Eshik

Ma'mura ZOHIDOVA

 

(Hikoya)

 

U savatchani oyoqlari bilan yaqiniga surib, yeb turgan nokining po'chog'ini tashlarkan, stol ustida turgan telefon go'shagini ko'tarib, raqam tera boshladi.

– Allo…

— Assalomu alaykum, Karomat Eshqobilovna, — go'shakning narigi tomonidan ayol ovozi keldi.

— Vaalaykum assalom, nega haligacha umumiy hisobotni topshirmadinglar?

– Bo'ldi, hoziroq tayyorlab eltib beramiz.

– Demak, hali tayyor ham emas ekan-da.

– Yo'q-yo'q, tayyor.

– Menga qarang, menga hoziroq yubor deyishyapti. Amallab bir narsa qilarman. Lekin-chi, hozir shahar boshqarmasida tekshiruv bor ekan. Shunga uncha-muncha yig'ib bersanglar, yaxshi bo'lardi.

– Bo'pti, qancha ekan?

– Qarang, lekin dimi chiqmasligi kerak.

Metodist ko'z qiri bilan eshik yonida o'tirgan, yangi ishga kelgan yigit tomon qandaydir xayol bilan qarab qo'ydi.

– Yo'q, hammasi joyida bo'ladi. Ko'ng­lingiz to'q bo'lsin.

– Yaxshi, sizga ishonganim uchun aytyapman-da. To'rt yuz ming so'm qilib bersanglar bo'ldi. Qolganini o'zim bir amallarman.

Narigi tomon rozi bo'lib, ertagacha muddat so'rab telefondan uzildi.

Metodistning qiyofasida mamnunlik aks­landi. Nima qilishni bilmay o'ng'aysizlanib o'tirgan yangi xodimga yana bir ko'z qirini tashlab kulgisini yelpig'ichi ortiga yashirdi. Bir ozdan keyin u yana telefoniga yopishdi.

– Vaalaykum assalom, Marhaboxon, qandaysiz, onam? Ishlaringiz yaxshimi? Onam, xullas, shundoq vaziyat bo'lib qoldi-da. Mana bu eshigimizni yangilash kerak ekan. Katta tekshiruv bor ekan. Ta'mirlashniyam, eshik o'rnatishniyam o'zimizga yuklab qo'yishdi. Bugun endi “ishonganlarim bor-ku, yordam qilishar” deb sizga qo'ng'iroq qilib turgan joyim. Bo'yoq-mo'yoqni o'zim uyda xo'jayin bilan gaplashib bir narsa qilarman, lekin eshik menga sal og'irlik qilyapti-da.

– Karomat opa, biz turganda o'ylanib o'tirasizmi? Siz bir o'zingiz. Biz ko'pchilikmiz. Nima yordam ekan endi? Aytavering.

– Sizlarda o'qituvchi ko'p, shunga bir besh yuz ming qilib bersanglar, qolganini boshqa yaqinlarimizga aytib, kamiga oylik-poylikdan qo'shib bir narsa qilib yuborardik-da.

– Bo'ldi, tushunarli. Siz xavotir olmang. Kechga yaqin o'zim olib boraman. Bir sizni ko'rib ham kelay degandim.

– Rahmat, jonim, rahmat. Charchamang.

Karomat Eshqobilovna sumkasidan oynacha olib sochlarini to'g'rilagan bo'ldi. Kotibaga qo'ng'iroq qilib, mudir bor-yo'qligini so'radi. Shu yerda ekanini bilgach, qog'ozlarini tartibga keltirib, imzo kerak bo'ladigan hujjatlarini taxladi. Yana bir ko'rib chiqdi.

Telefoni ovoz berdi.

– Allo, Maqsud Saliyevich, assalomu alaykum, yaxshimisiz? Rahmat, rahmat, o'zinglar yaxshi ishlayapsizlarmi? Maqsud Saliyevich, qalay, ana u darsim kamaydi deb janjal qilib yurgan o'qituvchingiz bor edi-ku, nimaydi oti? Ha, o'sha, tinchib qoldimi?

