Suhbat

Qabulxonada uch kishi – mendan tashqari yana o'ttiz-o'ttiz besh yoshlardagi ikki yigit suhbatga kirishni kutib o'tirardik. Xodimlar bo'limi mudirasi, sinchalakka o'xshash xipchabel qiz go'yo muhim bir hujjatni yo'qotib qo'yganday xonama-xona yelib-yugurar, bizga xavotirli ko'z tashlab o'tar, kotiba bilan pichirlab so'zlashar, ishi boshidan oshib-toshib yotganini boshqalarga bildirib qo'ygisi kelardi. Xullas, juda ishchan ekan! Boshliqning xonasiga kirib-chiqqach, yuzi jiddiy tortib, ichkarida yuqori idoralardan kelganlar o'tirganini tak­rorlab qo'yardi. U qabulxonadan chiqib ketishi bilan yolg'iz qora pashshaning vizillagan ovozi eshitilib qolar, bechora kotiba esa undan ko'z uzmay qo'lida o'ralgan gazetani mahkam tutib qulay payt kelishini poylardi.

Odatda, ishga qabul qilish yuzasidan o'tadigan suhbatlar mana shunday chaqqon mudiralarning bir og'iz so'zi bilan bir tomonga og'ib ketishini yaxshi bilaman. Aksariyat hollarda ishga qabul qilinadigan kishi avvaldan kelishib qo'yiladiki, bunday suhbatlar xo'jako'rsinga o'tkaziladi. Shundanmi, qabulxonada bo'layotgan voqealarni xotirjam kuzatib o'tirdim.

Ammo adashibman, suhbat kutilmagan tus oldi.

Raqiblarim bo'lmish ikki yigitning suhbatdan o'tish borasidagi tajribasizligi ko'rinib turardi. Ayniqsa, bo'yi balandi o'zini qo'yarga joy topolmay, yo'lakka chiqib zinagacha bo'zchining mokkisiday borib-kela boshladi. Hayajonlanardi. Boshqasi bo'lsa, chuqur o'yga toldi. Chamasi, qanday savol berilishini taxmin qilar yoki o'qiganlarini xayolida takrorlab, lablari ham pichirlab o'tirardi. Aytishlaricha, avval ikkisi bir joyda ishlagan, ammo o'sha ishxona noaniq sabablarga ko'ra yopilgach, ularni biror ish bilan ta'minlash uchun shu yerga tavsiya qilishgan. Xullas, yigitlar uchun bu suhbat juda muhim edi. Avval bir joyda ishlagan ikki xodimning bu yerda bir-birini tanimaganday turishi ham ajablanarli edi.

Shu lahza “paq” etgan ovoz chiqdi-yu, ortidan kotibaning jangovar ovozi yangradi: “Ha, yashshamagur, qo'lga tushding-ku!”

Qora pashsha kitob javonining oynasiga chippa yopishdi-qoldi.

Shu tobda uchalamizni birdaniga suhbatga chaqirishdi. Tabiiyki, yoshim kattaligi bois yo'l boshladim.

Yuqoridagi katta stolning ortida to'rt kishi – biri mana shu tashkilot rahbari, ikkinchisi uning o'rinbosari, uchinchisi – yuqori turuvchi idora vakili, to'rtinchisi, undan ham yuqoriroq idoradan kelgan mas'ul kishi bo'lsa kerak, xo'mrayib o'tiribdi.

Bu tashkilot rahbari yosh va serg'ayrat shekilli, o'zini tajribali rahbar sifatida ko'rsatishga tirishib, qoshini chimirib, stol ustiga ikki tirsagini tiragancha, iyagini mushtiga tirab, kiprik qoqmay bir nuqtaga qarab o'tirardi. Biz kirgandan so'ng rahbar savol berishga taraddudlanib, og'iz juftlagach, o'ylanib qoldi. Yuqori idoralardan kelgan vakillarning suhbatga aralashish niyati yo'qligi sezilib turardi. Chunki ular oddiy mutaxassis bo'lsa-da, yuqoridan kelgan, shu bois o'zlarini sipo tutib, bu singari suhbatlarni pisand qilmasligini ko'rsatib qo'yish uchun atrofda hech kim yo'qday bir-biri bilan pichirlashib o'tirishardi. Vakillarning xatti-harakatidan “O'zing bilan ishlaydigan odamni o'zing tanla” degan ma'no ham anglashilardi. Rahbar esa ularning oldida o'zini erkin tutib, dadil suhbatga kirishdi.

– Oxirgi marta qachon kitob o'qigansiz?

Rahbarning kutilmagan savolidan shoshib qoldim. Balki, yonimda o'tirgan ikki yigit shunday savol kutgan bo'lishi mumkin, ammo menga bu gap haqoratday tuyuldi. Axir, har kuni kitob varaqlaydigan odam boshqalar bir-biriga shunday savol berishini xayoliga ham keltirmaydi. Haqiqatan, og'ir savol. Katta bir tashkilotning rahbari shunday deb tursa-ya! Nima, masxara qilyaptimi? Sinab ko'ryaptimi?

