Ўзбек футболи қачон довруқ қозонади?
Жаҳонда донг таратган, барча замон ва маконларнинг энг яхши ўйинчиси, деб тан олинган, футбол афсонаси Диего Марадонанинг ўлимидан олдинги сўнгги сўзи шу бўлди: дунёда эришган барча ютуқларим учун тўпга раҳмат айтинг!
Мулоҳаза қилган киши бу гапнинг чуқур моҳиятга эга эканлигини тушунади. Ҳақиқатда миллиардлаб одамларнинг фикрини жам қилган, тортишувлар, мунозараларга сабабчи бўлган, уларни майдонларга тўплаган ва қалбларни туғёнга келтирган футбол деб аталмиш ўйиннинг асосини аслида тўп ташкил қилади. Ҳа, худди шундай: тўп йўқ экан, ўйин ҳам, футбол ҳам йўқ демакдир!
Шундан-да келиб чиқиб ўйлаб қолдим: ўзбек футболининг бугунги ночор ва аянчли аҳволи шу тўпга боғлиқ эмасмикан? Ахир Ўзбекистонда футболни ривожлантириш учун нималар қилинмади? Катта-катта пул эвазига донгдор футболчиларни сотиб олдик, ҳеч қандай фойдаси бўлмади. Қиммат, жуда катта пулларга зўр тренерларни таклиф қилдик, нафи тегмади. Оддий ўзбекнинг етти ухлаб тушига кирмайдиган пулларни ва вақтимизни беҳуда елга совурганимиз қолди, холос. Аслида эса муаммо тўпда экан. Тўп бўлса майдон ҳам, тепадиган одам ҳам топилади.
Нима, Ўзбекистонда тўп йўқми, демоқчимисиз. Албатта йўқ. Ҳа, ишонаверинг арзон, сифатли тўп йўқ. Биз ёшлигимизда тепган тўпни ёши кексалар яхши эслашса керак. Чунки, ўсмир борки тўп тепмаган бўлса. Оғзи боғич билан боғланадиган резина камерали тўп. Тоза чармдан, ўта чидамли бўларди. Тақир ерда, асфальтда тепсангиз ҳам анча-мунчага йиртилмасди. Маҳаллани қўйинг, ҳар бир кўчада турадиган болаларда битта иккитадан тўп бўларди. Кўпинча танга йиғиб тўп олардик.
Ҳозир шундай сифатли тўп сотиб олишга унча-мунча кишининг имкони етмайди. Жуда қиммат. Ўртача нархдагиси икки уч ўйинга зўрға чидайди. Йиртилиб кетади. Шу сабабли юртимизда кўча футболи йўқолди. Футбол клубларида, мини футбол залларида ўйнаётганлар бор. Лекин бу оммавий футбол дегани эмас. Футбол клубларида бойваччаларнинг болалари, мини майдонларда ёши ўттиздан ошган, аксарият бақалоқлар ўйнашаяпти. Бу қоринни ҳам йўқотмайди аслида. Соғлик учун ва келгусида катта футболга чиқиб ўртача ўйин кўрсатиб, катта ойлик олиб юрувчиларга фойдаси тегиши мумкин.
Миллионлар ўйинини миллионлаб ўсмирлар ўйнамас экан, унинг оммавийлигини таъминламас эканмиз, Ўзбекистонда футбол ривожланмайди. Ўзбекнинг Пеле, Марадона, Рональдо, Месси ва Солахлари пахтаю боғ далаларида, завод ва фабрика цехларида, чет элларда пул топиш илинжида ишлаб, панада қолиб кетаверади.
Халқ футболи бўлмас экан, халқдан футболчи чиқмайди. Бунинг учун тўп, футбол тўпи ўзбекнинг ўтмай қолган карамидек арзон ва кўп бўлиши керак.
Ўтган йиллари Месси ва Солах иштирокидаги “Пепси” рекламасини телевизорда кўп кўрсатишди. Оддий қишлоқ ҳудудидаги ёқилғи қуйиш шаҳобчасидаги музлатгичдан пепси ичмоқчи бўлган Солах билан Месси музлатгичдаги охирги банка пепси учун шу ерда тахланиб ётган футбол тўпларини ким яхши тепарига мусобақалашиб қолишади. Месси бу ёққа, Солах бу ёққа тепиб, эски баллонларнинг икки учтасининг орасидан бирваракай ўтказиб юборишади. Гап охирги банка пепсининг бошқа бировга насиб қилганида эмас, ёқилғи қуйиш станциясида тўпларнинг бемалол ётганлигида, унинг ҳаммабоплигида. Ҳеч ким тўпни нимага тепаяпсан. Ахир қиммат тўп бўлса, сўрамайсанми, демайди. Тепилганига хурсанд.
Ўзбекистонда ҳам футбол тўпи арзон, пишиқ ва етарлидан ҳам ортиқ кўп бўлмас экан, ўзбекдан футбол қироллари чиқмайди. Ўзбекистон футбол мамлакатига айланмайди. Буни қандай амалга ошириш ҳукумат ҳукмига ҳавола. Бир нарсани айтишим мумкинки, қиммат футболчию тренерларга сарфланган маблағларга қанча тўп ишлаб чиқарувчи цехлару қанча стадион қурса бўларди.
Шу ўринда футбол майдонлари масаласида ҳам тўхталиб ўтсам. Олдиндан айтиб қўяй: мини футбол майдони катта футболга ҳеч қандай фойдаси тегмайди. У тижорат майдони холос. Бизга бепул, ҳамма фойдаланиш имкони бўлган оммавий ва стандарт, катта футбол майдонлари керак. Ўсмир катта майдонда югуриб тўп тепмас экан, ундан футболчи чиқмайди. У формага тушмайди. Ҳозирги футболчиларимизга ўхшаб! Ҳозирги футболчилар бир таймга зўрға чидайди. Чунки ўпкаси кўтармайди, кучи етмайди. Мини майдонда югурган ўйинчи катта майдонга қандай чидасин. Бу аквариумдаги балиқни дарёга қўйиб юборишдай гап. Шунинг учун бизнинг ўйинчилар бир тайм яхши ўйнайди, иккинчи таймда, айниқса, охирги дақиқаларда ҳориб чарчаб қолишади, Биринчи таймда ютиб турган бўлишса ҳам, ўйин сўнгида ютқизишади. Буни рақиб жамоа яхши билади. У бир тайм чидаб берса бўлди, иккинчи тайм уларники бўлади.
Бунинг учун ўйинчини халқ ичидан, тозидек югуравериб пишиб кетган болалар ичидан излаш керак. Ўзбек боласига тўп беринг у тақир майдонда ҳам, қумда ҳам, совуқда ҳам, жазирамада ҳам тўп тепаверади. Агар унга майдон берилса-чи? Ҳозирги вақтда кўпчилик мактабларда футбол майдонлари бор. Уларни асраб қолиш, яшил, оммабоп майдонларга айлантириш ва ҳар биттасида ҳаваскорлик ва профессионал футбол мактаблари ташкил қилиш керак. Бу мактабларга донгдор футболчиларни бириктириш керак.
Президентимиз санъатни ривожлантириш учун яхши таклиф билан чиққан эдилар: ҳар бир артист биттадан мусиқа мактабига бириктирилсин деб. Нима бизда футболчи камми ёки у артистдан кам пул топадими? Артистга ҳам футболчига ҳам керагидан-да ортиқ шароит ва имтиёзлар бериб қўйилган. Санъаткор санъатнинг, футболчи футболнинг оммавийлигини таъминлашга ҳисса қўшса, бўлмайдими?
Шўрчи туманининг олдинги Охунбобоев номли колхозидаги Ломоносов номли мактабда катта футбол майдони бўларди. Кўп йиллар давомида мана шу майдон туманнинг катта мусобақалари ўтказиладиган бош майдони бўлиб қолди. Нимага деганда мана шу майдон атрофдаги қишлоқларнинг аҳолисини оҳанрабодек ўзига тортарди. Қишлоқ аҳолиси тўй қилса, битта қўй билан ичимлигини ажратиб футбол берарди. Қарабсизки тўй мавсумида ҳар куни футбол бўларди. Шу туфайли вилоятнинг “Сурхон” жамоасининг энг яхши ўйинчилари ва мураббийлари шу колхоздан чиққан.
Сўнгги масала футболда таниш билишчилик ва коррупция. Тажрибамдан айтаман. Мактабда ўқиб юрганимизда ўсмирлар ўртасида республика чемпионати бўлган. Бир мавсум ўйнаб вилоят босқичига борганимизда бизга рақиб команда финалга чиқиши керак экан. Уларнинг жамоасида тўртта профессионал ўйинчи ўйнади. Кошки танимасак. Ёши катта, мактаб кўрган. Хуллас, дабдаламизни чиқаришган. Эътирозларимизни ҳеч ким эшитмаган. Аламимиздан йиғлаганмиз. Энди ўйласам, барбод қилинган ўзбек футболи учун тўкилган аччиқ кўз ёшлари экан ўша кўз ёшлар ҳам.
Айтмоқчиманки, бугун қаҳрамонга айланган Диего Марадона футбол тождори бўлгани учунгина халқ қаҳрамонига айланмади. У чин ватанпарвар эди. Унга АҚШ ҳукумати барча солиқларсиз ва қўшимча харажатларсиз тоза юз миллионлик шартнома таклиф қилган. Марадона уни рад этган. Нега деганда шартномада шартномани имзоловчи шахс АҚШ фуқаролигини қабул қилиши ва олдин яшаган мамлакат қонунларидан воз кечиб, АҚШ қонунларига ва фуқаролик мажбуриятларига амал қилиши шарт, деган жумлалар бор эди. У пул, бойлик ва афсонавий диёрда маза қилиб яшашдан воз кечди. Ватанига содиқ қолди. У Аргентина футболини яна бир бор дунёга танитди. Чемпион қилди. Сиёсий урушда ютқазилган мамлакатдан аламини олди. Ватан орини олди. Мамлакатини футбол диёрига, оддий тўпни ва ватанни севувчилар юртига айлантирди. Биз ҳам оддий футбол тўпини ва Ватан орини пулдан-да, маишатдан-да юқори қўяр эканмиз, Ўзбекистондан ҳам Марадонадай футболчилар албатта чиқади ва юртимиз футбол мамлакатига айланади.
Яна бир аччиқ ҳақиқат: “Пахтакор” жамоаси собиқ Иттифоқ даврида ўз ўрнига эга кучли жамоа эди. Фожиали ҳалокат туфайли ундан айрилдик. Шунга ҳам 42 йил бўлди. Лекин “Пахтакор” сира ўнгланмади. Ўзбек футболини кўтаришни қишлоқлардан бошлаш керак. Қишлоқлардаги энг “безори” ва “чапани” футбол “жиннилари”ни тарбиялашдан бошлаш керак. Бугун ҳам кеч эмас. Шундагина довруғли ўзбек футболига эга бўламиз.
Муҳиддин Абдураҳмонов,
журналист