Ustoz Sherzodxon Qudratxo'ja

Dunyoda shunday insonlar borki, ular yaxshilik qilib, suvga tashlab ketaveradi. Qilgan ezgu ishlari shu qadar ko'pki, ular jamiyatga ham, davlatu millatga ham ta'sir o'tkazadi va kezi kelsa, dunyoni o'zgartira oladi. Ularning bu ishlarini ehtimol bandasi bilmas. Ammo Xoliq, albatta, biladi.

Kishilar taqdirida muhim iz qoldiradigan shaxslar bo'ladi. Mening ham hayotimga ta'sir qilgan shunday inson bor. To'g'ri yo'ldan toyganimda hamisha menga adolatli yo'l ko'rsatadi.

Hayot yo'limda shunday shaxsga duch qilganiga Yaratgandan minnatdorman.

…2016 yil boshida bir bosh muharrirning “sharofati” bilan ancha vaqt ishsiz qoldim.

Hozirgiday eslayman. 2017 yilning 9 aprel oqshomi. “O‘zbekiston” telekanalida “Tahlilnoma” dasturining yangi formatdagi ilk soni efirga ketdi. U menga yoqdi. Ijtimoiy tarmoqdagi sahifamda bu haqda kichik munosabat qoldirdim. “Shaxsiy”dan Sherzodxon Qudratxo'ja “Tahlilnoma” deb yozilgan “planshet” rasmini yubordi va “Qo'ng'iroq qiling!” deb yozdi. Qo'ng'iroqlashdik. “Ishlaysizmi?” deb so'radi. “Ha!” dedim. Shu zayl ko'ngilli sifatida ish boshladim.

O'shanda O'zbekiston Milliy teleradiokompa­niyasida o'ta zamonaviy texnikalar yo'qligi bois dasturning bir necha soni “ZO`R TV” studiyasida yozildi. Ba'zan kechalari “Tahlilnoma” yozamiz. Ba'zan kunduzlari “Toshkent” telekanali jamoasi bilan poytaxt bo'ylab o'rganishlarga chiqamiz. Tunlari montajxonada qolib ishlaymiz. Shunday kunlarning birida “Toshkent” teleradiokanali direktorining xonasida ustoz bilan holi qolgach, u: “Fozil, ayrimlar seni uncha yoqtirishmaydi, buni sezdim. Ammo men har-xil gaplarga emas, sening iste'dodingga ishonaman, iste'dodli odamlarning esa dushmani ko'p bo'ladi”, dedi va ishda qattiq davom etishimni tayinladi.

2017 yilning 24 iyul kuni “O‘zbekiston 24” teleradiokanali ochildi. “Tahlilnoma” dasturi ham telekanal tarkibiga o'tkazildi. Avvaliga faqat qalam haqi to'lanadigan muayyan shartnoma asosida ishga kirdim. 2018 yilning boshida meni yarim shtatga ishga olishdi. Lekin bunga ustoz zarrachayam aralashgani yo'q. Bildirilgan birgina ishonch bilan men uchun umuman begona bo'lgan televidenieda o'z o'rnimni topa boshladim. “Tahlilnoma”ga sharhlar, “Axborot 24” va “Yangiliklar 24”ga lavhalar, boshqa dasturlarga ko'rsatuvlar tayyorladim. O'z materiallarimga o'zim ovoz berdim, o'zim “stendap” qildim. Boshlanishiga qiyin bo'ldi, ammo bora-bora tajribam oshib bordi. Xullas, birovdan oldin, birovdan keyin bo'lib ishladim.

O'sha voqeadan keyin ustoz bilan yaqin bo'lib ketdik. Endi esa u kishiga qarab o'zimni to'g'rilayman. Biror nima yozsam, u kishi nima der ekan, deb xavotirlanaman, “telegram” yo “feysbuk”dagi “shaxsiy”dan “Menga qo'ng'iroq qil!” deb yozsa, tamom, nimanidir xato qilyapman, deya iymanib qo'ng'iroq qilaman-u taxminlarim rost bo'lib chiqadi. Shunday qilib ular og'ib ketayotgan joylarimda to'g'ri yo'l ko'rsatadi.

