Sharq darvozasidan shimoliy kiprgacha

Turkiya Respublikasining 100 yilligiga bag'ishlangan VIII xalqaro turk dunyosi she'riyat va musiqa festivali Shimoliy Kipr Turk Respublikasida Chukurova Adabiyot tashkiloti va uning prezidenti Xalise Tekbosh tomonidan tashkillashtirildi.

Shimoliy Kipr Yer sharining eng sirli va ajib maskanlaridan biridir. Ushbu jannatmakon orol yilning istalgan faslida sayohatchilarni ming yillik tarixiy joylari, noyob madaniy merosi, betakror tabiati bilan maftun etadi.

Orolda biz bu yerning o'simlik va hayvonot olami-yu orolning bepoyon qumli sohillaridan zavq oldik, alohida himoyaga olingan toshbaqalarni tomosha qildik.

Shu yilning 25-30 oktyabr kunlari turkiy davlatlardan taklif etilgan yuzlab ijodkor mehmonlar qatorida O'zbekistondan o'n kishi ushbu mo''jizaviy diyorda bo'ldik.

Qirg'izistonning O'sh shahridagi havo qo'nalg'asidan Jalolobod viloyati Yozuvchilar uyushmasi rahbari, go'zal shoira Nurxon Qo'ychibonova, Namangandan hamrohim Sohiba A'zamovalar bilan uchib, Istanbulning Sabiha-Ko'kchan aeroportiga qo'ndik. Qolgan sheriklarimiz Toshkentdan uchishdi. Bizdan avvalroq yo'lga chiqqan O'zbekiston guruhi rahbari, shoir, iste'fodagi polkovnik O'tkir Muhamedov, bekobodlik tarjimon Gulzira Sharipova — Guli, “Hurriyat” gazetasi bosh muharriri Abdurasul Jumaqul, “Sharq yulduzi” jurnali bosh muharriri Sirojiddin Rauf, O'zbekiston radiosi muharriri, bloger Mavluda Rau­povalarni biz Qibrisda kutib oldik. Uchrashiboq dengizga tutashgan mehmonxonamiz qarshisida, go'zal O'rta yer dengizi sohillarida suratlarga tushdik.

Kipr orollari haqida eshitgan bo'lsak ham, bunchalik go'zalligini tasavvur qilmagan ekanmiz! Biz ko'rgan Shimoliy dengiz, Adriatika dengizi, Qora dengiz, Marmara, Hazar dengizlari kabi bu joylar ham naqadar go'zal, ajoyib edi! Orol shunaqa xushhavoki, nafas olib to'ymaysiz! Ko'kka qarasangiz, niliy osmon, yerga qarasangiz, ko'm-ko'k suv dolg'alanadi.

Dengiz qirg'oqlarida uzun bo'yli, sarvqad palmalar tizilgan! Ular sohillarni  suv to'fonlaridan asrab turganday. Chor-atrofimiz — suv!

“Oskar” nomli hashamatli mehmonxona. Eshikdan kirishingiz bilan rassom chizgan kulimsirab turgan o'ktam kishiga va o'ng tarafdagi go'zal ayolga ko'zingiz tushadi. Ular shu mehmonxonani tashkil etgan kishilar ekan. Bu muhtasham bino, yonlaridagi qo'sha-qo'sha binolarning bari shu bag'ri keng insonlarniki ekan. Yuzdan ortiq festival ishtirokchilarini bag'riga olgan, restoranidagi shved stollarida turkning bor yemaklarini, shirinligu mevalarini, choy, qahvalarini to'kib tashlagan bu turk tadbirkori hozir 90 yoshni qoralayotgani uchun biz bilan uchrasha olmayotganini izhor qilib, bizga salomlar yo'llabdi. Biz duolar yo'lladik bu oilaga.

Aslida, turkiy xalqlar mehmonnavoz bo'lishini bilamiz. Qirg'izu qozoq o'tovlaridagi mehmondorchiliklarni ulug' o'zbek shoirlari xotiralaridan o'qiganmiz. Ko'rganlarimiz bor. Turk dasturxoni ham hashamli, ko'rkam. Bizni hayratga solgan narsa, suv masalasi bo'ldi. Suv tashib keltirilgani uchun ancha qimmatroq ekan. O'zimizning beminnat oqar suvlarimizni esladik. Hovuchlab-hovuchlab suv ichishlarni sog'indik.

