Ezgulikka chorlovchi satrlar

Kitob javonimdan ikkita yangi she'riy to'plam joy oldi. Iste'dodli adib, shoir va jurnalist To'lqin Eshbekning joriy yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chiqqan “Boburning gavharlari” va “Dunyo nashr”da chop etilgan “Buxoroi sharif ziyosi” deb nomlangan she'riy to'plamlarini mutolaa qilib, bir olam taassurot oldim. To'plamlardan joy olgan she'rlarning aksariyatini “Hurriyat”, “Ma'rifat”, “Mahalla”, “Yangi O'zbekiston”, “Ulug' yo'l”, “Diyor ovozi” gazetalari, “Hidoyat” jurnalida va ijtimoiy tarmoqlarda o'qiganman. Ba'zi she'rlari haqida telefon orqali muallifga o'z fikrlarimni aytganman. Chiroyli muqovalarda 1000 nusxadan chop etilgan to'plamlarni ko'zdan kechirib, shoirning katta iste'dod egasi ekanligiga yana bir bor ishonch hosil qildim.

Men To'lqin Eshbekning maqola, she'r, hikoya va publitsistik asarlarini ko'p yillardan beri kuzatib kelaman. Dunyoqarashi o'zgacha ijodkor do'stimizning sermazmun she'rlarida mamlakatimiz tarixida yorqin iz qoldirgan ajdodlar siymosi bilan hozirgi hayotimiz va kelajak orzu-umidlar qanchalik teran uyg'unlashib ketganini his etasiz. Bu muallifning tafakkuri, izlanishlari samarasidir.

“Boburning gavharlari” to'plamidan joy olgan doston, poema, qasida, she'r va fardlarning mavzulari hayotiy, rang-barang va dolzarbdir. Qay bir janrda, qanday mavzuda qalam tebratmasin, xalqona va jozibali tilda yozish muallifning o'ziga xos uslubidir.

Bobur Mirzoga bag'ishlangan dostonni o'qigan kishi ulug' ajdodimiz, buyuk shoir, mashhur sarkarda, yirik davlat arbobining zalvorli faoliyati va betakror ijodi nafaqat bugungi O'zbekiston va Hindiston tarixi, madaniyati va fani, balki butun jahon sivilizatsiyasi uchun ulkan ahamiyatga ega ekanini teran anglab yetishiga shubha yo'q. Bu mavzularda ancha-muncha izlangan To'lqin Eshbek atoqli adiblar Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” va Xayriddin Sultonning “Boburiynoma” asarlaridan ilhomlanib bitganligi yaqqol seziladi. Uning turkum she'rlarida buyuk shoh va shoir Zahiriddin Muhammad Bobur siymosi o'zgacha namoyon bo'ladi. Muhimi, to'plamga kiritilgan bu doston O'zbekiston va Hindiston xalqlarining do'stligini mustahkamlashga qo'shilgan salmoqli hissa, deyish mumkin.

Muallifning ohanrabodek o'ziga tortadigan quyma satrlarini mutolaa etgan o'quvchi ona tilimiz naqadar boyligi va jilolarini his etadi:

Temur bobomning beshinchi avlodi bo'lsam-da,

Shoh yigitga taqdir ravo ko'rdi gadolig'lar.

Tengrimga boz shukr ayladim, sayoqni doim ham

Tayoq ila siylamayin, berdi farog'lig'lar.

O'z yurtimda umid topmay zarracha, Hind sori

Ot boshini burdim, qilib yuzi qarolig'lar.

Ikki yondan qancha mo'min-kofir qoni oqdi,

Bir-birini ko'rolmasdi qaro qarog'lig'lar.

“Bobur munojoti” sarlavhasi ostida bitilgan mana shunday satrlar ulug' shoir Bobur g'azallariga o'ziga xos nazira desak xato bo'lmas.

Ko'p millatli mamlakatimizda ulg'aygan To'lqin Eshbek xalqlar o'rtasidagi do'stlik va hamjihatlikni juda qadrlaydi va bu mavzuga tez-tez murojaat qiladi. Chunonchi, “Qardoshlik rishtalari” bobidagi turkman xalqining atoqli shoiri Maxtumquliga bag'ishlangan “Turkman bulbuli” dostoni va Ozarbayjon mumtoz adabiyotining yirik namoyandasi Nasimiy haqidagi “Nasimiyning mangu ziyosi” poemasi o'sha millatga mansub qardoshlarimiz bilan mehr rishtalarini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi, degan umiddamiz.

