Dollar

Jasur KENGBOYEV

 

Muallif haqida:

Jasur Kengboyev — 1985 yil Chiroqchi tumanidagi Ko'kdala qishlog'ida tug'ilgan. O'zbekiston Davlat jahon tillari universiteti xalqaro jurnalistika fakultetini tamomlagan (2007 yil). “Iste'dod maktabi” VII respublika yosh ijodkorlar seminari ishtirokchisi. “Ko'hna belbog'” (2016 yil), “Yurakning bir cheti” (2019 yil), “O'zbekning qarzi” (2021 yil) nomli kitoblari chop etilgan.

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasining a'zosi.

 

DOLLAR

(Hikoya)

Uch bolakay yelkasidagi sumkalarini bazo'r ko'tarib, guvillab butun qishloqni o'z zabtiga olgan izg'iringa to'sh berib ketmoqda edi. Maktab olis, hali mo'l yurishlari kerak.

Bolakaylardan biri Zohidjon oq-sariqdan kelgan, yuzlari lo'ppi, egnida qalingina po's­tinsifat palto. Yurgan yo'lida qo'nji quyon terisidan tikilgan, qop-qora qilib moylanganidan yaltillab turadigan etigi bilan qor tepib boradi.

Ikkinchi bolakayning ismi Sherali bo'lib, yonidagilarga nisbatan bo'ychanroq, yuz-ko'zidan pishiq-puxtagina ekani ko'rinib turadi. U tanlab-tanlab qadam tashlaydi, etigini kir qilgisi kelmaydi.

Sarvar ismli uchinchi bolakay esa do'stlariga ergashaman deb halloslab qoladi. Boisi, loy aralash qorga botgan etikchasi namiqib, sovuqdan oyoqlari zirqiraydi. Lablari ko'karib, dir-dir qaltiragancha, bir Zohidjonning, bir Sheralining yo'l ochgan izidan qadam tashlaydi, bo'lmasa etikchasidan tag'in ko'proq suv kirishi mumkin…

Maktabga qadam qo'ygan ilk kunidan beri birga qatnaydigan uch og'ayni qishloq oralab ketayotib, Badal ko'mirchining hovlisi orqasidan o'tgan ilonizi yo'l yoqasidan pul topib oldi. Pulni birinchi bo'lib Sherali ko'rib qoldi.

— Bu qanday pul ekan-a? — deb so'radi Sher­ali ajablanib.

Sarvar yugurib kelib, pulni u yoq-bu yog'ini aylantirib qarar ekan:

— O'zimizning pulga o'xshamas ekan, —dedi. — Lekin yuz deb yozilgan…

— Qani, bu yoqqa ber-chi? — dedi Zohidjon. — Men ko'ray-chi?

Zohidjon pulni Sarvarning changalidan olib, ushlab ko'rdi. Namiqqan qatini ochib, osmonga qaratib tikildi. So'ng:

— Bu — dollar-ku! — dedi iljayib.

— Aniq dollarmi? — deb so'radi Sherali shosha-pisha. Sarvar ham hovliqib qoldi.

— Aniq! — deya xitob qildi Zohidjon. — Men bilaman, dadamning shunday pullari bor.

Sherali bilan Sarvarning ko'zlari porlab ketdi.

— Endi buni nima qilamiz? — deb so'radi Sherali.

— O'zimizning pulga necha so'm bo'ladi? — deya qiziqa ketdi Sarvar sovuq qotgan oyoqlarini bir-biriga ishqar ekan.

Zohidjon aytdiki, yuz dollar katta pul bo'ladi, unga ko'p narsa beradi. Masalan, dadasi yaqinda bir qo'zili qo'y sotib olgan edi.

Sherali bilan Sarvarning ko'z oldiga dasta-dasta pul keldi.

— Buni endi uchovimiz teng bo'lamiz, — deya orziqdi Sherali.

— Yo'q! — dedi Sarvar va yutinib qo'ydi. — Egasini topib, qaytarib bersak-chi? Izlab yurgandir…

— Yo'g'-ey, tentakmisan? — dedi Sherali Sarvarning soddaligidan kulib. — Topgan — topaloq! Bu endi bizniki! Unga nima olishni o'ylaylik.

Sarvar indamadi.

Uchovlon yo'l-yo'lakay shivir-shivir qilib, olajak narsalarini xomcho't qilib bordi.

— Men bu pulga bir hafta xot-dog va gamburgerning kattasidan olib yeyman! — dedi Zohidjon. — Qolganiga har kuni kompyuterxonada o'yin o'ynayman. Ortsa, koptok ham olaman, uyda futbol o'ynaymiz.

Sherali o'ylanib qoldi. Otasi chet elga ishga ketgani bilan anchadan buyon pul jo'natmayapti. Kitoblarining avra-astari chiqib qolgan, sumkasi yirtilgan, daftar-ruchka ham olishi kerak. Shularni o'ylar ekan:

— Mening ham oladigan narsalarim juda ko'p, — dedi. — Birinchi bo'lib, sumka bilan daftar olaman. Lekin boshqa narsalarga yetarmikan?

— Yetganiga olasan-da, — deya kuldi Zohidjon. So'ng Sarvarga yuzlandi: — Sen-chi, nima olmoqchisan?

Sarvar ikkilandi. Bir ko'z oldiga do'rji pulni keltirib, tamshanib xayol sursa, bir pulini yo'qotgan kimdir bechoraning hozir ne ahvolga tushganini o'ylab, yuragi allanechuk bezovtalanar edi. Ammo oyog'idan o'tayotgan achchiq zax fikrlarini to'la jamlab, aniq bir to'xtamga kelishiga xalaqit berar edi. Pulni-ku, hozir do'stlari bilan bo'lishib olar, ammo unga o'zi uchun biror narsa xarid qilishi dargumon. Chunki bultur otasi vafot etganidan beri onasi va opasi — uchovi chirqirab qoldi. Ro'zg'or abgor ahvolda. Kechagina onasi non yopmoqchi bo'lib, tog'orada un olib chiq, deganida ko'rdiki, ombordagi qopning tagi ko'rinib qolgan. Yana uch-to'rt kundan so'ng, hamsoyalardan un qarz so'rab chiqishlari aniq…

Tag'in… Onasi bechoraning kovushidan qor kiradi. Paypog'i yamalaverib, uvadaga aylangan. Onasi bechora bo'lsa, o'ziga paypoq olishga ham ko'zi qiymaydi. Qo'l ro'molchasi uchiga tugib qo'ygan mayda pullarini har kuni bir sanaydi-da, avaylab qayta tugib, joyiga qo'yib qo'yadi. Bod kasaliga chalingan, salqin tushdi deguncha tunlari bilan og'rib chiqadigan opasini davolatishga asraydi…

Sarvar endi shu puldan — o'ziga tegajak ulushdan onasiga jun paypoq, qalinroq kalish olib bersam, deya orziqdi. Agar ortib qolsa, onasining eski ro'molini o'rab yuradigan opasiga mahsi ham sotib olsa, qani edi.

Ammo… shu paytda qo'radagi ma'rab, devor yalab yotgan qo'ylari ham ko'z oldiga keldi. Ularga xashak sotib olishi kerak, bo'lmasa, bahor kelib, dalada o't bitgunicha somonxona burchagida qolgan bir tutam somoni ham yetmay qoladi…

O'yladi-o'yladi, oxiri:

— Men, yaxshisi, onamga kalish bilan paypoq, opamga mahsi sotib olaman!.. — dedi.

Zohidjon bilan Sherali xuddi jinniga qaraganday Sarvarga tikilib qolishdi.

— O'zingga hech nima olmaysanmi? — deya so'radi Zohidjon.

— Yo'q… Mening hamma narsam bor… — dedi Sarvar va muzlay boshlagan oyoqlarini bir-biriga tezroq ishqalay boshladi.

Bolakaylar bahs qila-qila maktabga yaqinlashib qoldilar.

— Menga qaranglar, — dedi Zohidjon doim­giday jo'raboshilarga xos o'ktam ovozda. — Pul topib olganimizni hech kimga ayt­manglar. Faqat uni qanday qilib so'mga almashtirishni muallimdan so'rab ko'ramiz, xo'pmi?

Sheriklari ma'qulladi. Yetib borishlari bilan qo'ng'iroq chalindi. Sinfxona sovuq, burchakdagi qora pechda ko'mir yonar, ammo hayhotdek xonani qizdirishga kuchi yetmas edi.

Butun dars bo'yi uchovlonning o'y-xayolini topib olingan pul butkul band etgan, muallimaning nima deyayotgani mutlaqo qulog'iga kirmayotgan edi. Uchovi ham boya aytgan, sotib olmoqchi bo'lgan narsalarini qayta-qayta hisob-kitob qilar, orttirib, yana nimalar xarid qilish mumkinligini o'ylardi.

Qo'ng'iroq chalinib, tanaffus boshlandi. Hamma sinfdoshlari yugurib, qor o'ynagani tashqariga chiqib ketdi. Sinfxonada jurnal to'ldirayotgan muallima va uchovlon qoldi.

— Ustoz? — dedi Zohidjon muallima yoniga sekin jilmayib borar ekan. — Sizdan bitta narsa so'ramoqchi edik.

Muallima jurnaldan ko'z uzib, ko'zoynagi ustidan avval Zohidjonga, so'ng sheriklariga tikildi.

— Bemalol, so'rayqol! — dedi muallima hayron bo'lib. — Nima gap o'zi, Zohidjon?

— Haligi, tinchlik, — dedi bezovtalangan bir ko'rinishda. — Ustoz, haligi… biz manavi pulni yo'ldan topib oldik. Shu nechchi so'm bo'ladi, bilmaysizmi?

Muallima Zohidjon tutqazgan pulni olib qaradi.

— O'h-ho', naqd yuz dollar-ku bu! — dedi muallima ko'zlari porlab. — Buni nima qilasizlar endi, a?

— Bo'lib olamiz! — deya shoshib javob berdi Sherali.

Muallima chamalab ko'rdi-da:

— Bu juda ko'p pul bo'ladi… — dedi. — Taxminan bir million so'mdan oshadi. Har biringizga uch yuz ming so'mdan ko'proqdan tegadi.

Semiz-semiz raqamlarni ko'z oldiga keltirgan uchovlonning ko'zlari yonib ketdi.

Muallima pulni qaytarib berdi va jurnalini qo'ltiqlagancha chiqib ketdi. Tanaffus tugab, qo'ng'iroq chalingach, sinfboshi yugurib keldi va uchovlonni direktor chaqirayotganini aytdi. Bolalar bir-biriga savol nazari bilan qarab olishdi va o'qituvchilar xonasi tomon ketishdi.

Xonada muallimalaridan tashqari, doim qovog'idan qor yog'ib yuruvchi shopmo'ylovli direktor va yana bir o'qituvchi bor ekan. Direktor hovliqib, hayajonlanib turgan bolalarga boshdan-oyoq razm solar ekan, vazmin gap boshladi:

— Sizlar qandaydir pul topib olibsizlar, deb eshitdim. Shu rostmi? — dedi direktor.

— Dollar! — deya bilag'onlik qildi Zohidjon.

— Ha, o'sha dollar qani? — dedi direktor.

— Mana, — dedi Zohidjon va cho'ntagidan pulni chiqardi.

Direktorning ham pulni ko'rib, ko'zlari o'ynadi.

— Qani, bu yoqqa ber-chi, bir ko'rayin…

Zohidjon xuddi jinoyat ustida qo'lga tushgandek sarosimalandi. Go'yo, direktor hozir uchovining ham qulog'idan cho'zib, pulni olib qo'yadi va qaytib bermaydi. Shuni o'ylab, xavotirlana-xavotirlana pulni uzatdi.