Dunyoning ishini qarangki, chor-atrofda ulkan nahr-dengiz chayqalib yotibdi. Lekin toza iste'mol suvi yetishmaydi. Yarim litrlik ichimlik suvi bu yerda, aytaylik, bizning pulga o'n ming so'm. Chunki dengiz suvi o'ta sho'r. Unda cho'milish mumkin, suzish mumkin, sayohat qilish mumkin, tomosha qilish mumkin, zavq olish mumkin, rasmga tushish mumkin, kemada suzish mumkin… Ammo ichib bo'lmaydi.

Ertasi kuni ikkita katta avtobusda ziyorat sari yo'l olindi. Orolning o'n ming yillik qadimiy binolari, baland tog'lari, tog' cho'qqisida ko'rinib turgan salobatli minoralarni ko'rdik. Bu yerda har bir bino tosh­lardan qurilar ekan. Qadimiy muzeylar xayolimizni oldi. Piyoda yursak, toshlarida qadamladik, atrofga boqsak, toshdan qurilgan tarixiy yodgorliklarni ko'rdik. Yarmi buzilgan qadimiy binolar ham, keksa daraxtlar ham saqlanarkan. Biz havasda tomosha qildik.

Jurnalist Mavludaxon Raupova shunday dedi:

— Chetga chiqqanda Vatan yanada qalbingga yaqin bo'larkan. Qora qosh, qora ko'zni ko'rsak, o'zbek, deb o'ylaymiz-a!

Mehmonxonaga joylashish chog'ida kichik bir anglashilmovchilik bo'lib qoldi. Tashkilotchilarga o'zbek tilida tushuntirishga qiynalib turgandim, “Opa, nima gap?” deb qoldi kimdir. Sheriklardan biri bo'lsa kerak deb, ovoz kelgan tarafga o'girildim. Mehmonxona xizmatchilari kiyimida “qora qoshu qora ko'z” yigit men tomonga yaqinlashib kelardi.

— O'zbekmisiz?! Qanday yaxshi!

Uning yordamida muammo hal bo'ldi.

Keyin tanishdik. Muhammad-Abror Andijondan ekan. Bu yerda oliy o'quv yurtida o'qir ekan. Birinchi kun Shoir unga o'z kitobidan tuhfa qildi. Bugun esa Vatandan olib borilgan qo'l soatini ham shu yigitga sovg'a qilgimiz keldi. Arzimas narsa bo'lsa-da, yigit bu e'tibordan juda xursand bo'ldi. Aslida, gap sovg'ada emas, biz bu bilan Vatanni yodga soldik. U unga umid bilan ko'z tikib turganini yana bir eslatgimiz keldi. Oqil hamyurtimiz buni, albatta, tushundi.

Ha, juda ko'plab yurtlarda juda ko'plab yoshlarimiz ilm istab musofirlikda yurishibdi. Bo'sh vaqtdan unumli foydalanib, biror joyda ishlash esa tajriba oshirishda qo'l keladi. Muhammad-Abror (biz uni Muhammadjon dedik) kabi o'g'il-qizlarimiz vaqt yetib, Vatanimiz nomini sharaflaydigan insonlar bo'lib yetishsin, omin!

Rostdan ham bu muhtasham mehmonxonada bitta andijonlik, ikkita namanganlik talaba ishlashi, bizni quvontirib yubordi.

Kiprning Girne shahrida biz yashagan mehmonxonada o'zimizning Pop tumanidan Temur va A'zamjon o'g'illarimiz menejment bo'lib ishlasharkan! Ular bilan o'z farzand­larimizdek suratga tushdik. Ikkovlari ham Kiprdagi xalqaro turizm universiteti 3-kurs talabalari ekan, “Kelajaklaring porloq bo'lsin!” deb duo qildik.

Tadbirning birinchi kuni Tatariston Yozuvchilar uyushmasi raisi, shoir, nosir, dramaturg, rassom Rkail Zaydulla, shoir Rustam Galiullin, Qirg'iziston milliy Yozuvchilar uyushmasi kotibi, MDH faxriy prezidenti Jo'ldoshbek Monoldorov, Qirg'iziston opera teatri solisti Baqtibek Almabekov, Qirg'iziston Davlat mukofoti sov­rindori Nurxon Qo'ychibonova, Qirg'izistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi Jipargul Isabayeva, xalqaro tadbirning o'zbekiston bo'yicha faxriy prezidenti, yuridik fanlari doktori O'tkir Muhamedov, O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi vakillari, taniqli shoirlar: “Sharq yulduzi” jurnali bosh muharriri Sirojiddin Rauf, “Hurriyat” gazetasi bosh muharriri Abdurasul Jumaqulov, Dilbar Haydarova, Sohiba A'zamova, qozog'istonlik professor-doktor, shoir-yozuvchi Aqilbek Shoyaxmed, tur­kiyalik shoir Xayritdin Yozar, iroqlik Turk­man Bayroqlarning chiqishlari olqishlarga ko'mildi.

29 oktyabr kuni Sehran Allahverdining “Dunyo Kipri” (“Kipr dunyosi”) nomli kitobi taqdimoti bo'ldi. 9 ming yillik tarixga ega bo'lgan Kipr haqidagi bu kitob qo'ldan-qo'lga o'tdi. Davra ishtirokchilari o'z fikrlarini izhor qildilar. So'z kaminaga berilganda, gapni muxtasar qildim: “Dunyoda shaharlar ko'p, ammo sevgi shaharlari kamdir. Qora dengiz bo'yidagi Yalta shahrining Ay-Petri cho'qqisini yodga soluvchi Kipr tog'larining sevgisi abadiy bo'lsin!”

Tadbir so'ngida kitob menga tarjima uchun taqdim etildi.

Kunning ikkinchi yarmida mehmonxonaning muhtasham tadbirlar zalida madhiyalarimiz, jo'shqin musiqa sadolari ostida Turkiya Jumhuriyatining 100 yilligi nishonlandi. Butun turk dunyosidan yig'ilgan ijodkorlar bir-birlarini qutladilar, bir-birlariga sovg'alar ulashdilar. Turk bayroqlari dolg'alangan zalda boshqa xalqlarniki kabi, bizning jondan aziz O'zbekistonimiz bayrog'i ham hilpiradi!

Bir tarafi Gretsiyaga tutash O'rta yer dengizining sohilida ijodkorlar suhbati qizidi. Cho'llari-yu sahrolariday sarkash qozoq, tog'laridan buyuklik so'ragan, ammo xayolkash, iboli qirg'iz, kavkazlarga xos go'zal mardona ozar shoiralari bilan mushoiralar qildik. Ozarbayjonlik yozuvchi dugonam Hojar Poshshayeva, olima, shoira Odila Nazarlar bilan tuganmas suhbatlar barobarida qirg'izning oqin qizi Nurxonning so'zlari, begidir hazillari yodimda qoldi.

— Mening ismim o'zbekning “Nurxon” spektaklidagi bosh qahramonga mengzab qo'yilgan. Otam shu spektakl qahramoniga havas qilgan ekan, — dedi shoirai davron Nurxon.

Men xayolga tolaman.

— To'xtang, — deyman unga. — O'sh davlat teatrida o'sha paytlar farg'onalik O'zbekis­ton xalq artisti Yorqinoy Hatamova ishlagan va bosh rolni o'ynaganlar. Go'zalim, siz Nurxon rolini o'ynagan aktrisaning yoshligiga juda o'xshaysiz.

Nurxonning ko'zlari ham kuladi. Ayol kulganda dunyo kuladi deganlari rost!

Hamma o'z yurtini eslab, gapirayotganida kecha oqshomgi tadbirda so'zga chiqqanimdagi bir so'zim yodimga tushdi.

— Dunyo qalqib turibdi. Ammo biz tinchlik izlovchilar, tinchlikka qo'l qo'yganlarmiz. Biz turkiylarmiz. Ammo dunyoning qaerida savashlar bo'lsa, biz oromimizni yo'qotamiz.

Bundan ikki yil avval Ozarbayjonda Tog'li Qorabog' ozodligi uchun kurashlar bosh­landi. O'ttiz yil Qorabog' deb yig'lagan xalqni ko'rib, men ham internetda “Qorabog'likman” deb suratimni qo'ydim. Allohga ming shukurlarki, bu yil Qorabog' o'z egalariga qaytdi. Mening Amir Temur bobomga yoqqanidan saroy qurdirgan, dam olishni yoqtiradigan Xonkandi Ozarbayjonga qayt­­di. Unga to'yona sifatida O'zbekiston Fuzuliy tumaniga muhtasham maktab qurib berdi. Bularning bari do'stlik belgisi emasmi? Bizning birligimiz emasmi?

Dunyo hamisha do'stlik bilan, tinchlik bilan gullab yashnaydi. Tadbirlarimiz o'tayotganida Qibrisga yaqinroq joyda Falas­tinning tinch aholisi bombalandi. Dunyo qalqidi. Dunyo ozurda xalqning tarafida turibdi. O'shalarning qatorida bizning mamlakatimiz Rahbari ham ovoz bergani qaddimiz ko'tarilishiga kuch bo'lgani rost. Biz she'riyat fidoyisimiz, tinchlik doimiy so'zimizdir!

Dunyoda tinchlik, omonlik bo'lsin!

Ha, biz sohilda edik. Biz o'z tilimizda she'rlar o'qidik va bir-birimizni yaxshi tushundik. Men Nurxonga yangi O'zbekiston haqida gapirsam, u “bilem” dedi. Axir yon qo'shni, jon qo'shni bo'lsak, biladi-da.

