Buyuk Ipak yo'lining nafasi
Jahon savdosining chigal yo'llarida, geosiyosiy shamollar iqtisodiy bo'ronlarga ulanib ketgan bir paytda O'zbekiston ajoyib barqarorlik namunasini ko'rsatmoqda. Mazkur satrlar muallifining xalqaro tijoratdagi old saflarda o'tkazgan o'ttiz yillik tajribasi bu qadimiy zaminning hatto eng murakkab vaziyatlarda ham uyg'unlik topish qobiliyatiga ishonch hosil qildi. Bugun sayyoramiz global o'zgarishlar girdobida qaynayotgan bir sharoitda mamlakatimiz yana bir bor o'zining boy merosiga — qudratli Xitoy bilan savdo rishtalarining 2000 yillik tarixiga murojaat qilmoqda. Bu aloqa o'zaro hurmat va manfaat asosidagi sheriklikni mustahkamlash uchun mustahkam poydevor bo'lib xizmat qiladi. Pekin jahonning mas'uliyatli davlati sifatida o'z o'rnini mustahkamlayotgan bir vaqtda, Toshkent o'z ufqlarini mohirona tarzda kengaytirmoqda, Qo'shma Shtatlar, Yevropa Ittifoqi, Turkiya, Rossiya va Hindiston kabi gigant davlatlar bilan do'stlik va hamkorlik aloqalarini mustahkamlamoqda. Ana shunday ko'p qirrali aloqalar zamirida O'zbekiston siyosiy yukni emas, balki dinamik va barqaror rivojlanish uchun betakror imkoniyatni ko'rmoqda.
Karvon yo'llarining aks-sadosi: zamon qumlari osha yangi cho'qqilar sari
Tarixning o'zi O'zbekistonni sivilizatsiyalar o'rtasidagi bog'lovchi halqa sifatida ulug'lagan. Qadimgi dunyoning afsonaviy arteriyasi bo'lmish Buyuk Ipak yo'li ikki ming yildan ziyod vaqt muqaddam Markaziy Osiyoning yuragini kesib o'tib, uni sirli Sharq bilan bog'lagan edi. Samarqandning salobatli va Buxoroning sharif shaharlaridan Xitoyga to'qilgan matolar, hosildor bog'larning ne'matlari va nozik ipaklar yuklangan karvonlar yo'l olar, qaytishda esa ular nafis chinni va xushbo'y choylar ortilgan tuyalar safi bilan qaytar edi. Bugun buyuk davrning ruhi Osiyoni jo'shqin Yevropa bilan bog'lagan qadimiy savdo yo'llariga yangi kuch bag'ishlashga qaratilgan shijoatli loyihalarda yangi hayot topmoqda. Ana shunday strategik chorrahaning markazida joylashgan O'zbekiston yana bir bor Sharq va G'arb o'rtasidagi ko'prik rolini o'ynamoqda, Xitoy bilan mustahkam iqtisodiy aloqalarni teng huquqlilikning negizida barpo etmoqda.
Mas'uliyat nuridagi Samoviy Imperiya: yangi jahon tartibi shakllanyaptimi?
So'nggi yillarda Xitoy jahon arenasida mas'uliyatli yetakchilikka intilishini tobora baralla e'lon qilmoqda, global muammolarni hal etishda faol ishtirok etishga tayyorligini namoyish etayotir. Pekin iqlim o'zgarishlariga qarshi kurash, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va xalqaro savdoni liberallashtirish kabi hayotiy muhim sohalarda xalqaro hamkorlikni chuqurlashtirish tarafdori sifatida muvozanatliroq jahon tartibini shakllantirish g'oyasini izchil ilgari surmoqda. O'nlab mamlakatlarni qamrab olgan “Bir kamar, bir yo'l” kabi buyuk tashabbuslar bilan mustahkamlangan Xitoyning iqtisodiy qudrati uni O'zbekiston uchun muhim sherikka aylantiradi.
Jahon iqtisodiyotining tobora kuchayib borayotgan nobarqarorligi sharoitida bunday yondashuv mamlakatimiz uchun o'zaro manfaatli hamkorlikning yangi, istiqbolli ufqlarini ochmoqda.