U yoqdan maktab direktori dedi:

– Hozircha tinch-ku. Yana kim biladi. Tinch turmagani biror o'n-o'n besh kunda bilinadi-da.

– Ha. Juda oshirvorarkan o'ziyam. Shallaqiligini qarang.

– Ey, gapirmang, jondan o'tkazvoradi. Karomat Eshqobilovna, choraklik hisobotni oldingizmi? Malaka oshirish ma'lumot-jadvalini ham yuborgandim.

– Oldim, oldim, rahmat. To'g'ri tayyorlabsizlar. Maqsud Saliyevich, men telefon qilganim – rayonomizga katta tekshiruv kelarkan. Shunga mudir hamma o'z xonasini o'zi ta'mirlasin, dedilar. Ko'p­lashib bir yordam qilasizlarmi deb…

– Karomat opa, hech ilojim yo'q. O'zi o'tgan yilgi maktab ta'miridan oshxonamiz qolib ketgan. O'shani o'qituvchilar bilan to'plashib qilib yuboramiz degandim, bir-ikki g'alamislarning kasriga bo'lmay qoldi. Endi nima bo'larkin deb o'ylanib turibman.

– Hm, shunaqami, – Karomat Eshqobilovna qo'lidagi qalamning orqasini stolga taq-taq etib urdi-da, gapni qisqa qildi, – Xo'p, mayli, yaxshi qoling.

U tomon nimadir deganicha qoldi. Telefonni o'chirdi.

O'rnidan turib qo'lidagi qog'ozlari bilan mudir xonasiga yo'l oldi. Eshik oldiga kelganda hayron o'tirgan yangi metodistga qaradi. Kinoya bilan so'z qotdi:

– Siz zerikib qolmay o'tirib turing, xo'pmi? Men hujjatlarimga rahbarimizdan imzo olib kelay.

Yigit o'rnidan turib, bosh silkidi.

Karomat Eshqobilovna mudir huzurida zarur qog'ozlarni imzolatdi va chiqib ketmay o'rindiqqa cho'kdi. Mudir uning nimadir gapi borligini tushundi. Ko'ziga qaradi.

– G'ayrat Sadirovich, ana u Darvozadagi direktorimiz ishga sovuqqonlik qilyapti. O'quvchilari ichida uchastka nozirining ro'yxatiga tushganlar o'zi ko'p edi. O'tgan ikki oyda yana uchta qo'shilibdi.

– G'ayrat Sobitovmi? Shunaqa deng. Maktabida bola ham ko'p-da o'zi.

– Ha, ko'p, lekin bola ko'pligi bo'yicha undan oldinda turadigan to'rtta maktabimizdan birortayam ro'yxatga tushgan bola yo'q.

— Uni erkak kishi, yaxshiroq eplaydi, deb direktorlikka qo'yuvdik. Tajribasi kam-da.

– Keyin o'quvchilarning o'zlashtirishi ham pasaygan. O'tgan oy tekshiruvga borganimizda bizga tayyorlab bergan hisobotlari bilan jurnallarni solishtirib hayron bo'lib qoldik. Qalbaki qilib chiqarib berishar ekan.

– Ie, siz qaerga qarayapsiz? O'sha zahoti ayt­maysizmi?

– Aytmoqchiydim, boshqa ishlar bilan bo'lib…

– Qiziq emasmi bu ishingiz? Keyingi seshanba butun rayono o'sha maktabda bo'ladi, hamma ishini tekshirasizlar, tushunarlimi?

– Xo'p, xo'p, G'ayrat Sadirovich.

– Yangi metodist qalay? Olib ketadimi?

– Ha, o'rgatyapman. Uddalab ketar.

– Yaxshi. O'zingiz yaxshilab ish o'rgating. Hamma tarix o'qituvchilari ma'lumotlarini o'rgansin. Bekor o'tirmasin. O'zingiz ishga solib qo'ying.

U mudir qabulidan yaxshi kayfiyat bilan chiqdi. Xonaga kirishiga yangi xodim yana o'rnidan turib olgan edi. Jini qo'zidi.

– O'-o'tiribsizmi? Boring ovqatlanib keling. Soat beshtakam bir bo'pti.

