“Ko'ngillarga ekarman so'z…”
“Yoshlik” jurnalining ilk nishonasi — 1982 yil 1-sonida ToshDU (hozirgi O'zMU) talabasi Abdumajid Azimning bir turkum she'rlari Abdulla Oripov oq yo'li bilan e'lon qilingandi. Mutafakkir shoir bitgan oq yo'lda shunday jumlalar bor edi: “Abdumajid she'rlari uning kelajagiga ishonch bilan qarashga asos beradi. U so'z qadrini teran his etadi, shu sababdan ham satrlari ravon. Hozir har kuni o'nlab, balki yuzlab she'rlar yaratilayotgan bir paytda esda qolgulik biror she'r yozish qiyin gap. Chunki she'riyatga talab ham uning miqdoriga mutanosib ravishda o'sib bormoqda. Bu o'rinda chuqur, original mazmun katta ahamiyatga egadir. Abdumajid ijodida yuqoridagi talablarga javob bergulik o'ktamlik bor. Albatta, adabiyotda iz qoldirish oq yo'l bergan odamga emas, ijodkorning o'ziga bog'liq. Ushbu haqiqatni ukamiz hozirdanoq butun mas'uliyat bilan anglab olishini tilayman”.
Shoirning ilk turkumi “Bahor kelganda”, “Talabalik yillar kuylamoqda bot…”, “Mening umid bilan ko'kka cho'zgan qo'llarim…”, “Men sening yodingdan chiqdim. Unutding…” deb boshlanadigan she'rlardan tuzilgan edi.
Bunga ham oradan qirq yildan oshiq vaqt o'tdi. Bugun qo'limizda ulug' yoshga yetgan shoirning umr sarhisobi — to'rt tomlik she'rlar, tarjimalari turibdi. Ba'zi ijodkorlar turli uslublar, shakliy izlanishlar qiladi. Turfa adabiy oqimlarni milliy tafakkurga payvand etishga urinadi. Qadim ohanglar, xalqona she'riyat va albatta, ulug' salaflari yurgan yo'lga sodiq qolaroq sermahsul ijod qilgan Abdumajid Azim qo'lida fonus bilan paykal oralab yurgan suvchiga o'xshaydi. Ekinzorga yaqin kelgan odam suvning shildirashi va fonusning xira nurini ko'radi, xolos. Suvchi mehnati ko'pincha beqadr qoladi, ammo uning zahmatidan paykallar yashnaydi. Abdumajid Azimning sodda, jaydari, hikmatga yo'g'rilgan she'rlari zamonaviy adabiyotimizning muhtasham qasriga qo'yilgan bir g'ishtdir.
Jahon she'riyatining sara namunalarini o'zbekchaga o'girish orqali adabiyotimizni boyitgan shoir ijodini uch bosqichda tadqiq etish o'rinli bo'ladi.
1978-1995 yillarda yaratilgan she'rlarda samimiy tuyg'ular, beadoq hayrat, yurtga bo'lgan tiyiqsiz muhabbat, tabiat manzaralarining tiniq tasvirlari ustuvorlik qilganini sezish qiyin emas. 1996-2015 yillar oralig'ida yozilgan she'rlarda insoniy va ilohiy muhabbat mavzusi yetakchi bo'lsa, 2016-2022 yillarda shoir ijodida afsus va o'kinch, bolalik sog'inchi ufurib turganini ko'rish mumkin. So'nggi yillarda yozilgan she'rlarda esa shoir o'tgan asrning 90-yillar ruhiyatiga qaytganday tuyuladi: murosasiz, o'jar ijodkor siymosi ko'z o'ngingizda gavdalanadi.
Qo'liga qalam tutgan shoirning dunyo — nafsga ginasi bo'ladi. “So'z dehqoni erur kasbim, Ko'ngillarga ekarman so'z” deya hayqirgan Abdumajid Azim dunyoga shunday murojaat etadi:
Alam, hasratimni
Tushungin bu kun,
Ne bois falakka
Isyonlar qildim.
Yuragimni senga
Ko'rsatmoq uchun
Ko'ksimni lang ochib
Qoshingga keldim.
Abdumajid Azim sirti sokin, botini nolakor shoir. Ro'yoga aldangandek ko'ringan qalbning junbishga kelganini kim ham ko'rardi? Ijodkor qalbidagi shiddat-u sharora, so'ngsiz savollar “Dillar bilarmi?” she'rida yaqqol ko'rinadi.