Javob berishga og'iz juftlashdan avval o'zimni bosib, rahbarning yuz-ko'ziga sinchiklab tikildim. Yo'q, jiddiy so'rayapti! Demak, o'zi kitob o'qimasa kerak! Hatto, stolida turgan biz haqimizdagi ma'lumotnomaga ham ko'z tashlamagan!

Savol murakkab edi! Murakkabligi, aytganimday, birinchidan, katta rahbar savoli bo'lsa, ikkinchidan, keyingi bir oyda qancha kitob-u qo'lyozmalarni varaqlab chiqqanim yodimda yo'q. Uchinchidan esa o'nga yaqin kitoblarning nomidan qay birini aytsam ekan, deb ikkilanib qoldim.

Daf'atan, xayolimga kelgan – bunday rahbar bilan ishlab baraka topmaysan, degan fikrdan ko'nglim xijil tortdi.

Endi suhbatdan o'tmaslik harakatiga tushdim.

– Kecha, – rahbarga tushunarli bo'lsin uchun beparvo, biroz zarda aralash javob qaytardim. – Alisher Navoiyning “Mahbub-ul qulub” risolasini qayta o'qib chiqdim.

Rahbarning yuzida ajablanish ifodasi ko'rindi. Uning savolidan men qanchalik esankirab qolgan bo'lsam, mening javobimni eshitgach, u ham o'zini yo'qotdi. “Mahbub-ul qulub”?! Nima degani bu? – uning yuzidan mana shu ma'noni o'qidim.

Rahbar tajanglashib, birdan peshonasi tirishdi. Ammo mening javoblarim ko'p, unda esa savol tugadi, chunki Alisher Navoiyning boshqa biron asarini o'qiganida ham gapni o'sha yoqqa burib yuborishi mumkin edi. Afsus! Kitobxonlik bobida nochor ekan!.. Endi haligi dadil rahbardan asar ham qolmadi. Buni payqagan yuqori idora vakili vaziyatdan chiqish payida dedi:

– Yaqinda “Odamlar ichida” degan kitob qo'limga tushib qoldi. Menga yoqdi. O'ta yuqori saviyada yozilgan. O'qiganmisiz?

– “Odamlar orasida” bo'lsa kerak, – savolni tuzatdim hayron bo'lib. – Maqola, esselar to'p­lami. Milliy an'analar, tarix mavzusida yozilgan ma'rifiy to'plam, desak ham bo'ladi.

Xullas, yuqori idora vakilidan ham hafsalam pir bo'ldi. Uning o'rtamiyona kitob haqidagi yuksak fikri o'zining kimligini, saviya­darajasini fosh etib qo'ygandi. Chunki o'sha to'plam turfa iqtiboslardan yaralgan, sodda qilib aytganda, ko'chirma to'plam edi. Hozir chuqur tahlilga kirishib ketsam, vakilning ko'ngliga ozor yetkazib qo'yishdan tiyilib, o'zimni bosdim.

Keyin aytarli savol berishmadi.

Ularning fikrlash tarzi, ish tajribasi, saviya­-darajasidan qoniqmadim. Chunki ayni vaqtda o'zim ishlayotgan ishxonadagi hamkasblarim qarshimda turgan kattalardan ancha bilimli va madaniyatli ekaniga imonim komil edi.

Nihoyat, natija o'zim kutganday bo'ldi. Suhbatdan o'tmadim.

Mahmadona, o'zbilarmon deyishgan bo'lsa kerak. Buyog'i menga qorong'i. Asosiysi, hammasi yaxshilik bilan tugadi…

Humoyun

Muallif haqida:

Humoyun (Humoyun Akbarov) — shoir, tarjimon, pub­litsist.

1964 yil Bo'z (hozirgi Bo's­ton) tumanida tug'ilgan. 1980-1985 yillarda Toshkent davlat universiteti (hozirgi O'zMU)ning o'zbek filologiyasi fakultetida, 1997-1998 yillarda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasining Xalqaro munosabatlar va davlatlararo aloqalar fakultetida o'qigan.

“Unutilgan gul” (1998), “Dilxiroj” (1999), “Ko'nglim guli” (2005), “Yoshlik bekati” (2008), “Tuyg'ular raqsi” (2010), “Intihosiz navolar” (2012), “Quyosh huzuriga yo'l olgan karvon” (2016) singari kitoblari chop etilgan.

Aleksandr Pushkinning “Tumor”, irland adiblari Persi Bishi Shellining “G'arb shamoli” asarini, Jeyms Joysning “She'rlar” kitobi va Anton Chexov, Herman Hesse, Redyard Kipling, Tomas Eliot, Konstantin Balmont, Robert Rojdest­venskiy, Velimir Xlebnikov, Rasul Hamzatov singari jahon adabiyoti namoyandalarining ijodidan tarjimalar qilgan.

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi.