Ijod yaratiladi, tahrir o'rgatiladi
Ustozmisan, ustoz-da!
Ijod bu — iste'dod. U insonga Alloh tomonidan berilgan eng katta in'omdir. Bunday qobiliyat faqatgina Yaratganning suygan bandalariga nasib etadi. Biroq hech kim onasining qornidan tamomila Alisher Navoiy, Pushkin, Uilyam Shekspir, Abdulla Qahhor kabi yetuk iste'dod bilan tug'ilmaydi, o'rganib dunyoga kelmaydi. Ya'ni, buning uchun vaqt kerak. Ichimizdagi qobiliyatni, talantni o'stirishimiz kerak. Ruhiyatimizdagi otashin ijod uchqunlarini gulxanga aylantirishimiz uchun tinimsiz harakat, mehnat kerak.
Hattoki O'zbekiston Qahramoni, O'zbekiston xalq yozuvchisi Said Ahmad ham o'zining “Tortiq” nomli kitobi haqida “Yo'qotganlarim va topganlarim” asarida “Abdulla Qahhor kitobdagi bironta hikoyani ko'ngil uchun ham durust demagan. Hammasini brakka chiqargan”, deb eslaydi. Ammo o'shanda g'irt go'dak “yozuvchi” ekanligini keyinchalik anglab yetadi. Ayniqsa, yosh bolalarcha bezligi, jirillashlariga qaramay Abdulla Qahhor: “Siz g'alati odam ekansiz-ku… Yozganlaringizni menga olib keling. O'qib, qo'limdan kelgancha tushuntirib beraman”, deydi. Yosh iste'dodning ko'ksidan itarmaydi. Adabiyotda yoki jurnalistikada unga o'rin yo'qligini ta'kidlamaydi. Chunki ijodkor qalbi qildan-da nozik ekanligini juda yaxshi biladi. Shuning uchun tahrir san'atini yozuvchiga o'rgatadi, materialidagi xato va kamchiliklarni hijjalab tushuntiradi. Bugungi jurnalistikamizda ham bu kabi ustozlar yo'q emas. Masalan, menga tahrirni o'rgatgan ustozlar deya Hamza Abdullayev, O'ktam Istatov, Muhabbat Hamidova, Zahro Hasanova, Ro'ziqul Ochilovlarni aytishim mumkin. Ular maqolamni ortiqcha so'zlardan xalos etib, muqobil jumlalar bilan bezashardi. Ijod namunamni beminnat tekshirib, xotirjam kayfiyatda qilayotgan ishlaridan zavqlanishardi. Men esa nimarsam o'qishli holatga kelayotganidan xursand bo'lardim, shunday ustozlarim borligidan g'ururlanardim.
Hozir vaziyat boshqacha(mi)?
Tadqiqotlarga ko'ra, Norvegiya, Shveysariya, Finlandiya kabi davlatlar dunyoda so'z erkinligi indeksi bo'yicha yetakchi o'rinni egallaydi. Ammo O'zbekiston bu borada qizil ro'yxatda turib, sohamizga “Juda xavfli vaziyatdagi jurnalistika” ta'rifi beriladi. Xo'sh, bunga sabab nima? Ba'zan bunga sohadagi ustozlarning o'zi aybdor bo'lmayaptimi? Esimda, oliy ta'lim dargohidagi o'qishimning ilk kunlarida kursdoshim “Facebook” ijtimoiy tarmog'ida hali yangi ochilgan universitetning ashqol-dashqollarini talabalar tozalayotgani, qizlar supurgi, yigitlar lom va belkurak ko'tarib yurganini post qilib joylashtirgandi. Ertasi kuni esa o'qituvchi hamma talabalar oldida kursdoshimni izza qilib, ko'ngilga botadigan gaplarni aytgandi. Hattoki o'sha post ijtimoiy tarmoqqa qo'yilishi bilan o'chirilgan bo'lsa-da… Shundan so'ng kursdoshim bir-ikki oy qo'liga qalam olmadi, ijod qilmadi, to'g'rirog'i, yozolmadi. Ustoz haqida Imom Muslim rivoyatlarida: “Albatta, Alloh taolo meni odamlarni qiyinchilikka soladigan, ularning adashishini xohlovchi qilib emas, balki muallim va oson qiluvchi qilib yubordi”, deyiladi. Shunday ekan, yosh avlod muallimlar oldida omonatdir. Ularning ta'lim-tarbiyasi uchun ustozlar mas'uldir. Ammo sodda shogirddan o'rgatgani evaziga jirkanch o'lpon talab qilish, uni muttahamga chiqarish yaxshi emas. Yana bir anonim voqea: Jurnalistika sohasiga endi kirib kelayotgan go'zal qiz bosh muharrir huzuriga material olib keldi. Yozganlaridan kelajakda sohasining ustasi chiqishi ma'lum edi. Bosh muharrir tahrirni, ijodni qo'ldan kelgancha o'rgatdi. Lekin bir kuni o'sha qizning oppoq yuzlaridan to'satdan bo'sa oldi. Shu-shu, xonadan yig'lab chiqib ketgancha o'sha qiz na tahririyat eshigini qoqdi, na maqola bitdi…
Tahqirlashni emas, tahrirlashni o'rgating!
Maqtanish emas, bolalar jurnalistikasida qalam tebratishga ancha qo'lim kelishib qolgan. Shukrki, “Gulxan” jurnalining har sonida kaminaning ham ijod namunalari e'lon qilinib turiladi. Bir paytlar bu dargohda tolibi ilm ersam, hozirda shogirdlarim bor. Hattoki ayrimlari ishga kirguncha “akajon” deb yurib, mansab tekkanidan so'ng buyruqbozlik qilsa-da, chalasavodlar materialining holi qizil ruchka tig'idan abgor bo'lganini ko'rib jirillasalar-da, ularning ijod namunasini ko'rishdan, tahrirlab bo'yashdan charchamayman. Charchasam, ishimni yaxshi ko'rmayman. Bunga esa haqqim yo'q. Materialdagi xato va kamchiliklarni topish, muallif bilan nuqsonlari ustida ishlash yaxshi, biroq uni mensimaslik, so'kish, baqirish, jamoa oldida yerga urish bilan hech narsaga erishib bo'lmaydi. Aksincha, yosh ijodkorga yo'nalish ko'rsatish, maslahat berish zarur. Badiiy adabiyotlarni mutolaa qilishi, tahliliy-tanqidiy mavzudagi maqolalardan ko'proq o'qishini tavsiya etish lozim. Bari qalam ahli ular bosib o'tishi kerak bo'lgan yo'ldan yurgan, albatta. Ularni tahqirlab, ijoddan sovitish emas, tahrirlashni o'rgatib, qiziqtirish darkor. Zero, so'z mulkining sultoni Alisher Navoiy aytganidek:
Hunarni asrabon netgumdir oxir,
Olib tufroqqamu ketgumdur oxir?!
Azim AXTAMOV,
jurnalist.