Yarim soat dars

yoki Finlyandiya ta'lim tizimiga nazar

Sayyoramizning eng ilg'or va ilmli o'quvchilari sifatida fin yoshlari e'tirof etiladi. Qizig'i shundaki, finlyandiyalik o'quvchilar boshqa mamlakatlardagi tengdoshlariga nisbatan ancha kam vaqtini maktabda o'tkazishib, kuniga ko'pi bilan yarim soat dars tayyorlashar ekan. Shu va boshqa jihatlari bilan bu davlatning ta'lim tizimi dunyo ahlini hamisha hayratlantirib keladi.

Finlyandiya “The Legatum Pros­perity Index 2019”ning jahon reytingida “Ta'lim” yo'nalishi bo'yicha dunyodagi 167 davlat orasida Singapur, Janubiy Koreya, Daniya, Gong Kong va Kanadadan keyin 6-o'rinni egallagan (O'zbekiston bu ro'yxatda 81-o'rinda turadi).

Fin o'quvchilari vazifalarni o'z salohiyatidan kelib chiqib bajaradi, jismoniy va aqliy holati turlicha bo'lgan bolalar birgalikda ta'lim oladi. Agar o'quvchi darslarni o'zlashtirishga qiynalsa, u bilan qo'shimcha mashg'ulot olib borish uchun alohida o'qituvchi tayinlanadi. Shuningdek, Finlyandiya o'quvchilari o'zi foydali deb bilgan fanni o'rganishi mumkin. Agar dars o'quvchini qiziqtirmasa, u kitob o'qiydi yoki boshqa mashg'ulot bilan shug'ullanadi.

Finlyandiya ta'lim tizimida 10 ballik baholash tizimi amal qiladi, ammo 7-sinfgacha faqat so'zda baho qo'yiladi: o'rtadan pastroq, qoniqarli(o'rta), yaxshi, a'lo. 1-3-sinflarda esa hech qanday ko'rinishdagi baho yo'q.

Bu yerda barcha maktablar kundalikka o'xshash “Wilma” elektron tizimiga ulangan va har bir ota-onaga tizimdan foydalanish uchun shaxsiy kod beriladi. Unda pedagoglar baho qo'yib, davomatni belgilab, bolaning xulqi va darslarni o'zlashtirishi haqida ma'lumot qoldiradi. Shuning­dek, psixolog, ijtimoiy xizmatchi va feldsher ham o'quvchini tibbiy ko'rikdan o'tkazib, natijasini tizimga kiritib boradi.

Yana bir qiziq jihat: qo'yilgan baho hech kimga oshkor qilinmaydi. O'zlashtirishi yomon, past baho olgan o'quvchilarni koyish, unga dakki berish mumkin emas. Axir, hamma kosmik kema yaratavermaydi, samolyot yoki avtobusni ham kimdir ixtiro qilishi kerak-ku. Qolaversa, yana kimdir fermer bo'lib dalada mehnat qilishi, chorvani boqishi, kimdir esa qurilishda ham ishlashi kerak.

Finlyandiyada ta'limning barcha bosqichlari — maktabgacha ta'limdan oliy ta'lim muassasalarigacha mutlaqo bepul. Ular ta'limni har doim moddiyatdan ustun qo'yishgan. Dars­lar yangi g'oya­lar, ishonch, ixtiyoriylik va mus­taqillik asosida o'tiladi.

Mamlakatda “elita” yoki qoloq maktab, degan tushuncha yo'q. Barcha ta'lim muassasalari mutlaqo bir xil jihozlangan, birdek imkoniyatlarga ega va bir xil moliyalashtirilgan. Deyarli barcha maktablar davlatga qarashli bo'lib, mamlakatda atigi o'nga yaqin xususiy maktab bor. Finlarga farzandi o'qishi uchun maktab tanlash taqiqlangan edi, bolalar uyiga eng yaqin maktabda o'qishardi. Hozir garchi bu taqiq bekor qilingan bo'lsa-da, baribir ko'pchilik ota-onalar farzandini uylariga yaqin bo'lgan ta'lim muassasasida o'qitmoqda. Zero, bu yerda barcha maktablarning imkoniyat va sharoiti birdek yaxshi-da!

Bolalarni bir-biriga taqqoslash taqiqlangan. Finlyandiya mehnat qonunchiligiga ko'ra, pedagog o'quvchini tahqirlashiga yo'l qo'yilmaydi. Bu yerda har bir o'g'il-qizga Shaxs sifatida muomala qilinadi. “Daho” yoki aqliy salohiyati bo'shroq o'quvchilar, hatto, nogironligi bor bolalar ham qolganlar bilan bir safda, bir jamoa bo'lib ta'lim oladi.

Maktablar farqlanmagani yoxud “ajratilmagani” kabi bir fanning boshqasidan chuqurroq o'qitilishi ham mumkin emas. Masalan, matematika musiqadan yoxud adabiyotdan muhim sanalmaydi. Shuningdek, “yaxshi” va “yomon” o'quvchilar ham yo'q. Bolalarni bir-biriga taqqoslash taqiqlangan. Finlyandiya mehnat qonunchiligiga ko'ra, pedagog o'quvchini tahqirlashiga yo'l qo'yilmaydi. Bu yerda har bir o'g'il-qizga ShAXS sifatida muomala qilinadi. “Daho” yoki aqliy salohiyati bo'shroq o'quvchilar, hatto nogironligi bor bolalar ham qolganlar bilan bir safda, bir jamoa bo'lib ta'lim oladi(Faqat ko'rish va eshitish bilan bog'liq nuqsoni bo'lgan o'quvchilar uchun alohida sinflar tashkil etilgan).

