Kunlar uchayapti

Norto'xta QILICh

 

Muallif haqida: Norto'xta QILICh — 1946 yilda tug'ilgan. Toshkent davlat universiteti (hozirgi O'zMU)ning jurnalistika fakultetida o'qigan. Yozuvchining “Oppoq tong”, “Yorongul”, “Mo''jiza”, “Chig'iriq”, “SOS — iltijo”, “Bayram”, “Oydin tongday nomozshom”, “Baxt qushi”, “Ikki olam aro”, “Tantana” singari qator nasriy kitoblari chop etilgan. Shuningdek, yozuvchining “Tuhmat” nomli romani ham o'quvchilarda katta qiziqish uyg'otgan.

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi.

 

Kunlar uchayapti

(Hikoya)

Dam olish kuni edi.

Asr mahali.

Juda bir zarurat yuzasidan O'. Nusrat oshnasi Musulmonqulning ishxonasiga qo'ng'iroq qildi.

Dastakni ko'targan yigit, salomga alik olib:

– Kechirasiz, kimsiz? – dedi, negadir, ha­yiqibgina.

… Yo tavba, buncha?!.   Tobora odamlarning qo'rqoqmi, ehtiyotkor bo'layotganlarimi, unga yoqmas edi. – Nega… nima uchun biz bunchalar?..

O'.Nusrat kimligini aytib:

– Menga Musulmonqul kerak, – dedi. – Mumkinmi?..

Musulmonqul deganimizning yoshi allaqachon oltmishlardan o'tgan – zabardast mo'ysafid: yuzlari cho'ziq, burni katta, qulog'iyam… Qishin-yozin, hatto, jazirama saratonda ham mushtday to'g'alangan galstuk taqadi. Goho qaro terga botgan ko'yi, po'rim kostyumini bilagida ko'tarib yuradi. Tepa sochi taqir to'kilgan, chap chakkasining deyarli to'la oqarayozgan sochlarini o'stirib, taqirini amal-taqal yopgan bo'ladi.

– Musulmonqul aka hozir yo'qla, – dedi yigit. – Nima deb qo'yaay?

– Yaxshisi, menga qo'l telefoni yo uy telefoni raqamini ayting?

O'sha – yarim oshkor, yarim pinhon hayiqish ohangida, yigit:

– Telefonlarini men bilmayman-da, – dedi.

Yigitning uyalmay-netmay, yolg'on gapirayotganligini ovozidan bilib, O'. Nusrat:

– Hozirgina, nima deb qo'yay, dedingiz-ku! – dedi. – Telefonini bilmasangiz, kimga nima deb qo'yasiz?

– Bo'lim boshliqlaridan birortasiga…

… nima, bo'lim boshliqlari bugun ishxonada laylak haydaydimi?.. Dam olish kuni-ku!..

Aslida, navbatchining yolg'on gapirayotganiga parvo qilmay, O'.N. ichida kulibgina qo'ya qolishi kerak edi. Chunki, hayot deganimiz shunaqa: xohlasangiz-xohlamasangiz, birov sizni, siz birovni…

… astag'firulloh!.. Bir qanoti qora, bir qanoti oq kunu tunlar bahaybat bir qush kabi ustingizdan uchib o'taveradi… o'taveradi, – deb o'yladi O'. N. – Aldayotgan bilan ham, aldanayotgan bilan ham ishi yo'q. Aytishlaricha, bari hisob-kitob chin dunyosida bo'lar emish. Uv-v-vv!..

Xullas, qoni qaynab, O'.Nusrat chirq etkazib telefonini o'chirdi-da, o'ylab-o'ylab, – shu kunlarda birovdan, garchi u birov yaqiningiz bo'lsa ham, bir nima so'rash azobini aytmaysizmi?!. Musulmonqulning yaqinroq bir oshnasiga – hamqishlog'iga qo'ng'iroq qildi. Va, tanish xirqiroq ovoz eshitilishi bilan, uzr-ma'zurlar aytib, bola-chaqalariyu nevara-chevaralarigacha – barining bir-bir sog'liq-esonliklarini so'ragach, yana bir karra uzrini gap orasi qistirib:

– Xoldorxon, menga Musulmonqulning qo'l telefoni kerak edi, jo'ra, – dedi.

– Musulmonqulning qo'l telefoni menda yo'q-da, oshna.

Xoldorxonning gapi tugar-tugamas, O'.Nus­ratning tishlari g'ijirlab ketdi; lekin gap ohangini o'zgartirmaslikning uddasidan chiqib-chiqolmay:

– Uyiniki-chi? – dedi, o'ktamroq ovozda. – Uyiniki bordir?

Harflar… so'zlararo chars-churs chaqnayotgan ohanglardan nimalarnidir anglabmi, sezibmi, Xoldorxon:

– Besh minutdan keyin telefon qiling, – dedi. – Men telefonimni bir titkilab ko'ray.