Dunyo savdo janglari: O'zbekiston tranziti — muhim ustunlik
Jahonning yetakchi iqtisodiyotlari, avvalambor, AQSh va Xitoy o'rtasidagi savdo qarama-qarshiliklarining keskinlashuvi ulkan tarif devorlarining qurilishiga va global savdo oqimlarining tubdan qayta shakllanishiga olib keldi. Xitoy odatdagi savdo bozorlaridagi cheklovlarga duch kelgach, muqobil logistika yo'llarini faol izlashni boshlab yubordi va bu jarayonda Markaziy Osiyo e'tibor markaziga aylandi. O'zbekistonda bu holat Xitoy mahsulotlari importining sezilarli darajada ko'payishida, ayniqsa, to'qimachilik sanoatida yaqqol namoyon bo'ldi. Bu, shubhasiz, milliy iqtisodiyotda muhim o'rin tutuvchi mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun ma'lum darajada raqobat muhitini yuzaga keltirmoqda.
Biroq Toshkent bu vaziyatga yaqinlashib kelayotgan xavf emas, balki konstruktiv muloqot va yangi imkoniyatlarni izlash uchun rag'batlantiruvchi omil sifatida qaramoqda. Davlat mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash, Xitoy bilan savdo aloqalarini teng huquqli sheriklik tamoyillarini saqlagan holda muvozanatlashga qaratilgan chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqmoqda.
Qolaversa, avj olayotgan tarif urushi O'zbekiston uchun mintaqaviy tranzit xabi maqomini mustahkamlash uchun betakror imkoniyatni ochib bermoqda. Xitoyni Markaziy Osiyoning yuragi orqali jo'shqin Yevropa bilan bog'laydigan temir yo'l magistrallarini qurish va modernizatsiya qilish kabi ambitsioz infratuzilma loyihalari O'zbekistonga tranzit daromadlarini oshirish, global logistikaning strategik xaritasida o'z mavqeini mustahkamlash imkonini beradi.
Agrar birodarlik: O'zbekiston dalalarida samarali hamkorlik
Qishloq xo'jaligi hamon O'zbekiston iqtisodiyotining fundamental tarmoqlaridan biri bo'lib, eksport tushumlari va aholi bandligining sezilarli qismini ta'minlaydi. Xitoy bilan bu sohadagi hamkorlikni chuqurlashtirish yangi, haqiqatan ham serhosil istiqbollarni va'da qiladi. “Bir kamar, bir yo'l” tashabbusi doirasida amalga oshirilayotgan qo'shma loyihalar doirasida mamlakatning turli hududlarida zamonaviy agrosanoat klasterlari tashkil etilmoqda, bu esa ilg'or agrotexnologiyalarni joriy etish va ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini oshirishga xizmat qiladi. O'zbekistonning shirin gilos, oltin rang uzum va yoqutdek anor kabi meva-sabzavotlarining keng Xitoy bozoriga eksportining o'sib borayotgan hajmi O'zbekistonga dunyodagi eng jozibali bozorlardan birida o'z mavqeini ishonchli tarzda mustahkamlash imkonini beradi. Bu sheriklik ikkala tomon uchun ham foydalidir: O'zbekiston yangi ufqlarga chiqadi, Xitoy esa yuqori sifatli qishloq xo'jaligi mahsulotlarini oladi.
Resurs simfoniyasi: teng huquqli savdoning uyg'unligi
O'zbekiston Xitoyga tabiiy gaz va uran kabi qimmatbaho tabiiy resurslarni yetkazib beruvchidir. Biroq Samoviy Imperiya iqtisodiy o'sish sur'atlarining sekinlashishi bu strategik muhim tovarlarga bo'lgan talabning biroz pasayishiga olib kelishi mumkin. Bunday sharoitda O'zbekiston o'z eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish, boshqa mamlakatlar, xususan, jadal rivojlanayotgan Hindiston bilan mustahkam savdo aloqalarini o'rnatish bo'yicha faol choralar ko'rmoqda, shu bilan birga Xitoyni o'z asosiy iqtisodiy hamkorlari qatorida saqlab qolmoqda. Bu munosabatlarning asosida teng huquqlilikning mustahkam tamoyillari yotadi, bu esa Xitoy moliya institutlari oldidagi ma'lum miqdordagi tashqi qarzga qaramay, haddan tashqari qaramlikdan qochish imkonini beradi. O'zbekiston bu strategik muhim sheriklikda uyg'un muvozanatni saqlashga intilib, qarzlarni boshqarishning puxta o'ylangan va muvozanatli strategiyasiga amal qiladi.
