Nima eksang, shuni o'rasan
Bu voqea “Hidoyat” jurnalida ishlab yurganimda bo'lgandi.
Bir ayol ketma-ket telefon qilib, matbuotda bosilayotgan maqolalarimni o'qib borishini, uchrashib suhbatlashish niyati borligini aytib, qachon vaqtim bo'lishini so'radi. O'shanda men bu uchrashuvga shoshilmadim: bir safar ishimiz juda ko'pligini, yana boshqa gal qaergadir borishim kerakligini, sog'lig'imni… sabab qilib, uchrashuvni orqaga surdim. Nihoyat, u ayol bir kuni tahririyatga keladigan, men kutadigan bo'ldim. To'g'risi, bu kelishuv yodimdan ham chiqayozgan ekan.
Bir payt ikkinchi qavatda joylashgan ishxonamizning yuzaga yopiq turgan eshigi ohista tiqilladi.
“Keling”, dedim. Lekin eshik ochilavermadi. “Kelavering, — dedim ovozimni balandroq ko'tarib. — Eshik ochiq-ku, kiravermaysizmi?!” Sharpa eshitildi, o'qiyotgan narsamdan ko'z uzib boshimni ko'tardim. Ro'paramda ozg'in, yuzlari oppoq, ellik yoshlardagi ayol turardi. Ko'z ko'zga tushishi bilan u yosh boladek quvonib ketganini ko'rdim-u, beixtiyor o'rnimdan turdim. Bu fursat ichida mehmonim oldinga qarab bir-ikki qadam bosdi… bir oyog'ini sudraganday qiynalib… Ichimdan zil ketdim: “Zinalardan qanday chiqdi ekan?”
Ammo ayol Chilonzordagi uyidan qanaqa sarguzashtlar bilan kelib oldi, katta ko'chadan tahririyatimizgacha bo'lgan tosh yo'ldan qanday o'tdi — bu haqda og'iz ham ochmadi. U suhbatlashishga oshiqib turardi. Hatto bir vaqtlar chiqqan maqolalarimdan parchalar aytib, izohladi… She'riyatga ham qiziqishini gaplaridan angladim. Shundan keyin ham u bir-ikki keldi, orada men boshqa joyga ishga o'tib ketdim. Darvoqe, bir kuni yo'lim Chilonzorga tushib, uning uyini topib bordim. Birinchi qavatda yashasharkan. Qish edi, xonadon zax, sovuq… Ammo suyak kasalligidan dard chekayotgan bu ayol shu uyi, o'g'li, kelini, ikki nabirasi borligidan va ayni vaqtda mening mehmon bo'lib kelganimdan behad xursand edi.
— Hozir kelinim chiqadilar, — dedi u yon tomondagi yopiq eshikka ishora qilib. Ammo nabiralar kirib chiqib turishdi-yu, kelin ko'rinmadi. — Bularning oyisi ozgina og'rib qoldi-da, — dedi mezbon go'yo mening yomon fikrga bormasligimning oldini olib. — Shuning uchun kasal holida chiqolmadi, shekilli…
Oradan sal fursat o'tdi. Ishxonamiz qabulxonasidan qo'ng'iroq qilib, meni bir odam yo'qlab kelganini aytishdi. Chiqsam, tuvakda chaman bo'lib ochilib turgan gul ko'targan yigit turibdi. U darrov o'zini tanishtirdi, chilonzorlik o'sha ayolning o'g'li ekan:
— Oyim sizni yo'qlay olmayotganlaridan xijolat bo'ldilar. Menga “Ko'rib kelgin”, dedilar. O'zingiz yaxshimisiz? — yigit gulni menga uzatdi.
O'sha lahzalarda… atrofda, asosan, oq va qora ranglar hukmron bo'lgan qish kunida suvqog'oz ostida yanayam chiroyli ko'rinayotgan shokila-shokila gullarni maqtab, gullar uchun minnatdorchilik bildirib, yigitdan oyisining ahvolu holini so'ragan esam-da… meni o'ziga qadrdon deb bilgan o'sha nafis rayhonday ayolni yo'qlamaganimga ancha bo'lgani uchun pushaymon yedim, o'zimni koyidim desam… buyam to'g'ri emas. Chunki o'sha voqeadan keyin ham oqibatni yolchitganim yo'q…
Shunga o'xshash yana bir voqea: tahririyatda taniqli ijodkorlardan birining farzandi bilan jamoadosh bo'lib qoldik. O'shandayam ikkinchi qavatda ishlardik. Bir kuni tushlikka yaqin kutilmaganda yoshlikdan davradosh bo'lgan, yillar o'tgani sayin hamma yig'inlarga ham boravermaydigan bo'lib qolgan shoira dugonamiz kelib qoldi. U yoshligida daraxtdan yiqilib, bir oyog'i kesib tashlangan, protez (yog'och) oyoqda yurardi. Ikkinchi qavatga ham ko'tarilib bo'lganda, uning kelganidan xabardor bo'ldik.