Ustozning minglab shogirdi bor. Lekin men u kishiga munosib izdosh bo'la oldimmi-yo'qmi, bilmadim, ammo Sherzodxon Qudratxo'ja mening hayotimda chin Ustozga aylandi.

Hayot qiziq ekan-da! Qarang, birov ishdan haydaydi, boshqasi esa ishli bo'lishingga ko'maklashadi. Ularga yaqinlashishimga sababchi bo'lgan voqea va meni “o'z vaqti”da ishdan haydagan o'sha bosh muharrirdan minnatdorman.

* * *

Men bu insonni yaqindan bilganim uchun yana shuni ayta olamanki, u 2016 yili O'zbekistonda boshlangan yangi siyosat tufayli ommaviy axborot vositalari orqali xalq muammolarini jur'at bilan ko'tarib chiqa boshladi. Xalqning rahbarlari, aniqrog'i, xizmatkorlarini o'ziga tanitdi. “O‘zbekiston 24” teleradiokanali ochilishiga hissa qo'shdi. Ko'rsatuvlari orqali odamlarga yaxshiliklar ulashdi. Xalqaro press-klubni tashkil etdi.

Esingizda bo'lsa, 2017 yil Sherzodxon Qudratxo'ja “Tet-a-tet” ko'rsatuvida viloyatlar hokimlaridan jonli efir orqali: “Bu yil do'xtirlar va o'qituvchilarga paxta terdirmaymiz”, degan va'dalarni ola boshladi. Shundan so'ng o'sha paytda ustozni kimlardir uncha xushlamay ham qolgandi.

Lekin baribir O'zbekiston dunyoga yuz tutishi kerak edi. Hammasi shundayligicha qolishi mumkinmasdi. 2018 yil 10 may kuni Vazirlar Mahkamasining “O'zbekiston Respublikasida majburiy mehnatga barham berishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida”gi qarori chiqdi. Ushbu hujjatdan keyingina o'z ishi qolib, yagana qilishdan tortib paxta rejasining bajarilishigacha katta hissa qo'shadigan do'xtiru o'qituvchilarni davlat paxtadan ozod qildi. Men bu bilan Sherzodxon Qudratxo'jadan zamonamiz qahramoni yaratmoqchi emasman. Avvalo, bu islohotlarning boshida Prezidentimiz turgan edi. Shaxsan davlatimiz rahbarining dilidagini o'z vaqtida, dadil ko'tarib chiqish ham oson emas-da.

* * *

Inson o'zi tabiatan unutuvchi bo'ladi. Avval qilgan yuzta yaxshi ishingni ba'zan bir xatoing yuvib ketadi.

Ayniqsa, bugun internetda biror kishining qaysidir gapini matndan yulib olib, uni badnom qilish oson bo'lib qoldi. Bu olomon uchun bir o'yinga aylandi.

2020 yilning apreli. O'yinning navbatdagi qurboni Xalqaro press-klub rahbari, Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti rektori Sherzodxon Qudratxo'ja bo'ldi. O'shanda karantin davrida davlat tarqatgan tekin mahsulotlardan ayb topgan yigitning videosi internetda tarqadi. Ustoz: “Aynan shunday noshukrlarga ne'matlarni bepul berilishiga qarshiman, balkim arzonlashtirilgan narxlarda berish kerak, tekin degan so'zni lug'atimizdan chiqarish kerak, tekin narsani qadri bo'lmagan hech qachon, hech qaysi kapitalistik davlatda bunday qilinmagan”, dedi. Bu fikr ayrim kishilarga yoqmadi. G'alamislar “post”dan matn­ning bir qismini yulib olib internetda noto'g'ri talqin qila boshladi. Hatto tushunib-tushunmay Qudratxo'ja shaxsini qoralab, “post” yozgan ziyolilar ham bo'ldi. Ularning ortidan esa minglab odamlar ergashib, haqoratli izohlar yozdi.