O'.N. tabiatan betoqat – lahzalarning o'tishini sabrsizlik bilan, behalovat kuta bosh­ladi.

Lekin, biror daqiqayam o'tar-o'tmas, O'.N.ning telefoni jiringladi.

– Topdingizmi? – deb so'radi darhol O'.N. ovoz egasini tanib.

– Topdim, – dedi Xoldorxon. Ammo nechundir dabdurustdan ovozi xiyla o'zgardi. – Lekin, iltimos, jo'ra, mendan olganingizni aytmang?.. – Bunga ham qanoat qilolmay, Xoldorxon yanayam elandi: – Aytmaysiz-a?..

Xoldorxonning keyingi gap ohangidagi tavallo-yu makr birdan O'. N.ga boshqacha ta'sir qildi. Juda!.. Tutaqib so'kingisi keldi… Lekin, so'kinmadi.

… nahotki, biz shunchalar ortga qaytgan bo'lsag-a?!. Bir qadam olg'ayu ming qadam… milliyon qadam orqagami?.. Kimdan, nimadan axir?.. Bunaqa tuya fe'llik qachon yuqa qo'ydi bizga?..   Qachongacha axir?!.

Xoldorxon bilan xayrlashgan-xayrlasholganligini bilolmay, yuqoridagi o'jar savollar paydarpay xayolidan kechayotgan ko'yi, O'. N. xayolparishonlik bilan, Musulmonqulning uy telefoni raqamini terdi.

Hayal o'tmay, uch-to'rt yoshlardagi qizaloqningmi, bolakayningmi chuchukkina ovozi eshitildi:

– Kimshiz?

… darvoqe, kimman o'zi?.. – deb so'radi O'.N. xayolan o'zidan. – Bundan buyog'ida odamligingiz emas, unutmang – kimligingiz muhim, og'aboy, kimligingiz?!.. Odamligingiz – kapeyka. Odamligingiz?.. Tfu-u!.. La'nati kapitalizm deganlarining sharti shunaqa ekan.

– Assalom, – dedi O'.N., shiringina talafuzda. – Bobojoningizni chaqiring?

– Hoziy…

So'ng… u yoqdan bolachaning kimgadir, bobojoniyizzi chaqiying, devotti bittasi, degani O'.N.ning qulog'iga baralla chalindi. Va, beixtiyor uning ko'nglidan bir iddao kechdi: hay, mishiqi-ya!..

Yo'q, yo'q-da, qaqqos urib kulolmasa hamki, ko'ngliga achchiq iddaoni yo'latmay, O'.N. miyig'ida kulimsib qo'ya qolishi kerak edi. Shuni o'ylab, lablarini cho'chchaytirdi.

… e voh, na chora?!.

Xiyladan so'ng – chamasi, bir yarim daqiqalardan keyin – ovozidan o'n besh-o'n yetti yoshlardagi qizmi yo qizaloqning onasimi, salom-aliksiz:

– Kim bo'lasiz? – deb so'radi.

… ola-a!.. – deb o'yladi, O'.N. tang qotib. – N-na… nahotki men anomal odam-man-a?!.

– Men bobojoningizning oshnasiman, – deb, O'. Nusrat nomi-nasabini aytdi. Lekin, jo'rasiman, demadi; to'g'ri-da, oshnasiga o'zini jo'ra deb bilgani bilan, oshnasi jo'ra deb biladimi yo yo'qmi – hali-hozircha bunisi mavhum: chunki, davr boshqa, davron boshqa.

– Vannaga kiriptilar…

… yolg'on. Yolg'on!.. Hoynahoy, namoz o'qiyotgan bo'lishi kerak – asr namozi mahali-ku! Hozir ko'pchilik galstugining uchini shimining kamariga qistirib, namozini yashirin o'qiydigan bo'lgan. – deb o'yladi O'. Nusrat, bo'g'ilib: fe'li shunaqa o'zi – dunyosining yolg'onchiligini bilsa ham, aslo yolg'onga toqati yo'q. Emishki, yolg'onchi – Xudoning dushmani. Binobarin, Xudoni o'ziga do'st qilolmay, esini tanigan kunlaridan beri azizgina joni halak. Hatto, mishiqilar aldasalar ham, illoh, mishiqilarni ham aldamasligi kerak – aqidasi shunaqa. – Yo Xudojon, O'zing sabr berg'aysan?!. Sabr… sabr… sabr!

– … Aytamiz, no'miriyizni bersayiz, o'zlari qo'ng'iroq qiladila.

O'.Nusrat telefon raqamini aytib:

– Yaxshisi, man o'zim qo'ng'iroq qila qolay, – dedi. – Qanchalarda qo'ng'iroq qilsam bo'ladi?