Guzarlardan o'tsam uryon,
Shiddatim sellar bilarmi?
Sharhi dilim etsam bayon,
Gung-soqov dillar bilarmi?
Ko'hna ohanglarda bitilgan “Oy o'tlar qirda, yulduzlar suvloqda. Ikkov sirlashaylik, kunsuluv ovloqda” kabi satrlar shoir xalq og'zaki ijodini qanchalar nozik anglashini ko'rsatadi.
O'tgan asr oxiri — 90-yillar boshida o'zbek she'riyatida ijtimoiy mavzular yetakchilik qildi. Ijodining dastlabki davrida xalqona ohanglar ustun bo'lgan Abdumajid Azim ham Abdulhamid Cho'lpon bobomizga ergashib, isyonkor she'rlar bitdi.
Soqovman, biror so'z kelmaydi tilga,
Jangari bo'riman, o'rganmas qo'lga,
Kirdimmi nogahon boshi berk yo'lga,
Xato qismatimni muncha suyibman?
Yoki bo'lmasa:
Haqsizlik deb atalgan bu sirtmoq bo'ynimda,
O', baxtsizlik, quchdim seni tunlar qo'ynimda.
Aslida, bu yo'l shoir ruhiyatiga juda mos ekanini bugun e'lon etilayotgan she'rlari ham tasdiqlaydi. O'sha davrda erk, haqiqat, ozodlikka bo'lgan intilish, turmushning abgorligi, mashaqqatli hayot, haqsizlik shoirlar uchun asosiy mavzu edi. Abdumajid Azimning “Fitrat nidosi”, “Musofir”, “Erk”, “Uyg'on, Turkiston!”, “Najmiddin Kubro nidosi”, “Rauf Parfiga”, “Usmon Nosir so'zi” kabi she'rlari o'tgan asr poyonidagi adabiy manzarani yaqqolroq tasavvur etishda muhim o'rin tutadi.
Abdumajid Azimning lirik qahramoni qalbni taftish etishni o'zlikni anglashning samarali yo'li deb biladi. Yassaviyona, Mashrabona ohanglardagi bitiklar ana o'sha anglashga dalildir. Shoir qalbiga nazar solib, o'z holini shunday tasvirlaydi:
Yondi uzvimdagi har rishtai jon,
Men xobi g'aflatdan bo'lmadim ixroj.
Zillu gunohimga ko'tarib isyon,
Loshim to'rt tarafga olib ketdi bosh.
Shamolning tilida erkka salavot eshitgan ijodkorning hayot yo'li kardiogramma chiziqlariga o'xshaydi. Chiziqning tekis va ravonligi — o'lim.
Hayot — bir yalt etib chaqnagan chaqmoq,
Ruhimni o'raydi noma'lum hislar.
Anglayman, har nafas omonat, illo,
O'zimni axtarib haqir dil bo'zlar.
Vatan haqida she'r bitgan ijodkorlar orasida Abdumajid Azimning alohida o'rni bor. Shoir Vatanni ona, ota, tug'ilgan yurt timsolida ulug'laydi. Shu bois yurt sha'niga bitgan she'rlarida samimiyat, harorat, iztirob uyg'unlashib ketadi. Iztirob, afsus va alamlar qorishiq ohanglar, aslida, Vatanga bo'lgan muhabbat izhori.
Oltmishdan oshgan ijodkor hayotning ohanjamalariga osonlikcha aldanmaydi. Qalam va yurak haq so'zni, rost tuyg'ularni kuylashni afzal biladi. Bu chog'lanish haqiqiy she'r zavqi, ijod sururini hadya etadi. So'z sehrini tuyadi sohir qalam sohibi. Shu ma'noda, nazarimizda Abdumajid Azimning so'nggi yillarda yozgan “Mangu yo'lovchi”, “O'xshayman”, “Qahratonlar chekinib, yuz ochmoqda bahorlar…”, “Qora”, “Qoldiraman ertaga men izlarimni…”, “Qodiriy nidosi”, “Qismat”, “Qul”, “Yolg'iz bo'ri”, “Shoir qismati” kabi o'nlab she'rlari xalqchil adabiyotning sara namunalari qatoridan joy olishga haqli deyish mumkin.
Olim TOShBOYEV,
filologiya fanlari nomzodi,
O'zbekistonda xizmat
ko'rsatgan jurnalist.