– Xo'p, – yigit chiqib ketdi.

O'zi ham tushlikka otlandi. Bir qo'liga karmonini olib, eshikni qarsillatib qulf­layotganida sport maktabi rahbarlaridan biri topshiradigan qog'ozlarni ko'tarib kelib qoldi.

– Assalomu alaykum, Karomat Eshqobilovna, ishlaringiz yaxshimi?

Uning ensasi qotdi.

– Tushlik boshlandi. Ololmayman. Sizlarga qolsa hisobotlarni eshikdan irg'itib ket­sanglar ekan-da-a? Shoshilmang, yozdirib, tushuntirib keyin ketasiz.

Ma'naviyatchi har qancha yalinib ham, ishlari zarurligini aytib ham ko'ndirolmagach, tashqaridagi yog'och o'rindiqda kutib o'tiradigan bo'ldi.

Nihoyat, u telefonni qulog'iga tutib, qandaydir yaqin odami bilan so'zlashgancha qaytib keldi, joyiga o'tirdi-da, telefoniga “bir minutga” deb qo'yib ortidan ergashib kirgan ma'naviyatchiga yuzlandi:

– Qani opkelganingiz?

– “Bilimlar bellashuvi” bo'yicha hisobot edi. Qatnashadiganlar, keyin o'qituvchilari.

Sport maktab ma'naviyatchisi narida turgan stulni surib rayono mulozimining yaqiniga keltirdi-da o'tirdi. Karomat Eshqobilovna peshonasini tirishtirib unga so'z qotdi:

– Qoldirib ketavering, ko'rib keyin o'zim telefon qilib yuboraman, xo'pmi? – u yana telefonni shoshib qulog'iga yaqinlashtirdi. – Yo'o'q, sizga emas. Yonimdagi odamga aytyapman.

Qog'ozlarni u ko'rsatgan stolga qo'ygan maktab rahbari labini xiyol burgan bo'ldi, tashqaridan kirayotgan yangi metodist bilan bosh irg'ab xayrlashdi-da, chiqib ketdi.

Ayol sumkasidan ikkita konfet olib birini og'ziga soldi. Keyin navbatdagi maktabning rahbariga qo'ng'iroq qildi. Ko'tarmagach, qo'shni xonadagi qizni chaqirdi:

– Mavjuda!

– Labbay Karomat opa.

Qiz uning oldiga chiqib keldi.

– Anu Chashma ko'chadagi maktab bor-ku, o'shani rahbari bilan sen yaxshi chiqishasan. Shunga ayt­gin, bizning xonaga eshik olishga bir uch yuz mingmi, yig'ib bersin. “Qolgan maktablarga bosh­­qa ish tushgan. Yaqinda katta anjuman bo'ladi. Uning ham chiqimlari bizning bo'ynimizda”, deysan.

– Voy, Karomat opa, qanday bo'larkin. To'g'risi, yaqinda bolamni anu bog'chaga o'sha direktor joylab beruvdi-da. Menga sal noqulay.

– Voy-bo', ularga bola joylash ish ekanmi? Ja katta narsa so'rayotganimiz yo'q. O'zi yonidan bermaydi o'sha pulni, boyvachcha o'qituvchilari bor. Har xil xodimlarni ishga olib, ishdan haydab yotibdi-ku. Oshpazini yaqindan beri uch marta almashtirdi. Hech narsadan-hech narsaga ishga olmaydi axir. Ozgina yetmayaptiykan deysan.

Qiz boshini bir tomonga qiyshaytirib labini tishlab turdi-da,

– Bo'pti, bir telefon qilay-chi, – dedi. Saldan so'ng u yana qaytib kirdi. – Bo'ldi, aytdim. O'zi pulni tayyorlab, sizga telefon qilarkan.

– Qoyil, gap yo'q. Rahmat senga, jonim, eshikni o'rnatib olsam, bitta obed mandan, xo'pmi?

Qiz xursand bo'lib xonasiga chiqib ketdi.

