QAChON KATTA BO'LASAN, QIShLOQ?

Qishloq deganda, odatda soddalik, to'g'rilik, halollik va odamiylik kabi go'zal fazilatlar yodga tushadi. Har holda, qishloq odamlari tasavvurimizda shunday muhrlanib qolgan. Borgan sari anqoning urug'iga aylanayotgan oqibat ildizlarini ham asosan qishloq kishilariga nisbat beramiz.

Adashdim chog'i. Bugungi qishloqlar boshqacharoqqa o'xshaydi…

Keyingi paytlari qishloqqa borsam, yuragim eziladigan bo'lib qolgan. Kengliklar bag'rida ham yayrab nafas ololmayman, ichim siqiladi. Gap faqat turmush sharoiti yoki moddiy ahvolda emas. Odamlar o'zgargan, juda boshqacha bo'lib qolgan. Bir qarashda hali ham o'sha-o'sha: boylar dunyo orttirish tashvishida, ahvoli mundayroqlar bir amallab kun o'tkazish payida. Hoyu havaslar, hakalak otib borayotgan nafsoniy istaklar… Aksariyat kishilar na bu, na u dunyosi uchun foydasiz ishlar bilan andarmonga o'xshaydi: o'larday ter to'kib ishlaydi-da, topganini bir kunda shamolga sovuradi. Ichkilikka mukkasidan ketgan ko'cha kishilari haqida gapirmasa ham bo'lar…

Odamlar nuqul bozordan gapiradi. To'ylarga yangi-yangi “urf-odat”lar qo'shilgan. “Juda boshqacha to'y bo'ldi-da”, og'zining suvi qochadi sochlariga oq oralagan onaxonning. Keyin bilsam, “boshqacha” to'yga bir emas, ikki emas, beshta “artist” – yallachi kelganmish. Ajab, bugungi qishloq keksalari ham dang'ir-dun­g'urga havasmand. Ular ham gumburlatib, el ko'zi uchun to'y berish ishtiyoqida. Qo'shnining qo'shni bilan deyarli ishi yo'q bo'lsa ham, “ish yuzasidan” ishi bor. Mahallada biron noqobil chiqsa, kovushini to'g'rilab qo'yadigan oqsoqollarning bugun o'z nabirasiga so'zi o'tadimi, yo'qmi… Yerlar, uy-joylar kengaygan, ko'ngillar kichraygan.

“Neksiya”lar ko'paygan, beg'araz xizmatchilar kamaygan. Ha, “ochilib” borayotir qishloqlar… Avvallari, Xudo ko'rsatmasin, “sevishganlar” ota-onasi roziligini olmay, oq fotihasiz “qochib” ketadigan bo'lsa, bu butun qishloq uchun katta isnod sanalardi. “Engiltak”larning yaqin qarindoshlariga barcha olaqarash qilar, yuzi shuvut edi ularning. Yaxshi eslayman, o'quvchilik paytlarimiz hali maktabni bitirmagan qiz “oshig'i” bilan qochib ketganida katta yig'ilish bo'lgan, juda qattiq gaplar aytilgan, shundan keyin sho'x-shaddod yigit-qizlarning yurish-turishida keskin o'zgarish kuzatilgandi. Hozir-chi? Endi bo'y yetgan ba'zi qizu yigitlarning to'ydan oldingi “visol oqshomi”ga ko'nikib boryaptimi qishloq ahli? Yana xayo­lan yaqin o'tmishga qaytaman. Ilgarilari hamqishloqlar orasida eng yupun odamning ham yuz-ko'zida halovat, xotirjamlik alomatlari sezilar, qanoat hissi bor edi. Bugungi qish­loqliklar shoshgani-shoshgan. Afsuski, aytib o'tilganidek, ular ikki dunyosi uchun ham foydasiz “amal”lar bilan bandday ko'rinadi.

Bu holning ildizlarini qidirsangiz, boshqa joylarga ketib qolasiz. Lekin ahvolni o'nglash kerak-ku!

Bular diydirab turgan qishloq qiyofasiga boqib, necha yillar oldin xayoldan o'tgan uzuq-yuluq mulohazalar.

Afsuski, ahvol hali ham o'shanday. Nazarimda, bugungi qishloq sodda va g'o'r, ustiga-ustak, ilmsiz, bo'sh-bayovligi tufayli hech ishi o'nglanmayotgan, shu holida o'zini ham, yon-atrofdagilarni ham qiynab yuborgan noshud bolaga o'xshaydi. Oshirib yubormadimmi? Menimcha, yo'q. Bolalik xotiralarimga muhrlanib qolgan o'sha fayzli qishloq va uning husni bo'lgan kengfe'l, sodda va muruvvatli odamlarni qo'msayman. Bugun qish­loqda turib qishloqni sog'indim. Ehtimol, siz tomonlarda ahvol boshqacharoqdir…

Ha, shaharda yashab, bu g'ala-g'ovur kent tashvishlaridan bezib, sog'inib boradigan samimiy, beg'ubor, sodda lekin donishmand qishloqqa oshiqib borgan kunlarni doimo qo'msaydi kishi…