “oqu qora” sifatli erkaklarning hammasi ham silliqqina razolat yo'lini tanlamagani, mana shunday insonlar ham (xoh ayol, xoh erkak bo'lsin!) iffat, or-nomus va iztirob uqubatlarini boshdan kechirganliklari bilan kitobxonni og'ir, ehtimol, ishtibohlarga to'lib-toshgan o'ylarga toldiradi. “Odamning chinakam baxti — uning yuragida muhabbat paydo bo'lgan kundan boshlanadi” deydi roman qahramonlaridan biri. Biroq “Ishq jununi xavfli narsa. Odamni telba qilib qo'yishi mumkin” degan betakror haqiqatlarni yodga soluvchi ta'kidlar keladi asarning boshqa bir o'rnida.

Nima bo'lgan taqdirda ham, nafaqat ushbu romanda, balki Habib Temurning boshqa asarlarida ham hayot haqiqatiga tik qarash borasida katta badiiy jur'at jilvalanib turadi.

…Habib Temurni bugungi muborak va qutlug' yoshda ham jo'shqin publitsist va jilvakor adib sifatidagi, katta ziyoli sifatidagi jo'shqinlik, salohiyat aslo tark etmasin.

Xurshid DO'STMUHAMMAD,

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi