Umid va ishonchlarga madadkor Samarqand sammiti

Qadim Samarqand… Tarixda butun dunyoni o'ziga qaratgan go'zal va betakror Sharqning gavhari—ro'yi zamin sayqali deb e'zozlanuvchi makon haqli ravishda yana takror   shu yilning sentyabr oyi o'rtasida   butun dunyoni maftun etdi desak, xato bo'lmasa kerak. Yangi O'zbekistonning qadimiy va hamisha navqiron Samarqandida 15-16 sentyabr kunlari bo'lib o'tgan Shanxay hamkorlik tashkilotining 22-sammiti juda yuqori darajada tashkil etilgani, unda kutilganidan ham ziyod natijalar qo'lga kiritilgani bilan tarixda qoldi.

Samarqand sammitiga qariyb dunyo aholisining yarmi yashab istiqomat qiluvchi, jahonda har jihatdan o'z o'rniga ega bo'lgan mamlakatlarning rahbarlari tashrif buyurishi, eng muhimi bu yuksak darajadagi Anjuman faoliyatiga katta baho berishgani bejiz emas. Negaki, yurtimizda ushbu Sammitga har tomonlama yuqori darajada tayyorgarlik ko'rildi. Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan ShHT a'zo davlatlar rahbarlari kengashining majlisidagi nutqida ilgari surilgan taklif va g'oyalar esa nihoyatda muhim, dolzarb ahamiyat kasb etdi. Sammit doirasida 44 ta hujjat imzolanib, tashkilot tarixida rekord natija qayd etilgani alohida e'tirof etildi. ShHT ishtirokchilar tarkibini kengaytirish bo'­yicha ham juda muhim natijalarga erishilgani jahon afgor ommasining qiziqishiga sabab bo'ldi. Jumladan, Tashkilotga a'zolik bo'yicha Eron bilan memorandum imzolandi, Belarusni to'laqonli a'zo sifatida qabul qilish jarayonini boshlashga kelishildi, Bahrayn, Kuvayt, Birlashgan Arab Amir­liklari, Maldiv va Myanma muloqot bo'yicha sherik maqomini oldi. Qolaversa, ShHTning o'tgan 20 yildan ortiq tarixida ilk bor unga a'zo davlatlar rahbarlari tashkilotni yanada takomillashtirish va modernizatsiyalashga qaratilgan qarorni qabul qildilar.

Dunyo siyosatchilari haqli ravishda Samarqand sammitini O'zbekiston diploma­tiyasining yorqin g'alabasi sifatida baholashmoqda. Sababi yurtimiz oxirgi 3 yildagi eng yirik tadbir — Samarqand sammitiga mezbonlik qildi. Uning qay darajada ulug'vorlik darajasiga ega ekanligini tasavvur qilish uchun ushbu sammitda 14 ta davlat rahbarlari va 10dan ortiq xalqaro tashkilotlar yetakchilari ishtirok etganini aytishning o'zi tushunarli bo'lsa kerak.

Bugun dunyoda Xitoy, Rossiya, Hindis­ton, Pokiston, O'zbekis­tonning va ShHTga a'zo boshqa mamlakatlarning har jihatdan yuqori o'rni mavjud ekanligini ta'kidlash joiz bo'lmasa kerak. Bejiz butun dunyoning OAV vositalari, yetakchi nashrlari hanuz Samarqand sammiti ishiga qayta-qayta murojaat qilishayotgani yo'q.

Jumladan, Koreya Respublikasining yetakchi nashrlardan sanalgan “The Korea Post” jurnali o'zining rasmiy saytida ShHT Davlat rahbarlari kengashining tor doirada va kengaytirilgan tarkibdagi majlislari yakunlari haqidagi ma'lumotni, shuningdek, O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ShHTga a'zo davlatlar rahbarlari kengashining majlisidagi nutqining ingliz tilidagi to'liq matnini chop etdi.

