Jarimasiz jamiyat qurish mumkinmi?

Tan olaman, men eski davr odamiman. Balki dunyoqarashimda ham shu jihat o'z ta'siriga ega bo'lsa, ajabmas. Yo'l harakati xavfsizligi xizmati xodimlari o'z ishlarida faol bo'lganlari esimda. U vaqtda “temir ko'zlar” yo'q edi. Odamiy ko'zlari bor insonlar – “GAI”-“DAN” xodimlari edilar. Ularga adolatli gapni tushuntirish mumkin edi. Deylik, bir mashina yuk tushiryapti. Uning yonidan o'tib ketish mumkin emas. Chiziqni, albatta, bosasan. Yuk tushirib bo'lguncha kutishing yoki orqaga bir necha metr yurib, keyin chapga o'tib ketishing mumkin, buni “DAN” xodimiga ko'rsatib yoki og'zaki tushuntirish mumkin edi. Hozir bunday imkoniyat yo'q. Chiziqni bosdingmi, tamom, jarimaga giriftor bo'lasan. Vaziyatni tushuntirishga imkoniyat yo'q. Qiziq, kameralar nega faqat sen yo'l qo'ygan  “xatoni” ko'radi, xolos. Atrofidagi mashinalar harakati kamera tasviriga nega tushirilmaydi. Bunday  “aqlli” ko'zlarni kim ixtiro qilgan ekan, bilmadimu, ular haqiqiy “usta” ekanda-a?

Davlatning kuchi yetadi, ammo bu ishga yana qo'shimcha nima uchun “xususiy tadbirkor”larni jalb qilgan? Tushunib yetmayman. Har qanday tadbirkor o'z mablag'ini oshirishga harakat qiladi. Kamera o'rnatuvchi “xususiy tadbirkor” ham ko'proq mablag' topish tomonida turadi. Men raqamlarga ega emasman, ammo bilamanki, eski paytlardagi “DAN” xodimlari yo'l harakatidagi kamchiliklarni yo'qotishda tarbiya vositasidan ko'proq foydalanishgan. Hamma narsaga jarima solaverishmagan. Ular davrida odamiylik bilan bir qatorda jamiyatining qonun-qoidalari hukmron edi. Hozir esa… kameraga tushdingmi, ish tugadi. Aybdorsan. Borib jarimangni to'layver. Shu bilan yo'l harakati qoidalarining buzilishi kamaydi desalar, ishonmang, bu bo'lmagan gap. Aksincha, qoida buzuvchilar yildan-yilga oshib bormoqda. Jarimalar har bir haydovchiga yopishib olgan. Yo'qsa, hech bo'lmasa bitta haydovchini ko'rsatingchi, u bir yil davomida  bir marta ham jarimaga tortilmagan bo'lsin. Ha, qoida buzuvchilar ko'payib bormoqda. Bu ahvol tugaydigan kun keladimi? Axir, faqat jazo doim ham odamni to'g'ri yo'lga solmaydi. Tarbiya kerak. Afsuski, tarbiya deb jarimani ko'rsatishmoqda. Bu – noto'g'ri. Balki men nohaqdirman. Aybdor deb hisoblamang, tuzalishim mumkin, birgina so'z bilan. Faqat mehrli so'z bilan. Shu bois, o'z fikrimda qolaman: jazo hech qachon odamni tarbiya qilmagan, qilmaydi ham! Bu tadbirlar vaqtinchalik foyda berishi mumkin. Masalan, ota-ona o'z farzandiga: “bolam, sigareta  chekmagin, bu ziyon,” deydi. Farzand “xo'p” deydi-yu, ko'chaga chiqishi bilan yana cho'ntagidan sigaretani olib tutatadi. Unga jarima yo'q. Ehtimol, shunday bolalarning ota-onasiga ham jarima solish kerakdir?

Niyatim — jamiyatimiz jarimalar mamlakatiga emas, tarbiya birinchi o'ringa chiqqan jamiyatga aylansin. O'ylab ko'raylik, endi uyqudan uyg'ongan bolakayga “yuzingni yuv”, desangiz avvaliga ko'nmaydi. Keyin hammaning yuzini yuvayotganini ko'rgach, u ham yuz-qo'lini yuvadigan bo'ladi. Bu tarbiya natijasidir. Kelinglar, shu yo'lga — tarbiya qilish yo'liga o'taylik.  Yo'l harakati xavfsizligini ta'minlashga mas'ul xodimlar mahallalarga borib suhbatlar uyushtirishsin. Yaxshi gap, adolatli tarbiyaviy ta'sir har qanday jarimadan ko'proq samara berishiga ishonaman.

Shaxsan o'zim shu jarimalar tufayli Mirobod tuman sudiga ikki marta bordim. Sud'ya meni kechirdi. U adolatli hukm chiqardi. Endi uning ko'ziga ko'rinishga uyalaman. Yana qoidani buzsam, jarimani to'laganim yaxshiroq. Bilaman, baribir o'sha chiziqni bosaman, o'zim istamasam ham. Buning sabablarini o'rganadigan tashkilot bormi? Bilmayman, balki bordir. Ular adolatli fikr aytsa, yomon bo'lmasdi. “Darcha”da navbat turib jarima pulini to'layotganlar kamayarmidi, deb o'ylayman…

Cheklovlar ko'paygandan ko'paymoqda. Uning o'rniga mas'ul xodimlar yo'llarni qarab chiqishsa, kamchiliklar ozayarmidi? O'yilgan yo'l chetlari, o'ydim-chuqurlarga kim qaraydi? Yo'llardagi bunday nosozliklar xususiy kameralar  qo'yilgan joylarda ko'proq  uchraydi. Qaerga bormang, mashinani qo'yish joylari yo'q. Muammo. Qaysi ko'chaga qaramang,  “to'xtab turish mumkin emas!” degan taqiqlovchi belgilar! Tavba, ataylab qilinganga o'xshaydi.

Meningcha, jarimaga tortish borasida xususiylik bo'lmasligi kerak. Chunki jarimadan tushadigan mablag'lar davlatga to'liq o'tkazilsa, byudjet kamomadi kamayadi-ku?  Tarbiya masalasida O'zbekiston Yozuvchilar, Jurnalistlar, Teatr arboblari, Tasviriy oyina kabi ijodiy uyushmalarning ta'sirini kuchaytirish maqsadga muvofiq, deb o'ylayman.

To'lqin MUHIDDIN,

nafaqadagi jurnalist.