Bu voqea birinchisi emasdi. 2018 yili O'zbekis­ton jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti binosi qurilishidan norozi bo'lgan rus kampirlari bilan ham shunga o'xshash holat sodir bo'lgandi. O'shanda Sherzodxon Qudratxo'ja uning asabiga tekkan ayolga qarata: “O'zbekcha gapiring, 60 yildan beri O'zbekistonda yashab, davlat tilini o'rganmagansiz, uyat-uyat!” degan. Rusparast olomon esa ustozni rosa tanqid qilgan. Hatto “uyatmen” nomli bir qancha mem va stikerlar yaratildiyam.

Bir safar gaplashganimizda ustoz: “O'shanda men o'ris ayollardan xafa bo'lmadim, davlat tilimizni himoya qilganim uchun meni qoralagan o'zimiznikilardan ranjidim. Demak, biz hali ko'p ishlashimiz kerak ekan”, dedi.

Yana bir safar ustozning telegram guruhda talabalarga bergan topshiriq va turtkisi internetda tarqab, buni ko'pchilik istehzo bilan muhokama qildi. Bu vaqtincha bo'ldi. Tez kunda ijtimoiy tarmoqlarda boshqa mavzu chiqdi va omma o'zini o'sha yoqqa urdi…

Munavvarqori Abdurashidxon 1923 yili aytib ketgan ushbu gap, afsuski, hamon dolzarb ekan: “Ovropa xalqi osmonga uchar ekan, bizda soch va soqol nizolari, ovropaliklar dengiz ostida suzar ekan, bizda uzun va kalta kiyim janjallari, Ovropa shaharlari bugun elektr bilan isitilur va yoritilur ekan, bizda maktablarda jo'g'rofiya va tibbiyotni o'qitish-o'qitmaslik ixtiloflari… davom etdi”.

Vatandoshlarimizdan bir narsani so'ragan bo'lardim. Qo'lidan ish keladigan insonlarimizni asraylik. Umuman, bir-birimizni asraylik. Taniqli shaxslarimizni hadeb muhokama qilaverib, ularni hayotdan bezdirib qo'ymaylik.

Shu haqda o'ylasam, bir necha yil avval Anvar qori Tursunov (Alloh rahmat qilgan bo'lsin) va u kishining muhokama bo'lgan “qimmat” soati esimga tushaveradi.

Muhokamada men ham o'zimcha Anvar qorining soatini bir kambag'al kampir bilan solishtirib “post” yozgandim. Uni ijtimoiy tarmoqda e'lon qildim. Shunda ustoz qo'ng'iroq qilib: “Fozil, sen Anvar qorining qo'lidagi o'sha soat necha pul ekanini, qaerdan kelganini va o'sha ayol avvalgi hayotida qanday yashaganini bilmaysan-ku!” deya tanbeh bergandi. Shu gapdan so'ng “post”ni o'chirib tashladim. Ko'p o'tmay, Anvar qori vafot etdi. Shunda ichimdan qirindi o'tdi: “Biz qorining soati va boshqa “ayb”larini muhokama qilaverib-qilaverib, u kishining boshini yemadikmikan-a?”

Ustoz, bundan tashqari, boshqa postlarimga ham e'tiroz bildirgan. Ularning aksari ma'lumoti tekshirilmagan, o'rganilmagan masalalar haqidagi materiallar bo'lardi. U kishi “post”laringni olib tashla, demasdi. Shunchaki men anglamagan sabab­larni tushuntirardi. Keyin o'zimdan uyalib, ularni o'zim olib tashlardim. Dolzarb mavzuda, tahlil qilib yozgan maqolalarimni esa ko'p bora e'tirof etgan.

Yuqorida sanaganim – ko'ngilni xira qiluvchi bu kabi voqealar haqida o'ylasam, Abdulla Oripovning “Ism haqida” nomli she'ri esimga tushaveradi:

Xayolimga kelar goh g'alat bir gap,

              Gar uni el aro so'ylab yurmasman.

              Bilmadim ne bois, bilmam ne sabab,

              Ismimni birovga ravo ko'rmasman.

 

              Ulug' otdoshlarim maqomi yuksak,

              Men shogird erurman garchand alarga.

              Har nechuk, bir gapni aytmog'im kerak:

              Oson bo'lmagan hech Abdullalarga”.

Ushbu she'rning oxirgi qatorini sal tahrir qilib, ustoz va u kabi ruhiy energiyaga boy insonlarga bemalol qo'llasa bo'larkan?

* * *

2020 yil 7 fevral kuni O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasida matbuot anjumani o'tkazdik. Unga Sherzodxon Qudratxo'janiyam taklif etdik. Ustozga so'z berilganida u hech esdan chiqmaydigan og'riqli gap aytgandi:

“Jadidlar – qahramon, yozgan asarlari uchun jonini bergan. Ko'plarining qabri qaerdaligini bilmaymiz. Agarki millat o'zining qahramonlarini bilmasa, uni millat deb atab bo'lmaydi. Men o'zim ruscha bog'chaga borganman. Maktabda ruscha sinfda o'qidim. Ochig'ini aytaman, 11-sinfni bitirgunimizcha jadidlar haqida bizlarga hech kim gapirmagan, hech kim indamagan. Bo'lmasa, eski shaharda katta bo'lganmiz. Bizlarga hech kim ularning ki­toblarini o'qinglar, demagan. Bu kitoblarni hozir o'qiyapmiz. Qaysinisini o'zbek tilida, qaysi birini rus tilida. Jamiyatda islohot xohlasak, o'zgarish tez bo'lishini istasak, millatning shunday bobolari borligini, Qodiriylari, Fitratu Cho'lponlari borligini va ular xalq uchun bejiz qon to'kmaganini, bekorga jonini bermaganini ich-ichimizdan his qilishimiz kerak”.

Ustoz o'zaro suhbatlarimizdan birida: “Bizdan farqli ravishda avlodlaringizning baxti – o'zbek tilida, ona tilimizda yoza olishingizda”, degandi afsus va havaslanib. Ruscha o'qigani bois millatimizning asl qahramonlarini tanimay katta bo'lganidan, o'zbek tilida erkin, o'zi xohlagandek yoza olmasligidan bugun afsus chekayotgan odamni haqiqiy millatparvar desam, xato bo'lmas.

Endi o'ylang, bugun minglab o'zbeklar farzandlarini rus bog'chalarida, rus maktablarida, oliy o'quv yurtlarining rus bo'limlarida o'qityapti. Ularga esa, tabiiyki, o'zbek tili va adabiyoti deyarli o'qitilmaydi. O'qitilsa, ham dars soatlari kam. Natijada minglab, millionlab o'zbek bolalari Qodiriy kim, Cho'lpon kim, Fitrat kim, Behbudiy kim, Abdulla Oripov kim, Erkin Vohidov kim, Tog'ay Murodu Halima Xudoyberdiyeva kim ekanini bilmasdan ulg'aymoqda va bir umr shunday yashamoqda. O'zbek tilida fikrlashmaydi, fikrini davlat tilida erkin bayon qila olmay katta bo'lishmoqda.

Nazarimda Sherzod aka o'sha matbuot anjumanida millatning mana shunday ulkan fojiasiga urg'u bergan edi. Millatning og'riqli muammolarini his qilgan, gapirgan, efirga olib chiqqan inson xalqning maishiy muammolarini ang­lamasligi mumkinmidi?