Materialda sammit ishtirokchilari ShHT doirasidagi hamkorlikning bugungi holati va istiqbollarini muhokama qilgani, mintaqada yuzaga kelayotgan siyosiy va iqtisodiy vaziyatni hisobga olgan holda mintaqaviy va xalqaro ahamiyatga molik dolzarb masalalar yuzasidan fikr almashgani haqida so'z yuritilgan.

Samarqand sammitida imzolash uchun salmoqli hujjatlar to'plami – 40 dan ziyod bitim va qarorlar taqdim etilgani, ularda ShHT davlatlarining o'zaro bog'liqlikni mustahkamlash, sanoat kooperatsiyasi, “yashil” iqtisodiyot, raqamlashtirish, savdo kabi eng muhim va istiqbolli yo'nalishlarda hamkorlik qilishga doir umumiy yondashuvlari aks etgani ham yoritilgan.

Hindistonlik jurnalist Dipanjan Roy Chaudxuri esa Samarqandda bo'lib o'tgan Shanxay hamkorlik tashkiloti sammiti yuzasidan o'z taassurotlarini “Dunyo” AA muxbiri bilan o'rtoqlashar ekan shunday deydi:

— Bu mening O'zbekistonga beshinchi bor kelishim, lekin Samarqandni birinchi marotaba ko'rdim. So'nggi besh yil ichida mamlakatingizni yetarli darajada bilib olishga muvaffaq bo'ldim. Yurtingizda men Afg'oniston va Janubiy Osiyoga bag'ishlangan xalqaro tadbirlarda ham qatnashganman. Ko'rib turganimdek, O'zbekiston hamisha yirik xalqaro anjumanlarda muvaffaqiyat qozonayotir.

Bu yerda bizlar, ya'ni ommaviy axborot vositalari vakillarining ishlashlari uchun xalqaro andozalarga mos barcha sharoitlar yaratilgan. Hech qanday shikoyatimiz yo'q.

O'ylaymanki, bu ShHTning juda muhim sammiti hisoblanadi, chunki biz bugungi kunlarda ko'plab geosiyosiy beqarorliklarning guvohi bo'lmoqdamiz.

Bundan tashqari, davlatlar rahbarlarining ushbu sammiti so'nggi uch yil ichida, pandemiyadan keyingi davrdagi birinchi yuzma-yuz uchrashuvidir.

Iqtisodiyotda ham salbiy tendensiyalar kuzatilmoqda. Samarqand sammiti davlat rahbarlari uchun dolzarb muammolarni bevosita muhokama qilish imkoniyatini yaratib bergani nuqtai nazaridan ham katta ahamiyatga ega bo'ldi.

Darhaqiqat, ayrim xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar nufuzi yo'qolib borayotgan bir davrda ShHT oilasining ham geografik, ham son jihatdan ortib borayotgani uning muvaffaqiyat formulasi bilan bog'liq. Mazkur formulaning siri tashkilot ko'p qirrali hamkorlikni rivojlantirish, faoliyatida mafkuraviy dogma yo'qligi, umuminsoniy qadriyatlar va umume'tirof etilgan me'yorlarga amal qilish tamoyilida faoliyat yuritishi, bosh mezon bo'ldi deyish mumkin.

Prezidentimiz Samarqand sammitidagi so'zlagan nutqida qator tashabbuslarni ilgari surib, xususan, kiberjinoyatchilikka qarshi kurash platformasini yaratish masalasiga ham e'tibor qaratdi. Jumladan, ko'p jihatdan allaqachon zamonaviy hayotni belgilayotgan xavfsiz axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish masalalariga ham e'tibor qaratish, faqat kuchlarni birlashtirish orqali bir paytning o'zida axborot makonidagi tahdidlarni kamaytira borgan taqdirdagina raqamlashtirish afzalliklaridan to'la foydalana olishimiz mumkinligi, kiberjinoyatchilikka qarshi kurashish uchun qo'shma platformani yaratish vazifasi tobora dolzarb bo'lib borayotganini alohida ta'kidladilar.

Davlatimiz rahbari ShHT doirasida muntazam ravishda oliy ta'lim muassasalari rektorlari forumini tashkil etish tashabbusini bildirdi. Mazkur tashabbus amalga oshsa, ShHTga a'zo davlatlar rektorlari taj­riba va fikr almashishi uchun qulay imkoniyat yaratiladi.