To'lqin Eshbek — haqiqiy vatanparvar shoir. Uning ona yurtga mehr-muhabbat tuyg'usi “Yangi O'zbekistonnoma”, “Yangi O'zbekistonim”, “O'zbek madhi bilan olam to'lg'usi”, “O'zbekiston bayrog'i”, “Yurtim”, “Xalqimning qudratli qo'shig'i”, “O'zbek tilim”, “Samarqandnoma” kabi she'rlarida yanada yaqqol namoyon bo'ladi. Atoqli shoir Erkin Vohidovning “O'zbegim” qasidasidan ilhomlanib yozilgan “Yangi O'zbekistonim” she'ri yuraklarni to'lqinlantiradi:

Istiqloldan munavvar hayot,

Dillarimiz bo'ldi charog'on.

Endi yangi O'zbekistonda

Yashamoqda elim farovon.

Shoir faxr ila deydi:

Bu kun jahon bermoqdadir tan

Senga, Yangi O'zbekistonim!

Xalqdan chiqqan, unga beminnat xizmat qilayotgan ijodkor yurtdoshlarni, ayniqsa, yoshlarni eng yaxshi insoniy fazilatlarga ega bo'lishga chorlaydi, turli janrlardagi asarlari orqali hamisha yaxshilik qilishga, hayot qiyinchiliklarini sabr-toqat bilan yengishga va hamjihat bo'lishga da'vat etadi. Eng muhimi, ana shu ibratli o'gitlariga, avvalo, o'zi amal qilishini quyidagi satrlari orqali ifoda etadi:

Echilgay yo'lidan g'ovlar —

                              kishidir gar saxovatli,

To'kilgay qum bo'lib tog'lar —

                              kishi gar bo'lsa toqatli.

Bir o'rinda shoir shunday yozadi:

Bir joyga yig'ilsa — katta anjuman,

Birniki minggadir, mingniki tuman!

To'lqin Eshbek insonlar, xalqlar, mamlakatlar o'rtasidagi do'stlikni qadrlab, uni o'ziga xos tarzda tarannum etadigan shoir. U mehr rishtalarini ardoqlab, chin do'stlikni shunday ta'riflaydi:

Tutishga do'st rasmun etibsan

                                           ixtiyor, To'lqin,

Qo'y ulkan ishqni do'stlikka,

                           magar do'stdir muhabbatli.

Hayotning ko'p achchiq-chuchugini ko'rgan, hatto saraton kasalini yengib, sog'aygan shoir qator she'rlarida o'quvchini umr va sog'liq qadriga yetishga da'vat etadi:

Boshi toshga tekkach ochilgan ko'zlar!

Bilgan hikmatingiz barchaga ayting.

Yashashni istasang — ichish, chekishdan,

Nafsibuzuqlikdan shu onda qayting!

O'qing ulug' Sino bobom kitobin,

Hikmatlarga albat amal qilingiz.

Ming yil yashash sirin ko'rsatgan Hakim,

Sog'lik — boylik, hayot qadrin bilingiz!

Hayotdan, jamiyatdan nolib yashaydigan ba'zi kimsalarni yaxshilik hislari bilan yashashga undagan shoir bir o'rinda shunday yozadi:

Esim tanigandan ko'rdim zamondin yaxshilik,

Hayot tegirmonidan chiqdim butun yaxshilik!

Gar tilasang o'zingga, o'zgaga ikki hissa,

Istasang astoydil chiqqay yomondan

                                                            yaxshilik.

