Махтумқули Фироғий
Буюк туркман шоири Махтумқули Фироғий таваллудининг 300 йиллигига
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими, Қорақалпоғистонда хизмат кўрсатган журналист, шоир ва таржимон Янгибой ҚЎЧҚОРОВ 1958 йили Беруний туманида туғилган. Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети журналистика факультетини имтиёзли диплом билан тугатган. “Кўкминорга қўнган қуш”, “Бургутга бош эгмаган барс” романлари, “Қўнғиротнома”, “Отажоннинг олтин сози” достонлари, атоқли шоира Зулфияхоним таваллудининг 100 йиллигига бағишланган “Ой теграсида юлдузлар”, Расул Ҳамзатов таваллудининг 100 йиллигига бағишланган “Доғистон донишманди. Дагестанский мудрец” китобларининг муаллифи. Нобель мукофоти лауреати Светлана Алексиевич қаламига мансуб “Урушнинг аёлга ёт қиёфаси” романи адиб таржимасида чоп этилган.
Муаллиф томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Буюк туркман шоири ва мутафаккири Махтумқули Фироғий таваллудининг 300 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида”ги қарорига жавобан ёзилган ушбу достондан қуйида парча эълон қилинмоқда. У муштарийларимизнинг буюк шоир ҳақидаги тасаввурини янада бойитади, деган умиддамиз.
Янгибой ҚЎЧҚОРОВ
(Достон-монологдан парча)
Кундуз Қуёш, кечаси Ой,
Улуғ Юртга берар чирой,
Жаннат мисол гўзал бир жой,
Менинг юртим, менинг юртим.
Мавж уради икки уммон —
Баҳри Ҳазар, Баҳри Журжон,
Ўртасида чўл бепоён,
Менинг юртим, менинг юртим.
Бирига Сир, Аму қуяр,
Гургон, Атрек бирин суяр,
Бир-бирига жони куяр,
Менинг юртим, менинг юртим.
Баҳри Ҳазар — улкан уммон,
Бир ёнида улуғ Турон,
Бир ёни Эрон, Хуросон,
Менинг юртим, менинг юртим.
Мавж уради Орол денгиз,
Қуйилар қўш наҳр тенгсиз,
Нуҳдан қолган табаррук из,
Менинг юртим, менинг юртим.
Орасинда икки чўл бор,
Сариқамиш тахир кўл бор,
Яйловларда қанча эл бор,
Менинг юртим, менинг юртим.
Копеттоғдин эсар еллар,
Булут кўчиб, ёғар селлар,
Униб чиқар сулув гуллар,
Менинг юртим, менинг юртим.
Адирларда лола дуркун,
Кўз-кўз қилур алвон кўркин,
Қушлар учар эркин-эркин,
Менинг юртим, менинг юртим.
Тўлиб-тошиб оқар Гургон,
Атрек тўлқин урар равон,
Йўқдир тўсиқ, йўқдир тўғон,
Менинг юртим, менинг юртим.
Сумбар тиниқ, зилол дарё,
Чандир бирла эгиз гўё,
Табиат бу, эмас рўё,
Менинг юртим, менинг юртим.
Икки дарё, икки ирмоқ,
Суви ширин мисли қаймоқ,
Даврон сурар уруғ, аймоқ,
Менинг юртим, менинг юртим.
Дарё бўйи тиззадан ўт,
Ҳар бир кўкат барака, қут,
Маржон каби тизилган тут,
Менинг юртим, менинг юртим.
* * *
Ўз халқига қўлин берган,
Юрагининг тўрин берган,
Ҳарорату қўрин берган,
Менинг отам Озодийдур.
Умр берган хуш, сермаъно,
Яратганга айтган сано,
Ҳақдин хитоб олган доно,
Менинг отам Озодийдур.
Алқаб берган ҳар онини,
Кўзга сурган Қуръонини.
Бахт билган муслим шонини,
Менинг отам Озодийдур.
“Пайғамбарга дур, салавот,
У боис Иймон саломат!”
Деган миннатдор бир уммат,
Менинг отам Озодийдур.
Гўклан, човдур дилда борин,
Эрсари, ёвмут оҳ зорин,
Айтган текенинг қарорин,
Менинг отам Озодийдур.
Қул бўлган Қодир Худога,
Тенг бўлган шоҳу гадога,
Қулоқ тутган ҳақ садога,
Менинг отам Озодийдур.
Суйган юртнинг тупроғини,
Ҳар дарахт, ҳар япроғини,
Ҳар гиёҳ, ҳар янтоғини,
Менинг отам Озодийдур.
Қуръонни ёд олган бошдан,
Сабри қаттиқ тоғу тошдан,
Ҳеч қочмаган жанг, савашдан,
Менинг отам Озодийдур.
Ҳар сўзида бор тарози,
Туркманимни қилган рози,
Китобида сўзнинг сози,
Менинг отам Озодийдур.
Қўлларимга китоб берган,
Гўё парча офтоб берган,
“Элни сев!” деб хитоб берган,
Менинг отам Озодийдур.
* * *
Элнинг ранги сомон бўлди,
Халқ кўз ёши уммон бўлди,
Юрт сув топмай сарсон бўлди,
Бу қандайин замон бўлди?!