Aytish joizki, Prezidentimiz ShHTga a'zo davlatlar rahbarlari kengashi majlisida O'zbekiston ShHTga raislik qilgan davrda amalga oshirilgan ishlarning yakuniy hisobotini hamda tashkilot oldida turgan global muammolarni yechish bo'yicha takliflar ham berdi. Shuningdek, dunyoda ko'plab muammolar vujud­­ga kelayotganini ta'kidlab, pandemiya, iqlim o'zgarishi, oziq-ovqat xavfsizligi, energetika masalalari bilan bog'liq muammolar sanab o'tilmadi, balki ularning yechimini topish uchun qator tashabbuslarni ilgari surdi. Ana shunday tashabbuslardan biri Toshkent shahrida Mintaqalararo o'zaro bog'liqlik markazini tashkil etish taklifi bo'ldi.

Sammit doirasida Xitoy – Qirg'iziston – O'zbekiston temir yo'li qurilishi to'g'risida bitim imzolangani tarixiy voqea, deya baholandi. Prezidentimiz strategik jihatdan yana bir muhim loyiha: Termiz – Mozori-Sharif – Qobul – Peshovar temir yo'li qurilishini ham qo'llab-quvvatlashga chaqirdi. Transport va kommunikatsiyalar sohasidagi barcha istiqbolli loyihalarni kelgusi yili ShHTning O'zbekistonda o'tkaziladigan birinchi transport forumi doirasida muhokama qilish mumkinligi ta'kidlandi.

Muhim tashabbuslardan yana biri – qish­loq xo'jaligi ekinlari yetishtirish va qayta ishlash dasturlari, to'g'ridan-to'g'ri o'zaro ta'minotning muvofiqlashtirilgan sxemalarini shakllantirish, yuqori sifatli va arzon oziq-ovqat mahsulotlari yetkazib berish uchun samarali logistika, “yashil” va ekspress-yo'­laklarni tashkil etishga jiddiy e'tibor qaratish bo'ldi.

…Bugun yer yuzining qator joylarida insoniyat turli tabiiy ofatlar, qonli to'qnashuvlar va oziq-ovqat, energiya resurslari tanqisligi, pandemiya xuruji bartaraf etilmagan bir sharoitda hayot kechirmoqda. Shunday ekan, bir so'z bilan aytganda konstruktiv muloqotlarga ehtiyoj allaqachon yetilgan edi.

Samarqand sammiti nufuzini, hatto qaysi davlatning unga qabul qilinishi yoki boshqa tashkiliy jihatlargina emas, balki bugun insoniyatni tashvishga solayotgan muammolar yechimi ko'lami, “tor manfaatlar” chetga surilib, o'zaro hamkorlikning yangi bosqichga ko'tarilishi belgilaydi, desak yanayam to'g'ri bo'lsa kerak. Shu ma'noda Samarqand Anujamani doi­rasida qo'shni Afg'onistonning mintaqaviy iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarga tobora keng jalb etilayotgani nihoyatda quvonarli holdir. Zero, Afg'onistonda tinchlik va osoyishtalikning ta'minlanishi, barqarorlashuv nafaqat Markaziy Osiyo, balki qit'alararo transport va iqtisodiy o'zaro hamkorlikni yanada rivojlantirishda muhim geosiyosiy voqea bo'lmoqda.

