BMT minbaridan yangragan tilim
2020 yili kuz faslining ilk oyi edi. Koronavirus degan ofat dunyoni vahimaga solgan, ayniqsa, g'arb davlatlarida qurbonlar soni soat sayin ortib borayotgan, shu munosabat bilan hamma joydagidek bizda ham karantin joriy etilgan, xalqimizni bu yovuz balodan asrash uchun nimaiki lozim bo'lsa, davlatimiz rahbari boshchiligida tezkor choralar ko'rilayotgan kunlar edi. Ana shunday bir paytda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 75-sessiyasi chaqirildi. Vaziyat dunyo miqyosida tobora keskinlashib borayotganligi tufayli bu nufuzli tashkilotning xalqaro anjumani onlayn tarzda o'tkazilib, unda Prezidentimiz BMT tarixida ilk marotaba o'zbek tilida nutq so'zladi. Bu olamshumul voqea butun millatimiz qalbini cheksiz quvonch va faxru iftixor tuyg'ulariga lim-lim to'ldirib, o'zgacha bir g'urur, o'zgacha bir surur baxsh etdi. Xuddi, istiqlolga erishgan kunimizdagidek sevindik, hatto ko'zlarimizga beixtiyor yosh keldi. Nega kelmasin? Axir, ona tilimiz millatimiz va davlatimizning ovozi bo'lib olamaro qo'ng'iroqdek yangraydiyu, dil-dildan quvonmay bo'ladimi?! Quvonamizda, albatta! Buning ustiga dunyoning o'zbek tilida gaplashadigan ellik millionga yaqin aholisi shodu xurramligimizga sherik bo'lib, muborakbod etib turganda, boshing ko'klarga yetgudek bo'lib, o'zingni baxtli va baxtiyor his etarkansan kishi.
Kechagidek yodimda. Davlatimiz mustaqilligining dastlabki yillarida xizmat safari bilan Ovro'po davlatlariga borganimizda, “Sizlar Afg'onistondanmi?”, deb so'rashar, “Biz O'zbekistondanmiz!”, deya javob bersak-da, ular bu nomni eshitmagani uchunmi, “Pokistondanmi?” deb, yana savolga tutardi. Bunday savollar Misr, Malayziya, Indoneziya, Singapur singari boshqa mamlakatlarda ham takrorlangan, bizning mamnuniyat bilan Buxoro va Samarqand shaharlarini tilga olib, Imom Buxoriy yurtidanmiz degan javobimizni eshitgan mezbonlar quchoq ochib ko'rishganlar. Ular nafaqat Imom Buxoriy, balki Abduxoliq G'ijduvoniy, Bahouddin Naqshband, Imom Termiziy, Ibn Sino, Xorazmiy, Beruniy kabi ko'plab bobokalonlarimiz ilmidan voqif ekanliklaridan benihoya xursand bo'lib qaytganmiz.
Agar, sho'rolar hukumatiga salkam bir yarim asr qaram bo'lmaganimizda, o'zbek degan nomimiz qobiq ichida saqlanmaganida edi..!
Buyuk Alisher Navoiy tili xalqimizning o'zligini, tarixini, ilm-fani, ma'naviyatiyu madaniyatini, adabiyot va san'atini, shuningdek, uning bu borada keyingi yillarda amalga oshirgan ulug'vor ishlarini ahli olamga keng targ'ib qilishda beqiyos ahamiyatga ega ekanligini yuksak qadrlagan Prezident Shavkat Mirziyoyevning oradan uch yil o'tib, BMT Bosh Assambleyasi 78-sessiyasi minbarida mag'rur turib, o'zbekona g'urur bilan ikkinchi bor o'zbek tilida nutq so'zlashi bejiz emas.
Eng avvalo, shuni aytish joizki, BMTga a'zo davlatlar rahbarlari huzurida Prezidentimiz o'zbek tili o'zining purma'noligi, jarangdorligiyu fusunkorligi, qudratliligiyu haroratliligi, nafis va nafosatliligi bilan xalqaro doiradagi mashhur tillar qatorida turishga munosibligini yana bir bor yorqin namoyon etdi.
Ikkinchidan, Navoiy bobomiz tili tengsiz qudratga ega ekanligini butun borlig'i bilan jumlai jahonga doston qildi. Uchinchidan, tilimizning qadr-qimmatini jahon hamjamiyati oldida balanddan-baland ko'tarib, o'z xalqi va vataniga bo'lgan beqiyos mehr-muhabbatini amalda yorqin ifoda etdi.
Prezidentimizning nafaqat BMT, balki jahon tarixida yangi sahifa ochib, yorqin iz qoldirgan bu nutqi O'zbekistonning ko'p millatli xalqi tinchlik va taraqqiyot tarafdori ekanligini, bu yo'lda hamjihatlik va amaliy hamkorlik ruhini saqlash, umumiy manfaatlarni mavjud ziddiyatlardan yuqori qo'yish bilan mamlakatlarni jipslashtirish zarurligini baralla bayon etganligi, shu munosabat bilan dunyoviy ahamiyatga ega bo'lgan eng dolzarb takliflarni ilgari surgani alohida e'tirofga molikdir. Ayniqsa, davlatimiz rahbarining jahon miqyosida dinlararo bag'rikenglik va hamjihatlik g'oyalarini keng targ'ib etish maqsadida O'zbekistonda Yunesko shafeligida “Dinlararo muloqot va bag'rikenglik xalqaro markazini” tashkil etish hamda buyuk allomalarning boy merosini chuqur o'rganish, islomning asl insonparvarlik mohiyatini bekamiko'st ochib berish maqsadida 2024 yil mamlakatimizda “Islom — tinchlik va ezgulik dini” mavzusida xalqaro konferensiya o'tkazish tashabbusi olqishlanganligidan benihoya quvonmay bo'lmaydi.
Dinlararo do'stlik va hamkorlik munosabatlarini mustahkamlashda muhim o'rin tutadigan bunday xayrli ishlarning amalga oshirilishi tinchlik va taraqqiyot sari tashlangan yangi bir qutlug' qadam sifatida ahli olamni ahil va birdam bo'lib, olijanob maqsadlarga intilishga, mojarolarsiz hayot kechirishga da'vat etishi bilan ham g'oyatda qimmatlidir.
Prezidentimizning “Diyorimiz jahon ilm-fani rivojiga beqiyos hissa qo'shgan, islomni ilm-ma'rifat va tinchlik dini sifatida namoyon etgan Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino, Imom Buxoriy, Mirzo Ulug'bek, Alisher Navoiy kabi ulug' alloma va mutafakkirlar vatani ekani bilan haqli ravishda faxrlanamiz”, deya bong urgani esa o'zi ilgari surgan taklif va tashabbuslar dunyodagi kelishmovchiliklarni bartaraf etishda, davlatlar va xalqlar o'rtasida tinchlik va o'zaro manfaatli hamkorlik rishtalarini mustahkamlashda keng yo'l ochib berishda muhim o'rin tutadi. Buni Afg'onistondagi ijtimoiy muammolarni hal etish borasidagi taklifda ham ochiq-oydin ko'rish mumkin.
“Yon qo'shni jon qo'shni” deganlaridek, biz jafokash afg'on xalqining yetar-etmasligiga, o'z yog'iga o'zi qovrilib, qiynalayotganligiga befarq qarab turib bo'lmaydi. Davlatimiz rahbari ta'kidlaganidek, afg'on xalqiga insonparvarlik yordami ko'rsatishni susaytirmaslik kerak. Eng muhimi, “Afg'onistonning muzlatilgan xalqaro aktivlarini bu yurtdagi o'tkir ijtimoiy muammolarni hal etishga yo'naltirish uchun maqbul mexanizmlarni ishlab chiqish” kechiktirib bo'lmaydigan vazifalardandir. Bu og'riqli masalani hal etishda BMT qat'iylik bilan harakat qilsa, afg'on xalqining ko'ksiga shamol tegib, qaddini rostlab olish imkoniyatlari paydo bo'ladi. Buning uchun bu nufuzli tashkilotga a'zo davlatlar bir yoqadan bosh chiqarib, unga madadkor bo'lishlarini o'rtaga tashlangan taklifning o'zi aytib turibdi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 78-sessiyasida qatnashgan davlatlar rahbarlarining e'tiborini tortgan takliflardan yana biri Sh.Mirziyoyevning sayyoramizni kelgusi avlodlarga qanday holda qoldiramiz degan fikri bo'ldi. Prezidentimiz bu katta muammoni qanday hal etish mumkinligi haqida gapirib, so'zining yakunida shunday dedi: “Mustahkam tinchlik va farovonlikka faqat umumiy intilishlar va birgalikdagi harakatlar bilan erishish mumkin. Bizga o'zaro ishonch, birdamlik va hamkorlik ruhi har qachongidan ham ko'proq zarur”.