2020 yili ustoz pasportidagi “vich”, “ev” qo'shimchalaridan voz kechdi. “Sherzod Tojiddinovich Qud­ratxo'jayev”ni “Sherzodxon Tojiddinxon o'g'li Qud­ratxo'ja”ga o'zgartirdi. Bu voqeadan keyin ularga qo'ng'iroq qilib, tabrikladim. “Buni siz ham davom ettiring!” dedi.

* * *

Aslida bu inson menga talabaligimdan ustoz. 2006-2010 yillari O'zbekiston Milliy universiteti Jurnalistika fakultetida o'qiganimda ular bizga “Internet jurnalistikasi” fanidan dars bergan.

Magistraturada o'qiyman. Kunlardan bir kun darsga “basanoshka” kiyib borgandim. Tanaffusmidi, kursdoshlarim bilan fakultet hovlisida turardik. Shunda ustoz kelib biz bilan ko'rishdi-da, oyog'imni qattiq bosdi. Uning bu ishi “Nega darsga bunday oyoq kiyimda kelding?” degan dakkisi edi. Yana o'zimdan boshqa hech kimga bildirmasdan qildi bu ishni. O'shandan so'ng darslarga bunday ochiq to'rli oyoq kiyimda kelish nojoizligini nafaqat angladim, balki bu ish men uchun bir umrlik saboq bo'lib qolgandi.

2019 yil. Ustoz meni Koreya Respublikasining Shin Dong Yop adabiyot uyida ma'ruza o'qishga tavsiya qildi. O'zbek adabiyoti haqida ma'ruza matnini tayyorladim. Hujjatlarimni to'g'riladim.

Dekabr oyining qaysidir sanasi edi. Oqshom cho'kkan. Koreya Respublikasiga kirish vizamdagi muammolarni bildirish uchun ustozni yo'qladim va to'g'ri universitetga bordim. Shunda o'quv xonalarining birida rektor talabalar bilan birga maqola yozib o'tirgan ekan. Men ham ularga qo'shilib, maqolani tahrir qilganday bo'ldim. Maqola o'rismozor Botkinaga ko'milgan musulmon Abdulla Avloniy haqida edi. O'sha kuni ustoz o'qituvchi va talabalarni jadid bobomizning qabrini ziyorat qilishga olib borgandi. Maqola oqshomda ijtimoiy tarmoqda e'lon qilindi va “Avloniy nima uchun o'ris mozorga ko'milgan?” degan savol jamoatchilik e'tiboriga tushdi.

Ko'p o'tmay, Avloniyning hoki Chig'atoy qabristoniga ko'chirildi. O'ylaymanki, talabalar ko'z oldida yozilgan o'sha maqola jamiyatga ta'sir etganini ular bugun his qilishadi.

Shunday qilib, ustozning tavsiyasi bilan 2019 yilning 14-16 dekabr kunlari Koreya Respublikasining Puyo tumanidagi Shin Dong Yop adabiyot uyida bo'lib, o'zbek adabiyoti haqida o'zbek tilida ma'ruza o'qib keldim. 2013 yilning 3 may kuni Shin Dong Yop ismli shoir sharafiga ochilgan uy-muzey va adabiyot uyidan olgan taassurotlarim butun umrga tatiydi. Bu uchun ham ustozdan minnatdorman!

* * *

“Uch savdoyi” badiiy filmida hech qaerda muqobili yo'q ijodiy maktab ochgan Rancho – Phungsuk Vangru haqida eshitganmisiz? U jamiyatning bosh­og'riq to'siqlaridan eson-omon o'tib, o'qish tizimini o'zgartirib, oxir-oqibat orzuidagi ixtirolar maskanini ochadi.