Direktor pulni sirtidan siypalab ko'rdi.

— Originali ekan, — dedi. So'ng uchovlonga sinovchan tikilib so'radi: — Xo'sh, nima qilmoqchisizlar endi?

— Bo'lib olmoqchimiz, — dedi Sherali sekingina, xavotir aralash.

— Hmmm, shunaqami? — dedi direktor. — Bu katta pul. Sizlarga ko'plik qilmaydimi?

Bolalarning yuragi shuv etdi, xuddi qo'ltig'idan tarvuzi tushib, yorildi.

Direktor indamasdan pulni kostyumining ichki cho'ntagiga solib qo'ydi va:

— Qo'ng'iroq chalindi, qani, tez darsga kiringlar-chi, — dedi.

Uch og'ayni xo'mraydi. Yuzlarida norozilik kayfiyati zuhur bo'lib, shalvirabgina xonadan chiqib ketishdi.

— Tamom! — dedi Zohidjon. — Puldan ayrildik!

Sheriklarining qovog'i battar solindi.

Dars tugagach, uch og'ayni ham to uylariga yetgunicha bir-biriga g'ing demasdan ketishdi.

Kechqurun uchovi ham onalariga topib olingan pul va direktorning qilmishi haqida og'iz ochishdi.

“Juda soz bo'pti-da, — dedi Zohidjonning onasi pinagini buzmay. — Senginaning qo'ling­­ga pul tushmagani yaxshi. Kompyuterxonadan beri kelmay qo'yasan”.

“E-e, chatoq bo'pti-ku, — dedi Sheralining onasi o'ychan holda. — Maktab kiyimlaringni butlab olarding-a, attang…”

Sarvarning gapini eshitib bo'lgach, onasining negadir ko'zi miltilladi. Ohori to'kilib, yamoq tushgan chit ko'ylagining etagiga mijjalaridan qalqqan yoshni artar ekan, Sarvarning boshini silab qo'ydi.

“Qo'yaver, bolam, — dedi. — Egasiga buyurmagan sengayam buyurmas edi. Agar sizlar topgan pulni yeb to'ymas o'sha direktorlaring olib qo'ygan bo'lsa, teshib chiqsin…”

So'ng ma'rab yotgan qo'ylarga oshqovoq po'chog'ini tashlagani tashqarilagan onasi “E-e, yoriliblar o'lgur”, dedi alam bilan. Sarvar onasi qo'ylarni qarg'adimi yo direktornimi — bilolmay qoldi.

Ertasi kuni uchovlon maktab borgach, sinf­xona eshigi oldida direktorga duch kelishdi. Direktorning aft-angoriga ham qaramasdan salom berishdi. Alik olgan direktor:

— Sizlarni kutib turuvdim, — dedi va sinfxonaga kirdi. Uchovi ergashib kirib, e'tibor bermasdan, indamay borib o'z partalariga o'tirishdi. Uchovining ham ko'ngli yana biror noxushlik ro'y berishidan g'ash tortdi.

Shu payt direktor kostyumi cho'ntagidan bir dasta pul chiqardi.

— Mana! — dedi tantanavor ohangda. — Bu pul sizlarniki. Mayli, topib olgan bo'lsang­lar ham o'zlaringizga buyursin! To'g'risini aytsam, kecha dollarlaringni almashtirib beray dedim, lekin yonimda so'm yo'q edi. Bugun uydan maydalab keldim. Endi shuni uchovingizga teng bo'lib bermoqchiman. Pulni keraksiz narsalarga ishlatib yubormanglar, ota-onalaringizga olib boringlar, ular o'zlari kam-ko'stingizga ishlatishadi…

Birdan zulmatday sinfxona charog'on bo'lib ketganday bo'ldi. Uch do'stning yuraklari hap­qirdi. Uchovi ham tezroq dars tugashini kutib, soniya sanay boshlashdi…

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

19 − fourteen =