Turnalarni sog'ingan qalb
Kunlarning birida poytaxtda nashr etiladigan gazetalardan biri qo'limga tushib qoldi. Unda yozuvchi To'lqin Hayitning sevimli shoirimiz Muhammad Yusuf haqidagi xotiralari bitilgan bo'lib, muallif sobiq kursdosh do'sti shoir Abdimurod Qodirov haqida ham samimiy satrlarni bitgan edi.
Ha, qoratepalik muallim va ijodkor Abdimurod Qodirovni yaxshi taniyman, qolaversa, u tengdoshim, qadrdonim. Ko'nglimda bir sog'inch uyg'ondi. Rosti, do'stimiz bilan ko'rishmaganimizga ham ancha yil bo'lgandi.
Esladim, rahmatli Saodat Ostonning to'yida diydorlashgan ekanmiz.
Bunga ham to'rt yildan oshibdi. Abdimurodning telefon raqamini axtarib shoir Yo'ldoshbek Kenjaga sim qoqdim.
— Abdimurodni topdim, ertaga senikiga keladi, birga gurunglashamiz, – dedi Yo'ldosh aka.
— Yaxshi qilibsiz, – dedim quvonib.
Abdimurod ertasiga keldi. Qadrdonlar davrasida suhbatimiz qizigandan-qizidi. Keksa ijodkor Berdiqobil Xudoyqulovning hikmatlarga to'la hayotiy hikoyalari, Abdivoy Rahimning masallari, Tursunboy Boymirovning hajviyalari, Yo'ldoshbek Kenjaning o'yga toldiruvchi bitiklari, Sayfulla Al-Murodning xalqona yo'ldagi mashqlari-yu, Abdulla Boboyorovning yangicha ruhda bitgan she'rlari haqida so'zlashdik rosa.
Shunda bir chekkada jimgina o'tirgan Abdimurodga adib Temirpo'lat Tillayev so'z qotdi:
— Qani, Abdimurod aka, sizdan ham bir nima eshitaylik…
Abdimurod esa: “Yangisi yo'q edi-da…” – deya kalovlandi.
— Bo'lmasa, anovi “Turnalar”ni o'qing, – dedi Tursunboy aka.
Qolganlar ham uning taklifini ma'qullashdi. Abdimurod o'ziga xos ovozda she'r o'qiy boshladi.
Afg'on taraflarga uchib ketibsiz,
Qancha dahshat, balolardan o'tibsiz.
Boyqaro bog'ini ko'rib netibsiz?
Safingiz to'liqmi, qaytgan turnalar?!
Ahmad Zoirlarning ohi siz bilan,
Xabar ayro tushdi goho siz bilan,
G'afur G'ulom qizi — Mohi siz bilan,
Safingiz to'liqmi, qaytgan turnalar?!
Sizsiz bahorlar ham bahor bo'lmadi,
Tunlar yetim qoldi, oylar to'lmadi,
Adirlarni quchib Navro'z kulmadi.
Safingiz to'liqmi, qaytgan turnalar?!
Mirza Bobur yurgan yo'llar ravonmi,
Yurtiga qaytolmay rangi somonmi,
Bobom Alisherning ruhi omonmi,
Safingiz to'liqmi, qaytgan turnalar?!
Nogoh yulduz uchgan joyga qaradik,
Sayyodning kamoni — oyga qaradik,
Tiniqmi? — deb, Amu — Sirga qaradik,
Endi xatar yo'qmi, qaytgan turnalar?!
She'rning zalvorli ohangi bizni hushyor etdi, o'yga toldirdi. Har doimgidek Temirpo'lat shoirni yana savolga tutdi:
— Nega ko'rinmay ketdingiz, Abdimurod aka?
Shoir bir zum o'yga toldi va siniqqina jilmaydi.
— Orqada qolib ketdim… Yana ro'zg'or tashvishlari, nafaqaga chiqdim, sog'ligim ham unchalikmas…
— Oltmishga kirgandan keyin hammada ham shunday bo'ladi. Ana, Yo'ldoshbek, O'rolboy ham avvalgiday emas. Men ham shu, davolanib turibman. Ammo siz bunday bo'shashmang, davraga qo'shiling, – deya Tursunboy aka davradagilarga qaradi.
— Ana, qarang, Berdiqobil aka, Abdivoy domlalar saksonni qoralasalar ham xuddi yigitlardek yurishibdi, – dedi Yo'ldoshbek Kenja hazillashib.
— Lekin, Abdivoy domla, siz yozgan “Bevaning maktubi”ni o'qib, rosa maza qildim, – dedi Temirpo'lat domlaga qarab.
Maqtov domlaga yoqdi chog'i, jilmayib qo'ydi.
Nihoyat, mehmonlar qaytishga taraddud ko'rishdi. Ammo Abdimurod bilan to'yib suhbatlasha olmaganim bois undan ajralgim kelmasdi. Xayolimdan esa: “Agar Abdimurod chekka qishloqda emas, shaharda, ijodiy muhit gurillab qaynab turgan davralarda yurganda edi, allaqachon nomdor shoir bo'lib tanilar edi”, — degan fikr o'tdi. Mening kamtargina kitob javonimda esa, uning “G'amgin daraxt qo'shig'i” she'riy to'plami bor. Ba'zida kitobni qo'lga olib varaqlayman. Naqadar samimiy va sodda satrlar. Uning Vatan haqidagi quyidagi misralariga e'tibor qiling-a:
Bu chigal dunyoda angladim seni,
Ko'zimga to'tiyo ayladim seni.