Karomat Eshqobilovna sumkachasidan pardoz buyumlarini olib, o'ziga biror ish buyurarmikan deb yer ostidan qarab turgan yigitga bir o'qraydi-da, o'ziga oro bera bosh­ladi. Keyin yana bir-ikki joylarga telefon qildi. Kechga yaqin uning oldiga birin-sirin kelib-keta boshlashdi. Kim konvertda, kim qog'ozga o'rab, kim yoniga ul-bul yegulik qo'shib, kim qo'shmasdan olib kelib tashlab ketdi.

Ertasi ertalab tumanning eng chetida joylashgan, lekin o'quvchisi ham o'qituvchisi ham hammadan ko'p bo'lgan maktabning ustasi bilan yana qandaydir bir xodimi yuk ortar mashinada yangi dermantin eshik olib kelishdi. Metodistlar eshigining yopiqligini ko'rib, bo'lim kirish yo'lagidagi o'rindiqda o'tirib kuta boshlashdi. Yangi xodim ham ular yonida eshik ochilishini kutar edi.

– Bu eshik necha pulga tushdi? – deb so'radi yigit ustadan.

– Pulini domlalar to'lab bo'lishdi. Bilmadim qanchaga tushdi ekan. Zavxozimiz olib keldi. Men o'rnatib ketaman.

Yigit hayron bo'ldi.

Nihoyat, Karomat Eshqobilovna ko'rindi. Ustalar ish boshlashga shay ekanliklarini bildirishdi. Hozir ortlaridan “ma'naviyatchi” ham kelarmish.

Uzun yo'lakni taq-tuq ovozlar tutib ketganda, hamma bo'limdagilar ishga kelib, hormanglar deb o'tishar, Karomat Eshqobilovnaga “muborak bo'lsin” deyishar, keyin o'z xonalariga kirib ketishardi.

Eshik eskisining o'rnini egalladi. Usta endi eshikning yangi, yaltiroq bandini ham o'rnata boshladi. Shu vaqtda o'sha maktab ma'naviyatchisi yengil qog'ozqutida shirinlik ko'tarib kelib qoldi. Karomat Eshqobilovna u bilan quyuqdan-quyuq, o'pishib ko'rishdi. Yoniga taklif qildi.

– Sizlarni qiynab qo'ymadikmi?

– Yo'g'-e. nega endi. Bitta emas, ikkita eshik desangiz ham olib o'rnatib beraverardik. Ko'pchilik yaxshi-da. Arzimagan besh-olti so'mdan tushdi. Hatto yuk mashinaga ham pul ortib qoldi.

Karomat Eshqobilovna minnatdorlik bildirib turgan edi, shu yaqin atrofda, bir ko'cha narida, joylashgan maktabning direktori kelib qoldi. U ichkariga kirar ekan, bir eshikka, bir anjomlarini yig'ayotgan ustalarga qarab:

– Eshikni o'rnatib bo'psizlar-ku. Essizgina. Kecha vaqtim bo'lmay qoldi, – dedi.

– Voy, kelavering, Zuhra Asrorovna, siznikini seminarda panno qilish uchun ishlatadigan bo'lganmiz, – dedi Karomat Eshqobilovna.

Uch ayol ustalarni shirin gaplar bilan kuzatdilar. Metodist yosh kadrni “ko'zini lo'q qilib baqrayib o'tirishi”ga toqat qilolmay aylanib kelishga chiqarib yubordi.

– Har kelganimda shu eshik oldidagi o'rinda yangi xodim o'tiradi. Keyingi gal kelishimga ishdan ketgan bo'ladi-ya, – dedi tort ko'tarib kelgan “ma'naviyatchi”.

– Ishlash oson ekanmi? Hamma ham biz emas-da, Matlubaxon. Bir-ikki odamlar xalq ta'limi bo'limida ishlashni o'yinchoq deb o'ylashadi. Kelishadi, ketishadi. Ovora-ovoradan boshqa gap yo'q.

Uch ayol o'tirib birga tort yeyisharkan, eshikning juda chiroyli ekani, egasiga yarashib turgani, xonani ochib yuborganidan suhbatlashar edilar.

To'rt oy o'tib tuman xalq ta'limi bo'limini yangi binoga ko'chirishdi…