Гўклан моли арзон бўлди,
Теке оти талон бўлди,
Ёвмут, язир нолон бўлди,
Бу қандайин замон бўлди?!
Замин куйиб, осмон бўлди,
Боғлар қуриб, ёбон бўлди,
Ичганимиз ёвғон бўлди,
Бу қандайин замон бўлди?!
Нодиршоҳ бир тўфон бўлди,
Қирқ йил тинмай қирон бўлди,
Икки оғам хазон бўлди,
Бу қандайин замон бўлди?
* * *
Зарра шафқат қилмай бу дам,
Одам қонин тўкиб одам,
Бир қориндан тушган оғам
Абдуллоҳни ўлдирдилар.
Отам қаддин букди бу ғам,
Дарё бўлиб йиғлар онам,
Сочин юлар Зубайда ҳам,
Абдуллоҳни ўлдирдилар.
Кўзимга тор бўлди олам,
Ёмғир бўлиб ёғди алам,
Қўлларимда йиғлар қалам,
Абдуллоҳни ўлдирдилар.
* * *
Ота юртнинг эрки учун,
Она диёр кўрки учун,
Уни туққан халқи учун,
Шаҳид кетди Мамматсафо.
Элчи бўлиб кетган эди,
Кандаҳорга етган эди,
Шоҳга таъзим этган эди,
Шаҳид кетди Мамматсафо.
Туркманим тинч яшасин, деб,
Ҳалол ошин ошасин, деб,
Бирга қадам ташласин, деб,
Шаҳид кетди Мамматсафо.
Ишонгани сароб чиқди,
Обод гўша хароб чиқди,
Олдидан мўрт арбоб чиқди,
Шаҳид кетди Мамматсафо.
Аллоҳ олсин раҳматига,
Эшик очиб жаннатига,
Имзо чекиб сулҳ хатига,
Шаҳид кетди Мамматсафо.
* * *
Керак эмас оч халқимга,
Юпуну яланғоч халқимга,
Жонимиз келди ҳалқумга,
Уруш кимга керак, кимга?!
Қумурсқадек қирилар халқ,
Қақнус бўлиб тирилар халқ,
Елкага тўрва илар халқ,
Уруш кимга керак, кимга?!
Истайди тиғ савдогари,
Сотса ортиб тилло, зари,
Мўл бўларми ўлжалари,
Уруш кимга керак, кимга?!
Шоҳга янги ерлар учун,
Қўшинда ғўч эрлар учун,
Керакмас фил, шерлар учун,
Уруш кимга керак, кимга?!
Насллар деб қаршидурмен,
Фасллар деб қаршидурмен,
Асрлар деб қаршидурмен,
Уруш кимга керак, кимга?!
Қирғинни қўй, буғдойинг эк,
Халқни ўйла бўлсанг бой, бек,
Шу қирғинга қўяйлик чек,
Уруш кимга керак, кимга?!
* * *
Йигирма бир ёшда чоғим,
Тик отамни қайғу йиқди,
Уч дарахтин йўйди боғим,
Бир уйдан уч тобут чиқди.
Оғир кунлар келди элга,
Вабо ўхшар худди селга,
Ўлат тарқаб ўнгу сўлга,
Бир уйдан уч тобут чиқди.
Онам йиғлар дарё бўлиб,
Ўбо қолди саҳро бўлиб,
Вомиқи йўқ Узро бўлиб,
Бир уйдан уч тобут чиқди.
Тинсин ушбу хавфли оқим,
Урушлар ҳам тўхтаб токим,
Аллоҳ бизга қилсин раҳм,
Бир уйдан уч тобут чиқди!
* * *
Мен — Фироғий Махтумқули,
Дилга олдим Ҳақдин буйруқ.
У — ҳаётнинг сўлмас гули,
Аёл улуғ, аёл улуғ.
Таъзимдамен ҳар бир оним,
Оқ сут берган онажоним,
Жондан яқин қадрдоним,
Аёл улуғ, аёл улуғ.
Ҳаёт — боғ, у — гўзал гулдир,
У опадир, у сингилдир,
Ҳурматинг шу сўзда билдир:
Аёл улуғ, аёл улуғ!
* * *
Бордир элга васиятим,
Авлодларга насиҳатим.
Бутун жаҳон тинч бўлсин деб
Ёзиб қўйинг пок ниятим:
— Қиличингни қилгин омоч,
Қара, шунча одамлар оч.
Қани дунё адолати,
Ким зар тўнда, ким яланғоч.
Не мақсадда ясайсан тўп,
Ўзинг бўлсанг битта мўрт чўп.
Кул бўлсинми шу Сайёра,
Шуни ўзга кўрдингми эп?
Кимга керак қирғин, талон,
Ҳар юрт бўлсин тинч, фаровон.
Сиёсат бир айёр тулки,
Алдовига бўлма қурбон.
Ҳар эл эркин, озод бўлсин,
Ҳар халқ бахтли, тинч, шод бўлсин.
Ҳамма яшаб бирдамликда,
Бутун олам обод бўлсин.
Мўртдир Жаҳон, Мўртдир Жаҳон,
Ёқсанг бўлиб қолгай Сайҳон.
Махтумқули, айтдим Сенга,
Тўхта Инсон, Тўхта Инсон!!!