– O'n besh minutlardan keyin…

… kutish… Kutish… Kutish, – deb o'yladi O'.Nusrat, chakkalariga kaftlarini bosib; bilolmadi – kaftlari qizib ketganmi yo chakkalarimi, yoki har ikkaloviyammi? – Bo'taloqlarim, baxt ham, baxtsizlik ham nisbiydir. Kutmoq va umid qilmoq kerak. Kim aytgan buni – nihoyat, bir tasodif tufayli omon qolib, bari yovuz kuchlar ustidan mutlaq g'alabaga erishgan Edmon Dantesmi?.. Yo'q, Edmon Dantes – shunchaki bir vosita. Yozuvchi dahosining iqrori bu. Shunday.

Nihoyat, oradan besh-olti daqiqa ham o'tmay, O'.N.ning telefoni jiringladi.

Qulog'iga mardona ovoz chalinar-chalinmas, ovoz egasini tanib, Musulmonqulning qizimi, kelinimi chindan ham yolg'on gapirganligiga ko'nglida nadomat bilan ishonch hosil qilarkan, O'.N.:

– Musulmonqu-ul! – dedi salomlashib. – Bormisiz?

– O'zingizmi?.. – dedi Musulmonqul, xiyla malolsiz, lekin xiyol xushhollik bilan.

– O'zimman, – dedi O'. Nusrat ham, ko'ksidagi bir parcha muzmi, nimadir asta eriyotganini jonu dili bilan sezdi. Yengilgina entikdi.

Nihoyat, ancha dilkashlik bilan hol-ahvol so'rashganlaridan so'ng, Musulmonqul:

– Bir yoqqa chiqqan edim, – dedi. – Qo'ng'iroq qilganingizni bolalardan eshitdim. Tinch­likmi?

… ana, vannaga emas, bir yoqqa, – deb o'yladi O'. N. – Bari yolg'on-da!

– Tinchlik… tinchlik!.. Lekin, bir…

O'.Nusrat dangal muddaosini aytgach, Musulmonqul:

– Bo'pti, – dedi.

Ajab, O'. Nusrat uning ham ro'y-rost jo'ra deyishini kutgan edi. Lekin, U – jo'ra, demadi: davr boshqa, davron boshqa-ya; kechagi kun bilan yashab bo'lmaydi-ku!..

… mayli, shunisigayam shukr.

– Ertaga…

– O'nda…

Shartta O'.Nusratning gapini bo'lib, Musulmonqul:

– Yo'q, o'nda majlisimiz bor, – dedi. – O'n ikkilarda qo'ng'iroqlashib ko'rishamiz.

Xiyla o'ktam ovozda, ishonib-ishonmay, O'. Nusrat:

– Qo'l telefoningiz nomerini ayting?! – dedi.

Musulmonqul esa hech ikkilanmay, qo'l telefonlari orqali kechajak har qanday gap-so'z temir tasmalarga bitilib, zirhli, – ha, aynan zirhli!.. –   po'lat sandiqlarda asrab qo'yilishini bilsa-da:

– Yozing, – dedi. – 497-75…

– Rahmat, Musulmonqul! – dedi O'. Nusrat, boyayoq ko'ksiga bosilgan bir parcha muzmi, nimadir allaqachon erib, jismu joniga singib ketganini dil-dilidan his etgan ko'yi. – Otangizga rahmat, Musulmonqul!

– Xo'sh-e, buncha?!

Axiyri, O'.Nusrat anavi oshnaning hali-hamon ko'ngilni g'ash qilayotgan boyagi gapini qiynalibroq aytdi:

– Rostisi, uning oshnachilikka to'g'ri kelmaydigan, umuman erkakka yarashmaydigan lattachaynarligi manga yomon ta'sir qilgan edi. Hech xayolimdan ketmayapti.

– Kim ekan u – oshnamiz?

– Qo'yavering…

– Ayting-da!..

– Yo'q!.. – Garchi endi hech qachon mavridi kelmasligini bilsa ham: – Bir mavridi kepqoganda haligi oshnani o'rtaga olib kulisharmiz, – dedi. – Ma'qulmi?

– Mayli. Ertagacha!..

… ertagacha, Musulmonqul, ertagacha, jo'ra! – O'.Nusrat qo'llarini ko'ksi uzra bir-biriga kiyishtirib, ko'zlarini yumdida, agar vaqtiyi zamonida Xudoga yoqish-yoqmaslikni o'ylamay, davru davron shamollarida bearmon tebranib, ham nishga, ham poynakka ursa, muqarrar barisidan yuksakroq… Yo'q, y…o'…q, bunaqasi rahmatli otasidan olgan tarbiyasiga… jon diliga singgan e'tiqodiga aslo to'g'ri kelmasligi ixtiyorsiz ravishda ko'nglidan kechayotib, uyog'ini o'ylagisi kelmay, ensasini oromkursining suyanchig'iga bosdi. Xazin entikdi. Va, beixtiyor aziz bir shoirning go'zal bir bayti yodiga tushdi: manga sig'ar ikki jahon,   man bu jahona sig'maram. Buncha sodda, buncha to'pori falsafa. O', shoir-ey!..