O'zbek o'zi bekday bo'lsa-da!

“Lavhalar, e'lonlar, narxnomalar va boshqa ko'rgazmali hamda og'zaki axborot matnlari davlat tilida rasmiylashtiriladi va e'lon qilinadi hamda boshqa tillarda tarjimasi berilishi mumkin”.

O'zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi qonunining (yangi tahriri) 20-moddasi.

Ne hasratda avaylab o'stirgan bolasining harbiy xizmatdan tili ajnabiylashib qaytganidan qo'ni-qo'shni oldida xijolat bo'lgan qancha onalarning ko'ng­­li buzilib: “Bu o'ris o'lgur bolamning tuppa-tuzuk tilginasini buzib, eliga begona qilib qaytaribdi-ya”, deya yozg'irganlarini hozirgi yoshlar qaydan bilsin…

Maktabda ustozimiz Mamlakat aya bizga: “Dunyoda nechta til bo'lsa, hammasining gapida bosh bo'laklar – “ega” va “kesim”, “ikkinchi darajali bo'laklar” bo'ladi… Faqat gapning emas, tilning ham egasi bo'lishi kerak… Kim o'z ona tilini yaxshi bilsa, u boshqa xorijiy tillarni ham oson o'zlashtiradi…

Onang senga qanchalar xayrixoh bo'lsa, ona tiling ham xuddi shunday – sening tayanching bo'ladi…”, deb uqtirganiga mana, qariyb qirq yil bo'libdi.

To'g'ri aytgan ekan. O'zimdan qiyos. O'sha – gapda “ega” va “kesim” vazifasida keladigan so'z turkumlari – “OT” ning kelishiklar bo'yicha turlanishini, “FE'L” ning shaxs va sonda, yana zamonlar bo'yicha ham tuslanishini va hokazo bilimlarni yaxshilab o'zlashtirib olganim yaxshi bo'lgan ekan.

Yashirmayman, shuning ortidan salkam o'ttiz yildan beri ro'zg'or tebratyapman. Hozir ehtiyojimga yarasha ikki-uchta xorijiy tilda ham “non topa olaman”, harholda.

Yana bir iqrorimni ham aytib o'tay – yoshi 75ga qarab ketayotganiga qaramay, bitta “semiz” kitob mutolaasini uzog'i bilan bir haftada intiholaydigan onam haligacha suhbatlarimizda hammamizning, hatto nabiralarining ham, ifoda-yu izofalarimizgacha tahrirlab turadilar, beo­zorgina. Mulla Abdurahmon domlaning nevarasi o'laroq xat-savodi hayallamay chiqqanidan beri 70 yilda qo'lidan o'tgan kitoblardan olgan taassurotlarini ting­lab o'tirishning o'zi bir olam zavq beradi kishiga. Azbaroyi tasavvurlari boyligidan yer yuzining istalgan joyini tabiatidan tortib odamlarining xarakterigacha shunaqangi aniq tasvirlab beradilarki, eshitgan odam xuddi bu onaxon hozirgina o'sha yerdan kelibdi-da, degan xayolga borishi hech gapmas.

Qo'ni-qo'shni, qarindosh-urug'lardan birortasining turmushida muammo chiqib, o'y-xayolida “hayot boshqa, kitob boshqa ekan-da” degan xulosa aylanib qolsa, hech ikkilanmay onamning maslahatiga keladi. Va tabiiyki, bunday “haqiqat” bir zumda “sinadi”. Onam hayotni xuddi kitobdagiday qilib, kerak bo'lsa, ertaklardagidek qilib yo'lga solib yuboradi. Dadam (oxirati obod bo'lsin!) ham qandaydir oilaviy masalada biror maslahat onam aytganiday hal bo'laversa, “Ha, sening bilganing-bilgan, hamma narsani tushunadigan xotinsan. Shu, omon bo'lgur, tushuntirishing ham chakkimas-da”, deb qo'yardi gohida…

Uzr, biroz chalg'idim. Buning sababi bor.

“Hurriyat”ga, deb bir maqola yozib, tahririyatga olib keluvdim.

Unda BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasi bilan bog'liq tarixiy xodisaga doir taassurotlarimni, “o'zbek tili avvalo davlat tili ekani, millat tarixi va madaniyatining asosi sifatida qadrlanishi, hozirda dunyo bo'yicha qariyb 50 million kishining ona tili sifatida xorijdagi vatandoshlarning ham etnomadaniy o'zligini namoyon etib kelayotgani, har qanday voqea-hodisani, tabiiy va ijtimoiy jarayonlarni, his-tuyg'ularni ifoda va izhor etish imkoniyatlarining mukammalligi kabi noyob xususiyatlari” borasidagi fikrlarimni baholi qudrat aytishga uringan edim.

Maqolamda yana “o'zbek tili yuz yillardan beri 130dan ortiq millat va elatning o'zaro totuv umrguzaronlik qilishini ta'minlab kelayotgan chin baynalmilal til ekanini, bu til o'zbekning o'ziday bag'rikengligi” haqida yozgandim. O'zbek tili o'zining ona tili bo'la turib, boshqa tilda muloqot qilishni afzal ko'radigan millatdoshlarimni tahlil qilishga ham uringan edim.

Muhimi, mustaqil o'rganishlarim asosida “o'zbek tilini o'rganish – umuminsoniy madaniy turfaxillikning qadimiy ildizlarini teran anglash, odamzodning yana bir betakror fe'l-atvorini kashf qilish, asrlar mobaynida buyuk bunyodkorlik qudratining chashmasi bo'lgan noyob bir milliy xarakterni his etishning eng zo'r yo'li ekani”ni isbotlashga tirishgan edim.

Nimaiki ishlatilmasa u albatta yaroqsiz bo'lib qoladi, degan mantiqqa asos­lanib, “toki biz o'z tilimizni faol va to'g'ri qo'llamas ekanmiz, uning iste'moldan chiqishiga tomoshabin bo'lib turaverishimiz”ni aytmoqchi bo'lgandim, maqolada…

Tahririyatga kirishdan oldin maqolani “boyitadigan” bitta bo'lsayam surat olay, deb ko'chaning qarama-qarshi tomoniga qaraganimni bilaman, O'zbekiston poytaxti Toshkent shahrining Alisher Navoiy ko'chasida turganimga birdan shubha paydo bo'ldi menda. Ko'zlarimga ishonmadim. Achinib ketdim, o'zimga – O'ZBEKka! Suratga oldim.

Maqolaning o'rniga tahririyatdan poytaxtimizning markaziy ko'chalaridan biri, buyuk bobomiz Alisher Navoiy nomi bilan ataluvchi ko'chadan olingan bir suratni chop etishlarini so'rab, qayt­dim…

Faxriddin Karimov.

PS. Istalgan xorijiy davlatning poytaxt shaharlarida tijorat bannerlari yoki odamlarning ko'zi tushadigan yerda bittagina o'zbekcha so'zni ishlatish – siyosiy voqea sanaladi! Va bu deyarli imkonsiz ish. Bordiyu bunga ahd qilinsa, evaziga ancha harakat va xarajat qilish kerak! O'zi insof bersin, o'zbekka!

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

1 × 3 =