Mamlakatimiz rahbarining sammit arafasida respublikamiz va bir qator xorijiy davlatlar OAVida nashr etilgan “Shanxay hamkorlik tashkilotining Samarqand sammiti: o'zaro bog'liqlikdagi dunyoda muloqot va hamkorlik” maqolasida ham masalaga to'xtalgan edi. “Asrlar davomida global miqyosdagi davlatlar va mintaqaviy kuch markazlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklarda bufer rolini o'tab kelgan Afg'oniston endilikda Markaziy va Janubiy Osiyoni bog'lovchi ko'prik vazifasini bajarishdek yangi tinchlik missiyasida o'zini namoyon etmog'i lozim. Bunday o'zaro manfaatli mintaqalararo hamkorlikning namunaviy ramzi sifatida Transafg'on koridorining qurilishi loyihasini aytish mumkin. Shuni ham anglash muhimki, “Termiz – Mozori Sharif – Kobul – Peshovar” temir yo'li kabi qo'shma infratuzilma loyihalarini birgalikda amalga oshirish orqali, biz ijtimoiy-iqtisodiy va transport-kommunikatsiya vazifalarini hal etibgina qolmasdan, mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlashga ham salmoqli hissa qo'shishimiz mumkin”, deya ta'kidlanadi.

Xalqimiz “qo'shning tinch, sen tinch”, deb bejiz aytmagan. Zero, bugun har qanday notinch­lik bir mamlakat chegarasi ortida qolib ketmasligiga o'nlab misollar keltirish mumkin. Shunday ekan, qo'shni bilan hamkorlik aloqalarida uning tinchligi va ijtimoiy-iqtisodiy barqarorligi eng ustuvor manfaat hisoblanadi. Bu borada mamlakatimiz rahbarining Afg'oniston masalasidagi tashabbuslari dunyo hamjamiyati tomonidan mamnuniyat bilan e'tirof etilayotganligining ham boisi shunda.

Davlatimiz rahbarining Shanxay hamkorlik tashkiloti oldidan yozgan maqolasi Nyu-Yorkda ochilgan BMT Bosh Assam­bleyasi 77-sessiyasining rasmiy hujjati sifatida chop etilgani, tarqatilgani bejiz emas. Dastlabki ma'lumotlarga ko'ra ushbu maqola jahonning 35 dan ortiq mamlakatlardagi 150 dan ziyod OAVda o'nlab tillarda chop etilgan.

Ha, bani bashar bugun Shanxay hamkorlik tashkilotining nufuzi va xalqaro maydonda kechayotgan jarayonlarga ta'sir o'tkazish salohiyatiga ko'z tikmoqda. Boisi ushbu tashkilot geografik jihatdan ulkan makon, yuqorida aytganimizdek, dunyo aholisining qariyb yarmini birlashtirgan holda, insoniyat tamadduniga tahdid solayotgan turli muammolar, davlatlararo qurolli mojarolar, energiyaga bo'lgan extiyojning kundan-kunga oshib borishi va tanqislik, oziq-ovqat xavfsizligi, suv resurs­larining yetishmovchiligi kabi global muammolarni o'zaro hamkorlik asosida samarali yechim topishga o'ziga xos xizmat qilishiga umid uyg'otdi.

Davlatimiz rahbari o'z chiqishida “Samarqand ruhi” iborasini muomalaga kiritib, uning fenomenini “azal-azaldan Samarqand turli g'oya va bilimlar “qaynagan” makon bo'lib, bu maskanda insoniyatning tinch va farovon yashash, o'z kuch va imkoniyatlarini ro'yobga chiqarish, baxtli hayot kechirish kabi mushtarak maqsadlari mujassam bo'lgan. Bu tabarruk zaminda yashaydigan har bir odam, yaxshi qo'shni — bu Xudo insonga ato etgan baxtning bir bo'lagi, tinch-totuv qo'shnichilik esa barakot manbai ekanini chuqur anglagan. Zero, hamkorlik, savdo, ijod, ilm-fan va san'at, insoniy g'oyalar ustuvor bo'lgan joyda ezguliklar ko'­payadi, xalqlar farovon va o'zaro ahil yashaydi”, deya izohlaydi. Tom ma'noda o'tgan hafta qadim shahardagi sammitdan butun dunyo o'z muammolari, taraqqiyot va hamkorligining ravnaqiga najot kutdi. “Samarqand ruhi” ularning umid va ishonchlariga madadkor bo'la oladi, degan bu ezgu niyat millionlab, to'g'rirog'i, milliardlab sayyoradoshlarimizning dilida barg yozdi.

Temur EShBOYEV,

O'zbekiston Jurnalistlar

uyushmasi a'zosi