Qizig'i shundaki, o'qituvchi o'quvchining ota-onasi kimligi, ish joyi, lavozimi va boshqa shunga o'xshash ma'lumotlarni so'rashi qat'iy taqiqlangan. Har qanday qoidadan chetga chiqish o'qituvchi bilan imzolangan shartnomaning buzilishiga olib keladi. Fin o'qituvchilari faqat ta'lim berish vazifasini bajaradi.

Finlyandiyada o'rta ta'lim bepul, shu bilan birga tushlik, mamlakat bo'ylab sayohat, muzey va darsdan tashqari har qanday faoliyat uchun mutlaqo pul to'lanmaydi. Agar maktab 2 kilometr­dan uzoqda bo'lsa, bolani uyidan olib ketuvchi va darsdan so'ng qaytarib olib keluvchi avtobusga ham pul berilmaydi. Har bir o'quvchiga darsliklari, barcha o'quv qurollari, kalkulyator, hatto planshet va noutbukkacha maktab tomonidan tekin beriladi. Ota-onalardan pul yig'ishga mutlaqo yo'l qo'yilmaydi.

Fin o'qituvchilarining shio­­ri: “Yo hayotga tayyorlaymiz, yoki imtihonlarga. Biz birinchisini tanlaymiz!”. Balki shuning uchundir, ularda mutlaqo imtihon bo'lmaydi. Maktabni tugallashda birgina test sinovi o'tkaziladi, xolos. Lekin o'quvchi va o'qituvchilar bu testning natijasi uchun zarracha qayg'urmaydi, xato belgilagan javob uchun hech kimga hisob bermaydi, hech kimdan gap eshitmaydi. Bolalar ham unga jiddiy tayyorgarlik ko'rishmaydi — boriga baraka!

Fin maktablarida turli tekshiruvlar ham, ta'lim berishga oid “yangicha uslub”larni o'rgatuvchilar ham yo'q. Mamlakatda ta'lim dasturi yagona, faqat umumiy tavsiyalar bor, xolos. Har bir pedagog o'zi to'g'ri deb bilgan uslubni qo'llaydi. Asosiysi, samara va natija!

Maktablar hududi o'ralmagan, kiraverishda qo'riqchi va to'siqlar yo'q. Aksariyat maktablarning kirish darvozasi avtomatik tizimga ega, o'quvchilar binoga dars jadvali asosida kirishadi.

Darsda bolalar parta va stolda o'tirishi belgilanmagan, ular polda(gilamda), hatto divan va kreslolarda o'ziga qulay holda o'tirib, darsni o'zlashtirishadi. Forma yo'q, umuman, kiyinishga nisbatan hech qanday talab qo'yilmagan.

Odatda uyga vazifa berilmaydi. Bolalar dam olishi kerak. Ota-onalar farzandi bilan dars qilishga majbur emas, buning o'rniga pedagog­lar muzey, o'rmon yoki suzish havzasiga oilaviy borib, vaqtni mazmunli o'tkazishni tavsiya qiladilar.

“Doska oldida” o'qitish usuli bu davlatda amal qilmaydi, o'quvchilar mavzuni so'zlab berish uchun doskaga chiqarilmaydi. O'qituvchi darsga umumiy tus beradi, so'ng o'quvchilar orasida yurib, ularga topshiriqlarni bajarishga yordam beradi va jarayonni nazorat qiladi. O'qituvchining yordamchisi (fin maktablarida o'qituvchi yordamchilari ham bor) ham xuddi shu ish bilan band bo'ladi. Barcha pedagog­lar faqat 1 yilga shartnoma imzolashadi, bu muddatni uzaytirish va to'xtatish mumkin. Mehnati evaziga havas qilarlik miqdorda — fan o'qituvchisiga 5000, yordamchisiga 2500 yevrogacha haq to'lanadi.

Balki bu tizim kimgadir noto'g'ridek tuyular. Finlar mukammallikka da'vo qilmaydi va erishgan yutuqlari bilan ham cheklanib qolmaydi. Ular maktab tizimi jamiyatdagi o'zgarish­larga qanchalik ta'sir ko'rsatayotganini doimiy tadqiq qilishadi.

Quvonarlisi shuki, finlarning farzandlari tunda alahsirab, asabiy zo'riqishdan qo'rqib uyg'onmaydi. Tezroq katta bo'lishni orzu qilib, maktabdan nafratlanishmaydi. O'quvchilar imtihonga tayyorlanib, o'zi va butun oila a'zolarini qiynamaydi. Xotirjam, sermulohaza va baxtli fin bolalari kitob mutolaa qiladi, tarjimasiz(original tilda) filmlar ko'radi, kompyuter o'ynaydi, rolik va velosipedlarda uchadi, konsert, teatr tomoshalariga boradi… Ular hayotning har bir lahzasidan zavq olib, quvonib yashaydi va shu bilan birga ta'lim olishga ham ulgurishadi. Zero, PISA nufuzli tashkiloti tomonidan har 3 yilda o'tkaziladigan tadqiqotlar va boshqa xalqaro reytinglarda fin o'quvchilari dunyo reytingida hamisha yuqori natija qayd etishadi…

Xullas, dunyoda rivojlangan mamlakatlardan hisoblangan Finlyandiya xalq ta'lim tizimi ana shunday erkin usulda faoliyat olib boradi. Bu yurt maktablarida birinchi navbatda bolalar o'z “men”ini tanishiga e'tibor qaratiladi. Kim bo'lsa ham, muhimi, o'z fikri, hayotga mustaqil qarashi bo'lsin!

Xo'sh, bizning ta'lim sohamiz haqida nima deya olamiz?

O'zimizda qandayligini yaxshi bilamiz…

Abdulaziz Ahmedov.

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

thirteen + nine =