O'sha oqshom tadbirlarimiz nihoyalangach, shoirlarning gaplariga quloq tutaman:

Ayoz Arabachi, shoir (Ozarbayjon):

— Bu safar ham festival muvaffaqiyatli o'tdi.

She'riyat o'z so'zini aytdi, do'stlikka xizmat qildi. Butun festival ishtirokchilariga tashakkurlarimni bildiraman. Ko'p do'stlar orttirdik. Dunyo she'riyatida turkiy xalqlar she'riyati ulug'ligini his qildik.

Endi bu she'riyat dunyo bo'ylab yoyilishi uchun adabiyot bayramlarini ko'paytirishimiz, har turkiy mamlakatga ko'chirishimiz kerak.

Sirojiddin Rauf, shoir (O'zbekiston):

— She'riyat bayramida bir-birimizni tanidik. Turkiy xalqlar she'riyati ulug'ligi, bir-biriga naqadar yaqin ekanligiga iqror bo'ldik. Adabiyot ellarni ellarga qo'shadi. Xalqaro mushoira, dunyoviy mushoiralardan olam-olam taassurotlar oldik.

Abdurasul Jumaqul, shoir (O'zbekis­ton):

— Bu anjuman bizga katta do'stlik sabog'i bo'ldi. Eng muhimi, Ozarbayjon, Qozog'is­ton, Tatariston, Qirg'iziston, O'zbekiston, Turkiya ijodkorlari bilan yaqindan tanishdik, do'stlashdik, madaniy aloqalarga bel bog'ladik. Yangi ovozlarni ko'rdik, ijod namunalaridan bahramand bo'ldik. Ayniqsa, Qibrisning go'zal tabiati qo'ynida, O'rta yer dengizi bo'ylarida dam oldik. Bunday xalqaro anjumanlar ijodkor uchun zarurligini his qildik.

Jipargul Isaboyeva, shoira (Qirg'izis­ton):

— Men ona yurtim Bishkekka qaytib, haliyam o'zimning xayollarim bilan Kiprda yashamoqdaman. U yerda olgan ilhomlarim sog'inch bo'lib she'rga aylanmoqda. Dunyoda shunday yurt borligi hamon ertakka o'xshaydi.

Otaturkdan omonatsan bizlarga,

Ishqing sabab nur elanur ko'zlarga,

“Chanoqqal'am, salom bo'lsin sizlarga”!

Yigitlaring savashlarda balqiyar,

Sen ont yerim, umid yerim, Turkiya.

Turk o'g'liman, yaralgandan bor odim,

Tariximni varaq-varaq qaradim,

Muqaddasdir Turon — orzum murodim,

Oz vaqt qoldi Tabrizimni ko'rmaya,

Sen ont yerim, umid yerim, Turkiya!

—deya jo'shib she'rlar o'qidi mazkur she'riyat anjumanining faxriy Prezidenti ozarbayjonlik taniqli shoir Ilg'or Turk o'g'li.

Turkiyaning Adana shahrida o'tkazib kelinayotgan VIII xalqaro she'riyat va musiqa fes­tivali bu safar Qibrisga ko'chgani va unda qatnashish nasib qilgan ishtirokchilar uchun ayni muddao bo'ldi. Tog'lariday qadim va buyuk, kelinchakday go'zal, havosi mayin, yeru osmoni ko'm-ko'k palmalar makon qilgan, zaytunlari turfa xil yashil dunyo muhab­batini qalbimizga joylab, ona vatanimizga qaytdik. Tashakkur senga, jonajon Kipr, kech kuzda yozni qaytarib berganing, go'zal afsonalaring uchun! Sening bergan ilhomlaring turli tillarda she'r, qo'shiq bo'lib yangraydi! Do'stlik sadolari bo'lib o'zingga qaytadi!

Dunyo yonib borar o'ch orasida,

Tushunib bo'lmagan kuch orasida,

Shimol, janub yonar o't orasida,

Dunyo qalqiganda, tinchmisan, Vatan?

Sen ilmlar yurti, yurti oftobsan,

To'rtta fasling go'zal, o'zing mohtobsan,

Sen mangu ozodsan, yana ozodsan,

Dunyo qalqiyotir, tinchmisan, Vatan?

Men sening bag'ringda sehringga to'ymay,

Bugun olisdaman, mehringga to'ymay,

Ko'zlaringdan sog'inch bo'lib to'kilmay,

Dunyo qalqiyotir, tinchmisan, Vatan?

Dilbar HAYDAROVA,

shoira.