Siyosatning ko'p ovozliligi: muvozanatlashgan manfaatlar orkestri
O'zbekiston yetakchi jahon davlatlari bilan konstruktiv hamkorlikka intilib, puxta o'ylangan va ko'p vektorli tashqi siyosat olib bormoqda. Qo'shma Shtatlar mintaqaga tobora ko'proq qiziqish bildirmoqda, O'zbekistonni iqtisodiyot va xavfsizlik sohasidagi salohiyatli va ishonchli hamkor sifatida ko'rmoqda. AQShning yangi davlat kotibi Marko Rubioning Senatdagi tasdiqlash eshituvlari chog'ida qilgan bayonoti bu e'tiborning yorqin dalili bo'ldi va Markaziy Osiyoning Vashington uchun strategik ahamiyatini isbotladi. “Markaziy Osiyo — dunyoning yetarlicha baholanmagan qismidir, — dedi davlat kotibi mintaqaning beshta mamlakatiga, jumladan, Eron chegarasiga yaqin joyga qilgan yaqindagi safarlariga ishora qilib. — Bu yerda dunyodagi to'rtinchi eng katta tabiiy gaz zaxiralari joylashgan va bu mamlakatlar Xitoy, Rossiya, Eron va Afg'oniston o'rtasidagi murakkab geosiyosiy muhitda joylashgan”. U mintaqaning geosiyosiy jihatdan zaifligini va Xitoy va Rossiya tomonidan kuchayib borayotgan raqobat sharoitida Qo'shma Shtatlar bilan hamkorlik qilishga bo'lgan o'sib borayotgan ishtiyoqini ta'kidladi.
Rubio, shuningdek, sovuq urush davridan qolgan, “bozor iqtisodiyotiga ega bo'lmagan” mamlakatlar bilan savdoni cheklaydigan eskirgan Jekson-Venik tuzatmasini bekor qilishni qat'iy qo'llab-quvvatladi, uning fikricha, bu tuzatma Qozog'iston va O'zbekiston kabi mintaqaning bozor islohotlari yo'lida sezilarli muvaffaqiyatlarga erishgan mamlakatlarning bugungi voqeligiga mos kelmaydi. “Jekson-Venik tuzatmasi o'tib ketgan davrning yodgori”, — dedi Rubio mintaqaning iqtisodiy o'sishini rag'batlantirish uchun uni bekor qilish zarurligini ta'kidlab.
“Afg'onistondan qo'shinlarni olib chiqqanimizdan so'ng, Markaziy Osiyoda bizga ko'proq do'stlar kerak”, — dedi u o'zaro hamkorlikni chuqurlashtirish hamda Xitoy va Rossiyaning o'sib borayotgan ta'siriga qarshi turish uchun mintaqaviy sammit tashkil etishni taklif qilarkan.
Vashington O'zbekistonda ikki tomonlama savdo aloqalarini mustahkamlash va Xitoyning o'sib borayotgan ta'siri bilan bog'liq muammolarni birgalikda hal etish uchun sezilarli salohiyatni ko'rmoqda. AQSh va O'zbekiston o'rtasidagi ikki tomonlama tovar ayirboshlash hajmi so'nggi uch yil davomida barqaror o'sishni namoyish etdi. Ma'lumotlarga ko'ra, 2022 yildagi 392,3 million dollardan 2024 yilda 773,3 million dollarga yetdi. Amerika mahsulotlarining O'zbekistonga eksporti to'rt baravardan ko'proqqa, 2022 yildagi 60,3 million dollardan 2024 yilda 279,3 million dollargacha oshdi, bunga, asosan, qishloq xo'jaligi mahsulotlari va ilg'or texnologiyalar yetkazib berish hisobiga erishildi. O'zbekistondan import ham ijobiy dinamikani ko'rsatdi va 2024 yilda 494,1 million dollarga yetdi. 2024 yil avgust oyida Amerika soya unining O'zbekistonga birinchi partiyasi — umumiy og'irligi 150 metrik tonna va qiymati 114 657 AQSh dollari bo'lgan uchta yetkazib berish murakkab, ammo ramziy marshrut orqali — Nyu-York, Bosfor, Gruziya, Ozarbayjon va Turkmaniston orqali amalga oshirildi. Bu qadam ikki tomonlama savdo aloqalarida muhim bosqich bo'ldi va qishloq xo'jaligi, turizm, muhim minerallarni qazib olish va barqaror ta'minot zanjirlarini rivojlantirish kabi asosiy sektorlarda ulkan o'sish salohiyati borligini ko'rsatdi.