Begona ko'zlardan asramoq uchun,
Yurakning tubiga joyladim seni.
Baqiriq-chaqiriqlardan xoli satrlar. Vatanni shoir begonalardan, qora niyatli kimsalardan asrash uchun o'z yuragiga joylaydi. Ko'zlariga to'tiyo qiladi.
Bir yili chimlik dongdor fermer, O'zbekiston Qahramoni Abdi Bozorov Mustaqillik bayrami arafasida orden bilan mukofotlandi. “Qashqadaryo” gazetasidagilar u haqida maqola tayyorlab berishni iltimos qilishdi. Yo'q, deya olmadim. Fermer bilan uchrashib, ma'lumotlarni yozib oldim. Uyga kelib maqolani yozishga o'tirdim. Ammo nimadan boshlashni bilolmasdim. Shunda ko'zim Abdimurodning kitobiga tushdi va birdan uning bu satrlari menga ma'qul keldi:
Na shamol, na yomg'ir, na maysa
Yo'qotib yubormas izimni.
Birovning yerimas bu yerlar,
O'zimning yerimdir, o'zimning.
“O'zimning yerimdir, o'zimning” misralari bilan maqolani boshladim.
Shoir allaqachon o'zining ijod so'qmog'ini topib olgan. Uning she'rlari markaziy matbuot sahifalarida e'lon qilingan. Nazm ixlosmandlarining nazariga tushgan. Shoir bu haqda shunday yozadi:
Ollohga shukrona aylagum,
Qiblaga qaratib yuzimni.
Birovning yo'limas bu yo'llar,
O'zimning yo'limdir o'zimning.
Abdimurod Qoratepaning Kichik Do'stberdi qishlog'ida yashovchi maktab muallimi oilasida tug'ilgan, harbiyda xizmat qilgan, so'ngra rus tili va adabiyoti yo'nalishida oliy dargohda tahsil olgan, o'qishni imtiyozli diplom bilan tugatib, bir muddat “O'zbek Qomusi” tahririyatida ishlagan. Yosh shoir poytaxt ijodiy muhitida o'z yo'lini, o'zining uslubini topishga erishdi. Muhammad Yusuf, Nazar Shukur, Mirza Kenjabek kabi nomdor ijodkorlar davrasida bo'ldi.
Keyin esa qishloqda yashayotgan ota-onasidan xat oldi. Qishloqqa qaytdi. Uylandi, farzandlari tug'ildi. Maktabga muallim bo'lib ishga joylashdi. Ikki bora respublika ijodkor o'qituvchilar ko'rik-tanlovida ishtirok etdi. Hamqishloqlari uni tuman kengashi deputatligiga saylashdi.
Saxovatpesha inson, adabiyotning chinakam muxlisi, rahmatli Elmurod Qurbonovning beminnat ko'magi tufayli she'rlar to'plami chop etildi.
Orzular tirnar ichim,
Yuragim g'ijim-g'ijim.
Qani, hamma jim, jim, jim.
Uyg'onmog'im shart!
Mana uning “Qor gulim” nomli she'ri:
Qor gulim-ay, qor gulim,
Samolardan to'kilgan.
Dil hovurim bosa qol,
Yurak-bag'ri so'kilgan.
Qor gulim-ay, qor gulim,
Mening ko'nglim qorqizda.
Yoray desam dilimni,
Yuragi ekan muzdan.
Shoir she'r oxirida siz kutmagan xulosani chiqaradi.
Abdimurod Qodir Vatan haqida to'lqinlanib misralar bitadi.
Shoir Vatanni: Azizim, Yolg'izim, Yagonam, Ildizim, Taronam, Yulduzim va Onam, Kunduzim, Peshonam, Chin so'zim, Ozodam, Obodam ham Ko'zim, Irodam, Mardonam, Muzaffar, Shukronam, Jon qadar Mangu bo'l, Yana ey, Vatan, Yana ne dey Vatan?! — deya ta'riflaydi.
Yozuvchi Temirpo'lat Tillayev shoirning she'riyati haqida shunday yozadi: “Abdimurod Qodir she'rlarida badiiyatning tilsimli dunyosi o'ziga xos tashbehlar va beg'ubor bir nuqtai nazar bilan vasf qilinadiki, uzoq yillar ko'nglimiz qatlarida ana shu go'zal iztirobning aks-sadosi jaranglab turadi. Bundan tashqari, u yaxshi tarjimon sifatida rus va jahon adabiyoti vakillarining eng sara asarlarini ona tilimizga mahorat bilan o'girmoqda”.
Shoir bolalarni ham yoddan chiqarmaydi.
Bolalar aldashni bilmaydi,
Aldashni o'rgatar kattalar.
Xayoli chegara bilmaydi,
Chegara o'rnatar kattalar.
Ammo o'lim deganlari shafqat bilmas ekan. Jo'shqin shoir do'stimiz olamdan o'tib ketdi. Bizga esa undan go'zal she'rlar va xotiralar qoldi. Dunyo degani shu ekan-da…
O'rolboy QOBIL,
O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi.