Soat

Otamning do'stlari ko'p edi. Do'stlar yig'ilishib qolishsa bir-birlariga munosabati, hurmat-izzatini kuzatib, gurunglariga chin dildan havasim kelardi. Men ham katta bo'lsam, albatta, otamga o'xshab ko'p do'stlar orttiraman, deb niyat qilardim. Do'stlar orasida chinakam do'stning o'rni alohida bo'lishini keyinroq tushundim.

Kuzning oxirgi oyi, so'nggi kunlari. Kuzgi sabzavotlarni yig'ib olish payti. Oilamizdagi yoshu keksa dalada. Otam bizga tushlik tayyorlab, xirmon tepasiga olib keldi, u juda pazanda, har qanday taomga usta edi. Tayyorlagan ovqatlari shu qadar mazali va yoqimli bo'lardiki, yegan saring yeging kelardi. Bir kuni: “Ota nima ovqat pishiryapsiz”, desam, “Gruzincha chixaxbli”, dedi. Shunaqa ham ovqat bo'larkanmi, deb ajablandim. O'zimizning oddiy karam va ozroq kartoshkani yog'da qizartirib qovurib laganga suzdi va “Mana sizlarga chixaxbli” dedi. Shunaqa mazali chiqqandiki, asti qo'yaverasiz.

Xullas, o'sha kuni tushlik dalada bo'ldi. Endi dasturxon atrofiga o'tirgan edik, “Oshmisan-osh bo'ldi, olinglar” dedi otam. Bir payt qo'shnimiz halloslab kelib qoldi: “G'afur amaki, do'stingiz Obidxon aka olamdan o'tibdi, asrga janoza ekan”, dedi. Otam yuziga fotiha tortdi, ko'zlari yoshga to'ldi. Hammamiz bir muddat qotib qoldik.

— Tur, onasi, bolalar amallab turishar. Bormasak bo'lmaydi. Otamning yuzidagi g'amginlikni ifodalash qiyin.

Otam ellik yoshni qarshiladi. Qarindosh, qo'shni, qudalar, do'stlari qo'ying-chi hammaga dasturxon yozildi. Elga osh berildi. Kechga tomon do'stlariga alohida ziyofat uyushtirildi. Uyimiz sovg'alarga to'lib ketdi. Kimdir chinni buyum, kimdir gilam, yana birov to'n ko'tarib kelgan, xullas, hammaning kayfiyati bayramona. Obidxon aka doira shaklidagi soat sovg'a qildi. Soatning oynasida chiroyli harflarda: “Do'stim G'afurjon! 50 yoshing muborak bo'lsin! Senga oilaviy tinchlik, sog'lik va baxt tilayman. Do'sting Obidxondan!” deb bitilgan. Soatning millari yurib turardi. Otam sovg'alar orasidan soatni alohida e'zozlab saqladilar.

Oradan yillar o'tdi. Bir kuni onam: “Obidxon aka sizga sovg'a qilgan soat bor-ku, o'sha to'xtab qolibdi”, dedi. Otam “yalt” etib soatga qaradi. Keyin soatni qo'llariga oldi. “Salkam o'n yil davomida biror marotaba batareyasi almashmadi-ya, do'stimni endi yo'qotdim”, dedi va ko'zlaridagi yoshni yashira olmadi.

* * *

Oilada sakkiz farzandmiz. Besh qiz, uch o'g'il. Otamning aytishicha yetti yoshlaridan savdoda ish boshlab, ro'zg'orga ko'maklashgan ekan. Shu sabab o'qishdan ancha yiroqda bo'lgan. Shuning uchun farzandlari hammasi o'qimishli bo'lishini niyat qilgan. Ziyo­­li, o'qimishli insonlarni ko'rganida farzandlarim ham shularday bo'lsaydi, deb havas bilan qaragan. Niyatlari ro'yobga chiqdi. Hammamizni o'qitdi. Birimiz hamshira, birimiz hisobchi, birimiz o'qituvchi, yana birimiz mirishkor bo'ldik.

Mahallamizda Sobidxon ismli ilmli inson bo'lardi. Bir kuni otamni yo'qlab keldi. Ostonada besh-o'n daqiqa suhbat qurishdi. Onam darrov: “Nima gap ekan tinchlikmi”, dedi. “Ertaga doktorlik himoyasi ekan, shunga mahalladagi yaqinlarimni aytib yuribman. Siz ham boring, deb chiqibdi”, dedi otam. Onam: “Siz o'qimagan bo'lsangiz, nima qilasiz ularning orasida”, dedi va o'z yumushi bilan ketdi. Xullas, otam ertasi kuni himoya tadbiriga yo'l oldi.

Sobidxon aka bilimli inson edi. “Kompyuter” degan tushuncha endi-endi yurtimizga kirib kelayotgan paytlar. Uning doktorlik ishi mavzusi kompyuter asosida o'zbek tilini o'qitish tizimini yo'lga qo'yish asos­lari haqida ekan.

Otam kechga tomon bir dunyo taassurotlar bilan uyga kirib keldi. O'qimishli insonlarga ixlosi balandligidan himoyadagi voqealarni shunday hayajon bilan ta'riflab berdiki, o'zimizni go'yo oilamiz bilan o'sha yerda bo'lgandek his qildik. Ayniqsa, bir voqeani alohida hayajon bilan so'zladi:

— Sobidxon bir o'zi tik turibdi. Oldida bir uyum qog'oz. Savol ustiga savol. Har biriga bosiqlik bilan javob beryapti. Salkam to'rt soat davomida uni savollarga ko'mib tashlashdi. Peshonasida marjon-marjon ter. Yuraklarim siqilib ketdi. Shartta o'rnimdan turdim-da: “Bu meni qo'shnim, ukam bo'ladi. Savol berib charchamadinglarmi? Bir o'ziga shuncha savolmi? Bo'ldi-e. Hamma narsaning chegarasi bo'ladi-da”, deb o'rnimdan turib ketdim. Birdan g'ala-g'ovur bo'lib ketdi. Shunda chiroyli kiyingan, galstuklari o'ziga yarashib turgan odam o'rnidan turib qarsak chalib yubordi. Unga boshqalar ham qo'shilib, Sobidxonni birma-bir bag'rilariga bosishga oshiqdilar. So'ngra mening ham qo'limni siqib olqish­lashdi. Xullas, himoya zo'r o'tdi.

Otamning qo'lida kichkinagina to'rt burchak oq rangdagi soat bor edi. Menga yaqinroq keldi-da: “Mana bu senga. Buning qo'ng'irog'i ham bor ekan. Sobidxonga o'xshagan olim bo'l”, dedi.

Oradan ancha vaqt o'tdi. Soat uzoq yillar xizmat qildi. Kishi ko'zini qamashtiradigan soat turlarini juda ko'p uchratganman. Lekin o'sha soatning o'rni bo'lak. Bu soat yillar o'tgani sayin ilk bor qo'limga olgan vaqtimdagi xotiralarimni qayta jonlantirgandek bo'ladi.

* * *

Bir kuni ayolim ota uyiga borishga izn so'radi. Qarshilik qilmadim. Keksalarni yo'qlash savob. Ayniqsa, onani. Ayolim farzandlarning kattasi.

Esimda: ertaga to'y deb turganimizda qaynotamning yurak xurujidan vafot etgani haqidagi xabar hammamizni esankiratib qo'ydi. Qaynotam juda olijanob, qo'li ochiq, ko'pchilikka yaxshilik qilgan inson edi. Haydovchilik kasbi yuzasidan ko'plab shaharlarda bo'lgan.

Bir safar Moskva shahrida bo'lganida oy shaklidagi katta osma soat olib kelgan ekan. Soat juda ham antiqa. O'shanda qaynotam ayolimga: “Seni turmushga bersam shu soatni sening sepingga qo'shaman”, deb aytgan ekan.

Kechga tomon ayolim qo'lida bir tugun bilan uyga keldi.

—       Nima ko'tarib yuribsan, — dedim qo'lidagiga ishora qilib.

— Soat, — dedi ko'zlariga yosh olib.

— Shu kerakmi senga? Hozir bundan zo'rlari chiqib ketgan. Bu urfdan qolgan bo'lsa.

— Bu otamdan yodgorlik. To'g'ri, biroz ta'mirtalab. Ammo ishlaydi. Chunki otam menga hadya qilmoqchi bo'lgan edi. Afsus, armonda ketdi.

Soatni soatsozga ko'rsatdik. Binoyidek ishlayapti.

Gohida o'ylab qolaman, kimlargadir arzimagandek tuyulgan narsalar boshqalar uchun bir umrlik yo'ldosh eng qadrli buyum bo'lib qolar ekan. Buni har kim o'zicha tushunadi va talqin qiladi.

Asror SULAYMONOV,

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi