Do'stlar diydorin istar ko'ngil…

Kursdosh do'stlar diydorlashuvi haqida yozish shunchalik muhimmi? Hammaning ham kursdosh­lari bor, ular ham biz kabi bir-birlari bilan xabarlashib, ko'rishib turishi tabiiy, albatta. Qolaversa, kursdoshdan tashqari sinfdosh, maktabdosh, quroldosh va yana boshqa qancha “dosh”lar ham bor-ku! O'zbekiston Milliy universiteti (oldingi Tosh­­DU)ning jurnalistika fakultetini 1983 yilda bitirgan talabalarning  40 yillik uchrashuvi an'anaviy  tadbirlardan nimasi bilan farq qildi? Bir qaraganda, bu ham odatdagi uchrashuvlardan biri-da, dersiz. Umuman olganda, shunday. Ammo, dildosh­larimning o'tgan yillar o'z izini qoldirgan nurli siymolariga boqib,  ularning har biri  yetuklik sari, donishmandlik sari yuz tutayotganligiga amin bo'ldik.

Biz rostdan ham dildoshmiz, sirdoshmiz. Axir  besh yil  bir auditoriyada tahsil olganmiz, bir partada yonma-yon o'tirganmiz. Bir yotoqxonada, bir tomning ostida yashaganmiz. Oshxonamiz ham, darsxonamiz ham bir edi.  Turli qozonlarda tayyorlangan taomlardan boshqa xonadoshlarga ham manzirat qilinardi. Bir kishining mehmoni barchaniki edi. Mashg'ulotlarga tayyorlanish ham shu zaylda kechardi: bir xona boshqa xonadan kitob yoki yozuv daftarini  olardi yoki berardi, kimdir qaysi bir iqtidorli ijodkorning  yangi asarini o'qiganini aytardi, undan iqtiboslar keltirib, boshqalarni ham o'qishga da'vat qilardi. Boshqa birov esa o'z ijodidan  namunalar o'qirdi. O'zimiz anglamagan, bilmagan holda ana shu do'stlar davrasida, ijodiy muhit ichida o'sib-ulg'ayganmiz. Albatta, o'qishni tugatgach, kim qayoqqa ishga borishi-yu, o'z faoliyatini qanday davom ettirishigacha – hammamiz bir-birimizni yaxshi bilardik. Kelajak orzularimizni bir-birimizga  so'zlab berardik. Axir qanday dildosh bo'lmaslik mumkin?

Maqtanish emas, kursdoshlarimiz o'rtasidagi  mehr-oqibatga hozirgacha ko'pchilik havas qiladi. To'g'ri, o'qishni bitirgan dastlabki  yillarda hamma ham o'z tashvishlari bilan ovora bo'lishi tayin. Bizda ham shunday bo'lgan. Biroq 2003 yildan buyon uchrashuvlarimiz an'anaviy tus oldi. O'shanda 20 yillik tadbirimizni katta sa'y-harakatlar bilan tashkil qilgandik. O'sha kezlarda, do'stimiz, “Mehnat shuhrati” ordeni sohibi Bobur Alixonov “O'zbekiston” telekanalining “Axborot” direksiyasiga rahbarlik qilib turgan davrda, barchamiz uning boshchiligida astoydil harakat qilganmiz: kursdoshlarning yashash manzillarini aniqlashtirib, barchani xabardor qilib, yig'ilishganmiz. Deyarli hamma kursdoshlar to'planib, chiroyli dastur tayyorlagandik. Yuqori va keyingi kurslar ham havas qilib, bizdan ibrat olishgandi.

Shu-shu do'stona aloqalarimiz qaytadan mus­tahkamlanib, uchrashuvlarimiz an'anaviylik tusini ola boshladi. 2008 yilda diydorlashuvning 25 yilligini tashkil kildik. Shundan boshlab esa kursdoshlarimiz turli viloyatlardan emasmi, har yili hali u hududda, hali bu hududda to'planish yaxshi an'anaga aylanib qoldi. Bu orada Samarqand, Qashqadaryo, Surxondaryo, Xorazm, Buxoro, Farg'ona, Andijon viloyatlaridagi do'stlarimiz  bizni mehmon sifatida kutib olishdi. Bundan tashqari, o'zaro bordi-keldilarimizni aytmaysizmi, ularning  son-sanog'ini ham bilmaymiz. O'tgan davr mobaynida bir-birimizga qanchalar hamdard va hamnafas bo'lganmiz, o'rni kelganda suyanch va yupanch bo'ldik. Ayniqsa, har birimizning yutug'imizda, albatta, do'stlarning ko'magi, maslahati borligi yana ham quvonarli.

40 yillik uchrashuvimizni barchamiz ham katta intizorlik bilan kutganmiz, shekilli (kursdosh­larning telegram kanali ham tashkil qilingan), kun sanab kunimiz o'tdi: telegram kanalda tadbirga necha kun qolganligi har kuni ko'rsatib borildi. Va nihoyat, kutgan daqiqalarga – shu yilning 13 may sanasi – shanba kuniga yetib keldik. Alloh bizni niyatimizga yetkazdi. Ushbu  tadbirga endigi safar Toshkent shahrida istiqomat qiladigan  kursdoshlarimiz mezbonlik qilishdi. Barchaning ko'nglini birdek oladigan, birodarlarni tez-tez yo'qlaydigan do'stimiz Olim Dushayev ushbu tadbirga oilasi bilan bosh-qosh bo'ldi. To'g'ri-da, u aytganidek, viloyatlarga borganimizda xursandchiligidan o'zini qo'yarga joy topolmaydigan, mehmoniga uyining to'ridan-da joy  beradigan qadrdonlaring 40 yil deganda Toshkenti azimga bir kelishsa-yu, ularning hurmatini qilmasak, qanday bo'ladi?! Mehmonlarni kutib ola boshladik. Bizning uyga bir kun avval qashqadaryolik va surxondaryolik do'stlar oilaviy bo'lib tashrif buyurishdi.

Qibray tumani markazidan oqib o'tuvchi  anhor yoqasida joylashgan soya-salqin dala hovli uchrashuvimizning manzil-makoni bo'ldi. Mehmonlarni birin-ketin katta xursandchilik bilan kutib oldik. Eng so'ngida vodiylik do'stlarimiz tashrif buyurdilar. Rostini aytganda, uchrashuvimiz  rasmiyatchiliklardan xoli, samimiy ruhda o'tdi. Taniqli shoir Abdumajid Azimov o'tgan davr ichida bosib o'tgan yo'limiz, erishgan muvaffaqiyatlarimiz  haqida qisqacha bo'lsa-da, faxr bilan so'zladi, xususan,  bir guruh kursdoshlarimiz Bobur Alixonov  boshchiligida  televidenie sohasida, mamlakatimiz axborot makonini rivojlantirishda  samarali faoliyat olib borishgani, ko'pchilik yigit-qizlarning  respublikamizdagi nufuzli gazeta va jurnallarda erishgan ijodiy  yutuqlari, bir guruh do'stlarimizning o'z hududlarida mahalliy ommaviy axborot vositalari rivojida tutgan o'rni   xususida iftixor bilan so'z yuritildi. Yo'q, ma'ruzabozlik bo'lmadi. Taklif etilgan san'atkorlar ijrosidagi diltortar kuy va qo'shiqlar davramizga fayz bag'ishladi, shunga monand go'zal raqslar  ijro etildi.

Xorazmlik kursdoshimiz Mahfira Otayevaning do'stlarga bag'ishlangan she'ridan barchamiz qattiq ta'sirlandik. Yillar mobaynida bir necha qadrdonlarimizni yo'qotganmiz-da, axir. She'rda ular haqidagi o'chmas xotiralar dard bilan qalamga olingan edi.

Yaxshi suhbatlar qildik. Xuddi yosh boladay — hali u davraga yuguraman, hali bu davraga chopaman. Ularni xuddi ilgari ko'rmagandayman, bilintirmay, yuzlariga, ko'zlariga   qattiq tikilaman, avvallari bilmagan kabi, yanada ko'proq o'rganganday bo'laman, hozirgacha men bilmagan, anglamagan jihatlarini, sifatlarini kashf etganday bo'laman, o'zimcha. Buning uchun fursat yetmayotganday, daqiqalar  esa tez, tezroq o'tib borayotganday tuyulaveradi, nazarimda.  Albatta, vaqt qisqa, men do'stlarimning bugungi baxtini, quvonchini anglashim, his etishim uchun dardini-da tushunib, ko'ng­lini olishim uchun bir kun, ikki kun yetmasligini bilib, o'tib borayotgan  lahzalarning ham shunchaki o'tishini istamasdim. Agar yangidan, ozgina nimanidir ilg'asam – quvonib ketaman, ko'nglim yorishadi. Men kabi boshqa do'stlarim ham  ushbu tuyg'uni — diydorning nash'u navosini,  beorom ko'ngil sog'inchini  qalban his etayotganini  angladim. Va biz bu bilan  masrur edik.

O'rin aka (Xudoyberdiyev)ning do'stlar uchun kabob tayyorlab, “Men hammangizni yaxshi ko'raman”, deya iltifot bilan taomni dasturxonga tortiq qilishi, Qurbon aka (To'raqulov), Rahmon aka (Mahmudov)larning sokin  va samimiy suhbatlari, Ra'no To'laganovaning quvnoq hazil-mutoyibalari, Safar Omon va boshqa do'stlarning elga  omonlik tilab qilgan  duolarini – barcha-barchasini, Allohning roziligi uchun,  ko'ngildan  ko'ngillarga izhor deb bildik. Shu suhbatlarning birida  sodda va samimiy kursdoshimiz Rimma Boboyevaning men hanuzgacha bilmagan katta ma'naviyatini yana ham teran angladim. U  chin insoniylik qadriyatini ota-bobolaridan olganligi va uni avlodlarga yetkazayotganini eshitib, bir do'st sifatida iftixor tuydim. Ayniqsa, kursdoshlarimiz Sodiq Eshmurodov hamda O'rin akaning jaydari  hangomalari davramizga yanada xush kayfiyat bag'ishladi. Birov birovga ovozini balandlatib gapirgan emas, hamma bir-birini asrab-avayladi, nazarimda. Hatto xursandchilik bois, bir oz ko'nglini chog'lagan  mehmonlarga ham iltifot ko'rsatildi. Mezbonlarning xizmatlari ham chiroyli bo'ldi, mazali taomlar tayyorlanib, dasturxonga ulashildi.  Davrada taniqli shoir do'stimiz Bahrom Ro'zimuhammad bir fikrni bildirdi: olt­mish ikki yil ichida men hali bunchalik halovatlanmagandim. Bu barchamizning ko'nglimizdagi gap edi.

Biz bir-birimizni qattiq sog'ingandik, doimo she'r o'qilgan davrada endi ko'zlar so'zladi, nurli yuzlar so'zladi, do'stlarning har biri vujudi bilan, nigohlari bilan she'rga aylangan, so'zlari-da – she'r, she'rlari-da  – so'z edi. Har gal davralarni  latifalari bilan qizitib kelgan Ulug'bek Rahimov ham bu gal navbatni davra muhitiga bo'shatib bera qoldi. Biz uchun oltinga teng bo'lgan diydor onlarini  muhrlab, ulardan bizni bahramand aylagan Haydarali Mamatov, Salimaxon  Rustamova va Tursunoy Dushayevalarning tezkorligi va mahoratiga tasannolar aytdik.

Jurnalis­tika ilmidan  saboq olganmiz. Kimdir sirtqiga o'tib ketdi, kimdir kechkiga,  ularning ham o'rni shu zaylda to'lib bordi. 1983 yilda 40 nafar talaba ushbu ilm dargohini bitirib, qaldirg'och misoli  o'z kentu qishloqlariga, manzil-makonlariga ravona bo'lishdi. Adabiy  jarayonga yaqin bo'lgan, markaziy nashrlarda o'z ilmi va tajribasini sinamoq istagida bo'lgan bir guruh kursdoshlar poytaxtda qolishga qaror qildilar. Va albatta, ular  maqsad-muddaolariga yetishishdi: o'z sohasining yetuk kishilari, bilimdonlari, muhimi, el taniydigan va el ardoqlaydigan insonlar bo'lib shakllanishdi.

Ammo, hayot beshafqat ekan. Eli uchun, yurti uchun bemisl xizmat qilgan ba'zi do'stlarimiz bu foniy dunyoni erta tark etishdi. Betakror shoir, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist Abduvali Qutbiddin, “Adolat” gazetasining sobiq bosh muharriri o'rinbosari Rustamjon Ahmadaliyev, Farg'ona viloyati hokimligi xodimasi, sho'x va shaddod Rohatoy Qoraboyeva (Otaqo'ziyeva), bolalarning sevimli ertakchisi Hidoyat To'raxonova, “Boysun ovozi” gazetasida ko'p yillar rahbarlik qilib kelgan,  mard va tanti inson Xayrullo Sultonov, kursdoshlarimiz orasidagi ilk tadbirkorlardan biri Olimjon Ostonov, doimo quvnoq va ko'ngli ochiq Muborak Qozoqova va Nishonbuvi  Ernazarova, qoraqalpoq og'amiz, polvonkelbat Yerjenboy Madenovlarni Alloh rahmatiga olgan bo'lsin, oxiratlari obod, ruhlari shod bo'lsin, omin. Ularning har birining o'rni bo'lak edi. Ular qalblarimizda mangu yashaydi. O'tganlarning haqlariga duolar qildik. Alloh rozi bo'lsin.

Mazkur diydorlashuv onlaridan men anglagan asl haqiqat shu bo'ldi:  do'stlarimiz Allohdan jamiki dil so'zlarini, ezgu niyatlarini so'rashmoqda. Ular birin-ketin haj va umra amallarini ado etishmoqda. Hoji aka va opalarimizning ziyoratlari qabul bo'lsin. Ilohim, ana shunday muqaddas amallarni bajarishni barchamizga nasib aylasin. Diydorlashuv kunlari hojilarimizning birgalikda tilovat qilishlarida,  haj va umra ziyorati bilan bog'liq  suhbatlarda, o'zaro muloqot va munosabatlarda – har birida men do'stlardagi ulug'vorlikni, komillik sari intilishni, Allohga bo'lgan muhabbatning mavjlarini angladim va ular o'zlariga manguga hamroh bo'lishiga tilakdoshman. Taassufki, Surxondaryoning olis Sariosiyosidan ayoli bilan Toshkentga kelgan do'stimiz Musurmon Tilakov ham ushbu yig'ilishimizda ishtirok eta olmadi. Xotinining: “Avval davolanib, uchrashuvga so'ng borarsiz”, deyishiga ham  ko'nmabdi aka. “Avval do'stlarimni ko'rishim kerak”, debdi va ushbu uchrashuvdan keyin davolanishni mo'ljallab turgan ekan. Taassufki, yig'ilishimizdan  bir kun avval akaning isitmasi chiqib qoldi: “tez yordam” chaqirib shifoxonaga joylashtirdik. Tadbirdan so'ng ham ahvolini so'rab turdik. Ayni chog'da Musurmon aka davolanishda. Alloh shifoi komil  bersin.

Keyinchalik bir savob ishdan ko'nglim juda tas­kin topdi. Uchrashuvdan qaytayotib, Sodiq Eshmurodovga, do'stimiz Ergash (Ibrohimov)dan (ko'p yillardan buyon betoblanib qolgan) ham bir xabar olsa, yaxshi bo'lishini eslatgandim. Hammamiz ham charchaganmiz, o'zimizga yarasha tashvishlarimiz bor edi, albatta. Bu xayrli ish Sodiq akaning ham ko'nglida turgan bo'lsa-da, aka shoshilinch ravishda Qashqadaryoga jo'nab ketibdi. So'ng eshitdimki, u tezda bir kunga Toshkentga  kelib, Ergash do'stimizdan xabar olib, boshqalarni bezovta qilishni ham istamay, yana qaytib ketibdi.

Garchi ko'p bora eslansa ham, topib aytilgan yaxshi so'zning qadri  yo'qolmaydi, balki teranlashadi, ma'no-mazmuni va ahamiyati ortib boraveradi. Ulug' donishmand Rudakiy yozganidek:

Jahonning shodligi  yig'ilsa butun,

Do'stlar diydoridan bo'lolmas ustun.

Nasib bo'lsa, sog'inch bizni keyingi yilda Xorazmga chorlayapti. Yaratgan Egam do'stlar diydoridan ayirmasin.

Sobir MAMANOV,

jurnalist.