Mehr — dunyoning oftobi

Bolalik inson hayotining eng go'zal, pokiza davri. Bola dunyoga butunlay boshqa nigoh bilan qaraydi. U dunyoni o'rganar ekan, eng avvalo mehr, ezgulik, yaxshilik va go'zallikka qiziqadi. Shu bois bola kattalar mehriga, e'tiboriga, e'zoziga juda muhtoj!

Bolalarning sevimli adibasi Dilfuza Shomalikovaning “Zag'izg'onning arg'imchog'i” to'plamidan joy olgan ko'p­lab hikoyalarida bolalik hayotining ana shu jihatlariga alohida e'tibor berilgan. Muallif kichkintoylarning ma'naviy salohiyatini o'stirishda, qalbida Vatanga, oilaga, tabiatga muhabbat tuyg'ularini uyg'otishda katta odamning nechog'li o'rni borligini bugungi o'zbek oilasi misolida ko'rsatgan. Oiladagi kattalar va kichiklar, xususan, ona, buvi va bola munosabatlarini yangi yo'nalishda yoritishga intilgan. Ya'ni, oiladagi kattalar bolaga haddan ortiq mehribon, o'rgatishdan, pand-nasihat qilishdan charchamaydigan kishi sifatida emas, balki bola shaxsini hurmatlovchi dono ustoz, uni qo'llab-quvvatlovchi samimiy do'st, dilkash suhbatdosh, mehribon inson qiyofasida namoyon bo'ladi.

Vatan ichra kichik Vatan bo'lmish — oila har bir inson uchun aziz va muqaddas joy. Xalqimiz qadim-qadimdan oilaga, bola tarbiyasiga alohida e'tibor bergan. Kattalar kichiklarga mehr ko'rsatib, o'zaro izzatda, hurmatda yashaganlar. Farzandlar bolaligidanoq oilaga — ota-onasiga, buviyu bobosiga, jigarlariga mehr qo'yib ulg'aygan.

Shu ma'noda uning “Osmondagi qushlar uyasi”, “Qish keltirgan bolalik”, “Ko'zimning ichidagi chiroq”, “O'zimizning qaldirg'ochlar” hikoyalari diqqatga molik. Ularda tinch-totuv oilalarda kamol topayotgan bolalarning olamni bilishga qiziqishlari, bir olam quvonchu shodlik­lari, beg'ubor orzulari yorqin lavhalarda talqin etiladi. “Ko'zimning ichidagi chiroq” hikoyasida oiladagi o'zbekona muhit, buvining nevarasiga mehri, bolaning ruhiyatidagi o'zgarishlar, ko'ngliga osudalik bermayotgan sog'inch tuyg'usi ishonarli tasvirlangan. Hikoyada bola o'z oilasi haqida so'zlab berar ekan, Buvijonisiga alohida to'xtaladi… Buvijon nabirasini “chirog'im” deb erkalaydi, “Sen ko'zimning ichidagi chiroqsan, bolam” deydi. Nabirani bag'riga bosib, achomlaydi. “Qalbingdagi mehr… dunyoning oftobidan ham ravshanroq” ekanligini singdiradi, nabirasining qalbini mehr-muhabbatning toza nuri bilan nurlantiradi. Nabira bu so'zlarning chin ma'nosini uyidan uzoqda, oromgohda, sog'inch hissini tuyganidagina tushunadi. Muallif hikoya davomida bu sog'inch aynan oilaga, jondan aziz jigarlaringga bo'lgan ulkan muhabbat ekanligini yosh kitobxonga anglatib boradi. Ona yurtga muhabbat oilaga bo'lgan muhabbatdan boshlanadi. Bolalik qalbiga sepilgan bu sof, pokiza his keyinchalik o'sib, ona-Vatanga muhabbat bilan chambarchas bog'lanadi. Inson qaerda, qaysi go'shada bo'lmasin, u hech qachon umrbod so'nmaydi, hamisha olovlanib turadi.

To'plamdan joy olgan “Gulning onasi chiroylimi?” hikoyasining sarlavhasiyoq o'quvchini zavqlantiradi, diqqatini tortib, tasavvurini uyg'otadi. Muhimi, hi­koyada muallif bola tilidan yolg'on savollar to'qimaydi, balki hammasi tabiiy va ishonarli beriladi:

“— Oyijon, kampirlarning ham onasi bo'ladimi?

— Ha, bolam.

— Daraxtlarniyam, qushlarniyammi?

— Albatta, jamiki jonivorlarniyam. Yaralgan hamma mavjudotlarning onasi bo'ladi…

— Eng chiroyli kimning oyisi?

— Bilmasam, bolam.

— Gulniyam onasi bormi?

— Ha, bolam, bor-da onasi.

— U juda-juda chiroylimi?

— Judayam.

— Sizdan hammi?”

Keltirilgan parchada kichkintoylar olamidagi bitmas-tuganmas qiziquvchanlik, dunyoni bilishga bo'lgan intilish, oddiylik tubidagi jiddiylik va ayni payt­­da bolaning toza, beg'ubor qalbi, hayrati yaqqol ko'rinadi. Qanaqasiga, axir u onajonisi hammadan go'zal ekanligini aniq biladi-ku!.. “Yo'q, ishonmayman… eng chiroylisiyam sizdek emas… Sizdan keyin… ikkinchi, uchinchi, to'rtinchi ular… Birinchi faqat — Siz… siz!..”