Sherzodxon Qudratxo'jani ham o'sha Vangruga o'xshataman. U ham Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti deb kuyib-yonadi. O'quv yurti binosi va talabalar uyini yaratish uchun homiylarni jalb qildi. Talabalarni ko'proq amaliyot bilan bog'ladi. Rektor va talaba o'rtasidagi to'siqlarni olib tashladi. Bir qarasang, ustoz talabalarga badiiy kitoblar o'qitadi, bir qarasang, ularni yetaklab ulug'lar qabrini ziyorat qiladi, bir qarasang, yoshlar bilan teatrga spektakl tomosha qilishga boradi…

Yoki hayotiy bir sabab tufayli og'ir tushkunlikka tushib qolgan bir rus talaba qiz uchun bozorga tushib ikkita quyon sotib olgani, quyonlarni sovg'a qilgani-chi?

— Bu quyonchalar senga. Ularga qara, parvarish qil, deydi ustoz.

Talaba qizning yuzlarida, ha, anchadan buyon ko'rinmagan tabassum yuguradi. Ishongisi kelmay u so'raydi:

— Rostan ham mengami? Men quyonchalarni shu yerda — o'qish joyimda boqsam bo'ladimi?

— Ha, albatta. Ular uchun uycha ham qurib beramiz.

Endi ayting, qaysi dorilfunun rektori bir talabasi uchun, unga yordam berish uchun ana shunday mehr va e'tibor qilganini eshitgansiz? Bilmadim. Ehtimol, bunday odamlar juda ko'pdir. E'tiborli va bag'ri keng. Lekin mening bilganim, taniganim ana shunday sodda, mehrli va samimiyatga to'la qalb sohibi Sherzodxon Qudratxo'jadir.

* * *

“O‘zbekiston 24” telekanali bosh muharriri Muhammadnozim Mavlonov 2020 yil 26 sentyabr kuni “covid-19” tufayli olamdan o'tdi. Uni bilgan inson borki, buni eshitib yig'ladi.

Aka bilan uch yarim yil birga ishladik. Yoshlarni doim qo'llagan. Menga ham maslahatlarini hech ayamasdi. Muhammadnozim akaning vafotini eshitib qattiq kuyundim. So'ng ijtimoiy tarmoqdagi sahifamda “Xayr, Muhammadnozim Mavlonov” nomli maqola yozdim. Shunda Sherzodxon Qudratxo'ja menga qo'ng'iroq qilib: “Hoji aka haqida yaxshi yozibsan! Ishga endi kelganimda Muhammadnozim aka meniyam qo'llagan, kel, o'tir, derdi-da, yoniga o'tirg'izib olib, bilmagan narsalarimni o'rgatardi, ammo hammayam bunday qilmasdi, atay yordam bermaydiganlar bo'lardi, hoji aka esa boshqacha edi”, deya yig'lab yubordi. Ustozning xotiralari uyg'onib ketgandi. Ularni nima deb yupatishni bilmasdim. Shu kuni ustoz ham: “Axborot”ga kelgan yosh jurnalistni qo'llab-quvvatlardingiz, tahrirda yordamni ayamasdingiz, yoshingiz katta bo'lsa ham montajda navbatni saqlardingiz, kayfiyatimizni ko'tarardingiz”, deya “post” yozdi. Muhammadnozim Mavlonov chindan shunday kuyunchak, jonkuyar, ko'makdosh, kamtar ustoz edi. Chin inson edi.

Telefondagi o'sha suhbatdan keyin men Sherzodxon Qudratxo'janing ham haqiqiy inson ekanini ich-ichimdan his qildim. Masofa uzoq bo'lsa-da, uning yuragi menga shundoq ko'rinar, yuragining urishi esa qulog'imga chalinib turardi.

* * *

Yana bir gap: Ochig'ini aytsam, ustozdagi kamtarlik va samimiylikka havas qilaman. U biror kun bekor emas. Xalqaro press-klub faoliyati rektorlik vazifasiga o'tgach ham to'xtab qolmadi. Bugun O'zbekiston Milliy media assotsiatsiyasi raisi sifatida ham tinim bilmaydi. Ilohim ko'z tegmasin. O'zbekning shunday fidoyilari doim bor bo'lsin!

Fozil FARHOD

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

6 − 5 =