Evropa Ittifoqi ham Markaziy Osiyoda o'z mavqeini faol ravishda mustahkamlamoqda, iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish va barqaror rivojlanishni qo'llab-quvvatlashga alohida e'tibor qaratmoqda. Yaqinda O'zbekiston va YeI o'rtasidagi yangi Sheriklik va hamkorlik to'g'risidagi bitim bo'yicha muvaffaqiyatli yakunlangan muzokaralar savdo aloqalarini chuqurlashtirish uchun keng istiqbollarni ochmoqda. Yevropalik hamkorlar iqtisodiy hamkorlik uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratishga, jumladan, tovarlar va xizmatlar savdosi tartib-taomillarini soddalashtirishga, shuningdek, energetika, transport, ekologiya va raqamli iqtisodiyot kabi strategik muhim sohalarda qo'shma loyihalarni amalga oshirishga intilmoqda. Bu bitim YeIning O'zbekiston uchun muqobil va ishonchli sherikka aylanish, iqtisodiy hamkorlikka zamonaviy yondashuvlarni taklif qilish va uning global iqtisodiy jarayonlarga integratsiyalashuvini qo'llab-quvvatlashga bo'lgan qat'iy niyatini aks ettiradi.
Texnologik kaleydoskop: yangi imkoniyatlar qirralari
AQSh va Xitoy o'rtasidagi kuchayib borayotgan texnologik raqobat O'zbekiston uchun kutilmagan yangi, avval ko'rilmagan imkoniyatlarni ochmoqda. Xitoy raqamli texnologiyalarni, jumladan, xalqaro savdoda raqamli valyutani joriy etish bo'yicha ambitsioz rejalarni faol ilgari surmoqda, bu esa kelajakda hisob-kitoblarni sezilarli darajada soddalashtirishi va iqtisodiy hamkorlik samaradorligini oshirishi mumkin.
Shu bilan bir qatorda, O'zbekiston o'z yondashuvlarini diversifikatsiya qilish va o'z raqamli infratuzilmasini mustahkamlash maqsadida G'arb mamlakatlari bilan yuqori texnologiyalar sohasida hamkorlik qilish imkoniyatlarini diqqat bilan o'rganmoqda. Bunday puxta o'ylangan va muvozanatlashgan yondashuv mamlakatga ikkala tomonning afzalliklaridan foydalanish, shu bilan birga biron-bir hamkorga haddan tashqari qaram bo'lib qolishdan saqlanish imkonini beradi.
Asrlar chorrahasida toblangan barqarorlik
O'zbekiston Xitoy bilan necha asrlik samarali savdo hamkorligining mustahkam poydevoriga tayanib, global muammolarni yangi o'sish omillariga mohirona aylantirgan holda, ishonchli ravishda teng huquqli sheriklikni rivojlantirishda davom etmoqda. Jahonning mas'uliyatli davlati sifatida o'z o'rnini tobora mustahkamlab borayotgan Xitoy strategik hamkorga aylandi, shu bilan birga Qo'shma Shtatlar, Yevropa Ittifoqi, Rossiya, Turkiya va Hindiston muqobil, ammo kam bo'lmagan muhim rivojlanish yo'llarini taklif qilmoqda. Tranzit salohiyatini faol rivojlantirish, agrar sektorni mustahkamlash va dono, ko'p vektorli tashqi siyosat olib borish O'zbekistonga Sharq va G'arbni bog'lovchi strategik muhim ko'prik bo'lib qolib, manfaatlarning nozik, ammo hayotiy muhim muvozanatini saqlash imkonini beradi.
Azizxon AHMEDOV