Muallif shu tarzda hikoya qahramonining onasiga bo'lgan cheksiz muhabbatini, mehrini go'zal ifodalaydi. Shubhasiz, bu so'zlar dunyodagi barcha bolajonlarning dil izhori kabi eshitiladi.

To'plamdan maktab hayoti, do'stlik, o'rtoqchilik haqidagi hikoyalar ham o'rin olgan. Jumladan, “To'rt o'rtoq” hikoyasi o'rtoqchilik haqida. Hikoya birinchi shaxs tilidan bayon qilinadi… Unda to'rtta mahalladosh o'rtoq birinchi sinfga chiqadi. Hamma xursand! Ammo Komilning tabiatidagi ayrim bolalarda uchraydigan dimog'dorlik, kib­ru g'ururga berilish kabi qusurlar uning o'rtoqlaridan ajralib, yakkalanib qolishiga sabab bo'ladi. Baxt­­ga qarshi, Komillarning oilasi shaharga ko'chib ketadi. Oradan vaqt o'tib, uch o'rtoq yozgi oromgohda Komil bilan uchrashib qoladi. Eski ginalar unutiladi. Har kuni birga choy ichadilar, “buvilari, onalari pishirib bergan narsalar bilan” Komilni mehmon qiladilar. “U hech narsa olib kelmagan, shekilli…” deb o'ylaydilar.

Komil oromgoh ishlarida faol, unga havas bilan qaraydilar. Lekin bir kuni yotoqxonada qandaydir noxush hid tarqaladi. Qidirib ko'rilsa, Komilning karavoti tagidan ikkita katta xaltada hidlanib qolgan yeguliklar chiqadi… Xonada Komil bo'lmaganligi uchun, hamma o'girilib, uning o'rtoqlariga qaraydi. Ular esa nima deyishni bilolmay lol qoladilar! Tasavvur qiling, o'rtoqchilikning mas'uliyati qanchalik katta! O'rtog'ing qilgan yomon ish uni sharmanda qilishi bilan birga, seni ham mulzam holatga soladi, boshing egiladi…

Yozuvchi hikoya tagmatnida o'rtoqlik, do'stlikning ham shartlari va qoidalari borligi, do'stlar bir-birlarini hurmat qilsalar, qo'llab-quvvatlasalar, xudbinlikdan, kibru g'ururdan voz kechib, samimiy bo'lsalargina mustahkam va bardavom bo'ladi. Xudbinlik, kibr, qizg'anchiqlik, xasislik kabi yomon sifatlar do'stlikka, o'rtoqchilikka putur yetkazishi haqida yosh kitobxonga saboq beradi.

D.Shomalikova hikoya va ertaklarida bizni o'rab turgan tabiatni, birin-ketin keladigan yil fasllarini butun jozibasi, latofati bilan tasvirlaydi. Yosh kitobxonni ona-tabiat bilan uyg'unlikda yashashga, gullarga, daraxtlarga, “qanotli do'stlarimiz”ga e'tiborli bo'lishga, yordam berishga, asrab-avaylashga, go'zallikdan zavqlanishga undaydi. To'plamdan joy olgan “Zag'izg'onning arg'imchog'i”, “Quyosh bilan salomlashaman”, “Osmondagi qushlar uyasi”, “Tuproq o'ynayotgan bola”, “Men bahorni ko'rdim”, “Tabib qushlar”, “Qushlarning katta onasi”, “Ko'klamning ovozi” va boshqa qator asarlarda bu boqiy mavzular ta'sirli voqealar, dilbar suhbatlar, ibratlarda ko'rsatiladi.

Lekin yana shuni alohida aytish joizki, bir qaraganda oddiy ko'ringan voqealarga kengroq nazar tashlansa, oiladagi kattalarning tabiatga bo'lgan ongli munosabati kichkintoylar shuuriga, qalbiga chuqur ta'sir qiladi. Tabiat bilan yonma-yon, do's­tona yashash sirlarini yengilroq o'zlashtirishlariga zamin bo'ladi.

Dilfuza Shomalikovaning bolalar uchun yozgan go'zal badialari ham diqqatga sazovor. “Tuproq o'ynayotgan bola”, “Mening aziz vatanim”, “Bizning buyuk bobolarimiz”, “Maktub yozayotgan bola”, “Men bahorni ko'rdim”, “Ko'klamning ovozi” kabi badialari juda go'zal, badiiy tilda, san'atkorona yozilgan. Badialar shoirona ruh, nafis tasvir, bolalar dunyosiga, didiga mos, ular tushunadigan (yoki… tushunmaydigan) darajadagi falsafiy fikrlar bilan yo'g'rilgan. Badialardagi serjilo ohang, fikrning o'ziga xos ifodasi bola ongiga yetib bormasligi mumkin, ammo qalbiga, yuragiga shubhasiz yetib boradi. Eng muhimi, mahoratli bolalar adibasi Dilfuza Shomalikovaning yangi to'plamidan joy olgan asarlar bolalar qalbida Vatanga, ota-onaga, tabiatga, milliy qadriyatlarimizga muhabbat uyg'otadi, go'zallikka, yaxshilikka, ezgulikka ishonib ulg'ayishiga ko'mak beradi.

Zamira IBROHIMOVA,

filologiya fanlari nomzodi.