Samarali faoliyat asosi

Bugun mamlakatimizda xalq manfaatlarini himoya qilish, ta'lim, tibbiyot, madaniyat kabi ko'plab sohalarda qariyb o'ng mingta nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyat yuritmoqda. Ayni tashkilotlarning faoliyatini qo'llab-quvvatlash, ularga ko'maklashish, erkin faoliyat yuritishiga yo'l ochib berish maqsadida davlatimiz tomonidan qator me'yoriy-huquqiy hujjatlar amaliyotga tatbiq etilgan.

So'nggi yillarda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida nodavlat notijorat tashkilotlarining huquqiy kafolatlarini ta'minlaydigan zamonaviy demokratik talablarga, xalqaro standartlarga javob beradigan huquqiy baza yaratildi. Ayni yo'nalishda 20 dan ziyod qonun, Prezident qaror-farmonlari, hukumat qarorlari qabul qilindi.

Shu o'rinda aytishni istardikki, ayni paytda mamlakatimizda nogironlar huquqlarini himoya qilish bo'yicha 652 ta nodavlat notijorat tashkiloti faoliyat yuritmoqda.

Xususan, Davlatimiz rahbarining “Fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi Farmoni tarmoq faoliyatiga yanada keng yo'l ochilayotganining namunasi bo'ldi. Bu fikrimizning ham sababi bor, albatta. Chunki, nodavlat notijorat tashkilotlar faoliyatini qo'llab-quvvatlashga doir bunday hujjat avval qabul qilinmagan edi.

Asosiy Qonunimizga muvofiq, davlat zimmasiga NNTlarni qo'llab-quvvatlash borasida qator majburiyatlar yuklangan. Jumladan, “O'zbekiston — 2030 strategiyasi”da ham xalq xizmatidagi davlat boshqaruvini tashkil etish va jamoatchilik boshqaruvini rivojlantirish bo'yicha islohotlar alohida yo'nalish sifatida belgilangan. Mazkur farmon esa yangi tahrirdagi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “O'zbekiston — 2030 strategiyasi” va 2021-2025 yillarda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasining uzviy ijrosini ta'minlashga bevosita xizmat qiladi.

Ushbu farmon asosida fuqarolik jamiyati institutlari faolligini yanada oshirish hamda ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma'naviy va gumanitar sohalarni rivojlantirishda ularning salohiyatidan to'laqonli foydalanish belgilandi. Bilasizki, mamlakatimizda qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlar jamoatchilik bilan bamaslahat qabul qilinishi tizimi joriy qilindi. Shuning zamirida qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlar birinchi navbatda xalq manfaatlariga asoslangan holda qabul qilinishiga erishish nazarda tutilgan. Ma'lumki, bu boradagi ishlar yurtimizda anchayin ilg'orlab ketdi. Bosh Qomusimizdan tortib, Prezident saylovlarigacha bo'lgan masalalar xalq muhokamasidan o'tkazilmoqda.

Davlat, fuqarolar va NNTlar o'rtasidagi hamkorlikni kuchaytirishda nimalarga e'tibor qaratish kerak, degan haqli savol tug'iladi. Avvalo, shuni aytish kerakki, mamlakatimizda fuqarolik jamiyati institutlarini qo'llab-quvvatlash uchun parlament va xalq deputatlari mahalliy Kengashlari huzurida jamoat fondlari tuzilgan.  Shuningdek, 2008 yilda Oliy Majlis huzurida nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo'llab-quvvatlash jamoat fondi tashkil etilgan, bundan tashqari, mahalliy Kengashlar huzurida NNT va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo'llab-quvvatlash jamoat fondlari (hududiy fondlar) tuzilgan.

Mazkur fondlarning alohida faoliyat yuritishi, fondning hududlarda vakilliklari mavjud emasligi fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning yagona siyosatini amalga oshirish, loyihalarning monitoringini olib borish va samaradorligini ta'minlashga to'sqinlik qilgan. Bundan ko'rinib turibdiki, fuqarolik jamiyatini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash mexanizmlarini yanada kengaytirish ehtiyoji bor edi. Farmon ayni paytda mana shu kabi masalalarga yechim bo'ldi.

Unda fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning eng muhim yo'nalishlari belgilab berildi. Jumladan, endilikda davlat organlari huzuridagi jamoatchilik kengashlariga fuqarolik jamiyati instituti vakili raislik qilishi, faol a'zolari moddiy rag'batlantirilishi, “Yuksalish” harakati ularning faoliyatini baholab borishi kiritildi.

Xo'sh, farmon asosida fuqarolik jamiyati institutlariga qanday imtiyozlar berilishi mumkin? Yo'nalishimizdan kelib chiqib fikr yuritadigan bo'lsak, 2025 yilning 1 yanvaridan boshlab nogironlar, faxriylar, xotin-qizlar va bolalar tashkilotlarini ro'yxatdan o'tkazish uchun undiriladigan davlat boji ikki baravarga kamaytirildi. Homiylik tashkilotlarining ijtimoiy himoyaga muhtoj shaxslariga xayriya pulining soliq solinmaydigan miqdori amalda 15 million so'mdan bazaviy hisoblash miqdorining 100 baravarigacha oshiriladigan bo'ldi.

Xususan, Karlar jamiyati ham davlat va parlament ko'magi doirasida faoliyat yuritib, 2024 yilda eshitish va gapirishida  nuqsoni bo'lgan insonlarning hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan qator tadbirlar va dasturlarni amalga oshirdi. Oliy Majlis huzuridagi jamoat fondi  moliyaviy ko'magida ijtimoiy integratsiya, jamiyat a'zolarini qo'llab-quvvatlash va imkoniyatlarni rivojlantirishga qaratilgan rejalashtirilgan vazifalarni bajarish yanada oson bo'ldi.

Farmonning tegishli bandlariga asosan, fuqarolik jamiyati institutlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularga o'z faoliyatini erkin amalga oshirishi uchun qulay tashkiliy-huquqiy sharoitlar yaratishga erishildi.

Shuni ham aytish kerakki, nogironligi bo'lgan shaxslarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish, ularning ijtimoiy himoyasini yanada kuchaytirish maqsadida Nogironlar jamiyati, Karlar jamiyati, Ko'zi ojizlar jamiyati, Nogironlar assotsiatsiyasi, ularning 500 ga yaqin tizim tashkilotlari to'liq davlat homiyligiga olindi. Buning zamirida fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlari doirasida har bir hududda “Nodavlat notijorat tashkilotlar uylari” tashkil etildi.

Aytish mumkinki, farmon asosida amalga oshirilayotgan ishlar fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash tizimini yangi bosqichga olib chiqadi. E'tibor qaratish lozim bo'lgan muhim jihatlardan biri, fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlarining davlat va jamiyat boshqaruvidagi bevosita ishtiroki uchun yangi imkoniyatlar ochiladi.

Go'zal ShODIYEVA,

O'zbekiston karlar jamiyati prezidenti.