Ona Vatanga, buyuk ajdodlarga ehtirom ruhi bilan yashab ijod qilayotgan shoirning she'rlarida ko'hna tariximiz zarvaraqlari va bugungi kun nafasi bir-biriga payvasta bo'lib ketgan. Ko'hna Turon zaminimiz ko'rki sanalmish Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo'qon, Toshkent va boshqa shaharlar ko'rkiga ko'rk qo'shib turgan Ismoil Somoniy, Hakim Termiziy, Amir Temur maqbaralari, Imom Buxoriy, Zangiota, Bahouddin Naqshband majmualari tarannum etilgan ash'orlar o'quvchi qalbiga naqshlanib qoladi. Jahon ilm-fani va ma'naviyatiga beqiyos hissa qo'shgan Forobiy, Farg'oniy, Xorazmiy, Zamaxshariy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug'bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, Furqat, Muqimiy, Oybek, Habib Abdullayev, Abdulla Qahhor, Pirimqul Qodirov, Abdulla Oripov, Erkin Vohidov kabi o'nlab yorqin siymolar To'lqin Eshbek ijodida o'ziga xos ravishda tarannum etiladi. Shoir yangi O'zbekistonni bunyod etishda, avvalo, ana shunday ulug' siymolarning ma'naviy-ma'rifiy, ilmiy, ijodiy xazinalaridan bahramand bo'lishga barcha zamondoshlarini da'vat etadi.

Talabalik davridayoq noyob iste'dodi va sermahsul ijodi bilan ustozlari e'tiboriga tushgan To'lqin Eshbekni dastlab Qibray tuman gazetasiga ishga taklif etishgan. So'ng qator yillar “O'zbekiston ovozi” gazetasi, “O'zbekiston matbuoti”, “Gulxan” jurnallarida, “Navro'z” nashriyotida, “Markaziy saylov komissiyasi Axborotnomasi” tahririyatida qalami qayralgan shoir va adib ayni paytda o'zi tahsil olgan Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti jurnalistika fakultetida talabalarga dars bermoqda. Yosh avlodni qanchalik vatanparvarlik va milliy istiqlol ruhida tarbiyalashga harakat qilayotgani uning qator she'rlarida ham o'z ifodasini topgan. U bir she'rida o'quvchisiga qarata:

Tilingni tiyib yur, kam gapir, dedi,

Yugurmay qadaming bilib bos endi.

deb ogohlantirsa, “Yigit va chol” she'rida:

Behudaga o'tkazma umring,

Yigitlikda bo'lgin bolari.

Keksayganda rohatin ko'rib,

G'am-anduhdan bo'lasan nari!

deya o'git beradi. Bu pandnoma, aslida, barcha yoshlar uchun hayot maktabi ekanligini izohlashga hojat yo'q.

Ayniqsa, muallifning “Boburning gavharlari” to'plamidan o'rin olgan she'rlarida xalq maqollari, rivoyatlari, hikmatlari, o'rni kelganda, mahalliy shevalarni qanchalik puxta bilishi yaqqol sezilib turibdi. Bu hol “Buxoroi sharif ziyosi” to'plamida ham teranroq aks etgan. Mazkur to'plamlarga so'zboshi yozgan taniqli adabiyotshunoslar Nurboy Jabborovning “So'z gavharining qadri” va Sultonmurod Olimning “Davom etar Buxoro madhi”, shuningdek, Olloyor Begaliyevning so'ngso'z o'rnida bitgan “Ziyoliydur”, “Buxoro bolalik arazim” sarlavhali maqolalarida muallif ijodining turfa qirralari teran tahlil etilgan.

Bugungi adabiyotimizda shoir To'lqin Eshbek kitoblari o'ziga xos voqelik bo'lgani bejiz e'tirof etilmayapti. Chunki bu to'plamlardan o'rin olgan she'riy asarlar shakl va mazmun jihatidan o'ziga xosligi, yuksak badiiy mahorat ila yozilgani bilan ajralib turadi. Iste'dodning to'qson to'qqiz foizi mehnat, degan aqidaga amal qilgan shoir shu tariqa ko'p sonli muxlislari qalbidan joy olishiga shubha yo'q. Bu sara asarlar kelgusida xorijiy tillarga ham tarjima qilinishiga ishonamiz.

Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning milliy adabiyotimizga, ijod ahliga bo'lgan e'tibori ko'plab yozuvchi-shoirlarga tuganmas ilhom hamda ulkan ma'naviy kuch ato etayotgani sir emas. Nazdimda, “Boburning gavharlari” va “Buxoroi sharif ziyosi” kitoblari Davlatimiz rahbarining shu e'tiboriga munosib javoblardan biridir, desak xato bo'lmaydi.

Sobir QURBONOV,

tarix fanlari nomzodi, dotsent,

faxriy jurnalist.