Haq gap. O'zaro ishonch, birdamlik va hamkorlik chuqur ildiz otgan joyda tinchlik va taraqqiyot bo'ladi. Odamlar halol mehnat mevasidan bahramand bo'lib, ahil va baxtli hayot kechiradilar. Muxtasar qilib aytganda, davlatimiz rahbarining BMT minbaridan turib, o'z fikr-mulohazalariyu takliflarini o'zbek tilida baralla irod etishi jahon hamjamiyatida katta qiziqish uyg'otibgina qolmay, bildirilgan taklif va tashabbuslarga kamarbasta bo'lishga ilhomlantirishi ham shak-shubhasizdir. Ayni paytda, Prezidentimizning bu nutqi qalblarimizni tog'dek yuksaltirish bilan birga barchamizning zimmamizga o'zbek tilida tiniq va ravon so'zlash hamda yozishdek sharafli vazifani yuklaganligini ham unutmasligimiz kerak! Hamisha va hamma joyda o'z ona tilimizda ravon gapirishni, uning nimalarga qodirligini namoyon etishda Prezidentimizdan ibrat olish har birimizning burchimizga aylanmog'i lozim.
To'g'ri, har kim o'z tilida va shevada so'zlashga haqli. Bunga qonun monelik qilmaydi. Lekin davlat idoralarida o'zbek tilida ish yuritish, ya'ni gapirish va yozish qonun talabi. Yodingizda bo'lsa, davlat tashkilotlarida ishlaydigan boshqa millat vakillarining o'zbek tilini o'rganishlari uchun muddat belgilangan edi. Afsuski, bu muddat allaqachon o'tib bo'ldi. Hech kim e'tibor bermagani uchunmi, davlat tashkilotlarining ayrimlarida davlat tili bir chetda qolib, yana avvalgiday bilgan o'zbek tilida, bilmagan rus tilida ish yuritmoqda. Televidenie ko'rsatuvlari va radio eshittirishlarida shevada muloqot qilish odatga aylanganligini kechirish mumkinmi? Bu kasallik kino va seriallarga ham yuqqanligi achinarli emasmi? Ikki o'zbek “yulduz” san'atkorning ona tilimizdagi teleko'rsatuvda ruscha gapirishi g'ashingizni keltirmaydimi? Internet saytlaridagi u yoki bu voqeaga bildirilgan munosabatlarni o'qib, kuyishingni ham, kulishingni ham bilmaysan kishi. To'g'ri yozilgan jumlaning o'zi yo'q. Buning ustiga mantiqsiz. Bu chalasavodlikdan darak bermaydimi? Yaxshiyamki, bu sharmandalikni o'zbekdan boshqa o'qimaydi. Ilohim o'qimasin ham!
Bir vaqtlar yurtimizda faoliyat ko'rsatgan Hindistonning O'zbekistondagi favqulodda va muxtor elchisi Dalip Mextaning rafiqasi ona tilimizga astoydil mehr qo'yib, uni yaxshigina o'rgangan, bir qator yozuvchi, shoir va jurnalistlar bilan do'st tutinib, ular bilan tez-tez uchrashib, o'qigan kitoblari haqida maroqli suhbatlar qurardi. Ba'zan to'rt qatorlik arizani eplab yoza olmagan yigit yoki qizga duch kelganimda o'sha hind ayoli yodimga tushib, savodxon bo'lishga intilmayotgan ayrim yoshlarimizdan ko'nglim og'rimay qolmaydi.
“Davlat tili masalasi milliy g'oyamizning asosiy tamoyillaridan biri bo'lishi zarur. Yosh avlod qalbiga ona tilimizni bolalikdan singdirish maqsadida ta'limning barcha bosqichlarida o'zbek tilini zamonaviy va innovatsion texnologiyalar asosida mukammal o'rganishga alohida e'tibor qaratishimiz lozim. Toki, bolalarimiz o'zbek tilida ravon o'qiydigan, ravon yozadigan va teran fikrlaydigan insonlar bo'lib yetishsin”, — degan edi davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev.
Prezidentimizning qalbidan qaynab chiqqan bu sado har bir oilaning, har bir ota-onaning, har bir ta'lim muassasasining doimiy diqqat e'tiborida bo'lishi shartligini hayotning o'zi taqozo etmoqda.
Nuriddin OChILOV,
O'zbekiston Milliy universitetining
jurnalistika fakulteti o'qituvchisi