— Menga juda ko'p yaxshiliklar qilgan ustozimning farzandi shu yerda ishlashini bilib, ko'rgani keldim, — dedi u. — Qachondan buyon o'ylayman, o'ylayman, hech fursat qilolmayman…
Mehmonning gapidan jamoat transportida, so'ngra bu yerga kelguncha yarim kilometrcha piyoda yo'l bosgani ma'lum bo'ldi. Buning ustiga… u ko'tarib kelgan xaltasining ichidan chiroyli idishchalar, taom oldi:
— Bozorga kirolmadim-da. Yo'l-yo'lakay sizlarga, arzimasayam, sovg'a… birga tushlik qilamiz deb…
Minnatdorchiliklar, gangir-gungur suhbat… Mehmon marhum ustozni ko'p esladi, duolar qildi. Hammasiyam bir bo'ldi-yu…
Mehmonimizni ketar chog'ida taksi chaqirib kuzatishni xayolimizgayam keltirmabmiz, qolaversa, uning bu yerga kelishiga sababchi bo'lgan hamkasbimiz — taniqli yozuvchining farzandi shaxsiy mashinasida yurardi. U o'ziga va otasiga shuncha hurmatu ehtirom ko'rsatayotgan katta yoshli ayolni mashinasida kuzatib qo'yishiga shubha qilmagandik. Lekin unaqa bo'lmadi. Hammamiz birga pastga tushdik, tashqariga kuzatib chiqdik. Mehmon yuzida kulgi bilan xayrlashdi… U anchadan buyon o'ylab yurgan rejasining amalga oshganidan xursand, garchi oyoqlarini og'ir-og'ir ko'tarib qadamlayotgan esa-da, uchib borayotganday edi. Biz hammamiz orqasidan qarab qolaverdik…
Yuqorida eslaganim voqealar keyingi paytlarda nimaga tez-tez yodimga tushadigan bo'lib qoldi? To'g'risi, yaxshi niyat bilan boshlagan bir ishimdan kutganlarim boshqa-yu, natija tamoman teskarisi bo'lib chiqqanda, nima uchun biz soppa-sog'larni ko'rish, xursand qilish uchun kelgan o'sha hamshira, muruvvatli-oqibatli ayollar xayolimdan ketmay qoldi?
Shunaqa, shunaqamiz-da! Salomimizga kimdir bilibmi, bilmaymi alik olmasa… Ozgina yaxshiligimiz, hurmatimiz, kimgadir yo'l ko'rsatganimiz yoki maslahat berganimiz tezdagina “gullab hosil tugmasa, meva bermasa”, xafa bo'ladiganlar, og'rinadiganlar, darrov shunga loyiq javob bilan alam olishga shoshiladiganlar toifasidanmiz. Holbuki, xalq aytib qo'yibdi: “Yaxshilik qil, suvga sol — baliq biladi. Baliq bilmasa, Xoliq biladi”. Ha, yaxshiligimizniyam, loqaydu oqibatsizligimizniyam ko'rib, bilguvchi Xoliq ularga javobni qaerdan, kimlarni sabab qilib qaytaradi — O'zi bilguvchi.
Bir g'arib ko'ngilni shod etmoq Ka'batullohni qayta tiklamoqning savobiga teng bo'larkan. Vo-oh… g'aribu imkoniyatlari cheklangan ko'ngil obodu bikr ko'ngilni yo'qlashi, shod etishining savobi qandoq bo'larkin! Va… bunday muruvvat, olijanoblikka loqaydlik, mensimaslikka munosib javob muqarrarligi yangilik emas, eskirib yo'qolib ham ketmas ekan…
Muhtarama ULUG'OVA