Qalblarga muhrlangan adib
Talabaman… O'qishdan bo'sh vaqtlarimni, asosan, til o'rganish hamda mutolaaga qaratganman. Rostiyam shu-da, hozir o'qimasam, qachon o'qiyman? Yaqinda ulug' qirg'iz yozuvchisi Chingiz Aytmatovning ikki asarini: “Jamila” va “Bo'tako'z” kitoblarini o'qib tugatdim. Aytmatovni tanimagan, bilmagan odam bo'lmasa kerak. Uning asarlari o'quvchini o'ziga rom qilib, ipsiz bog'laydi. Undagi voqealar shunchalar betakrorki, beixtiyor asar qahramonlari bilan birga yashaysan kishi: kulsa, qo'shilib kulasan, yig'lasa, dardkashdek yig'laysan. Yozuvchi uslubining yana bir o'zga xos tomoni shundaki, ko'pgina asarlarida beg'ubor va asl sevgi kuylanadi. Buni “Jamila” qissasi misolida ko'rish mumkin.
“Jamila” qissasida Ikkinchi Jahon urushi davrida qirg'iz xalqining og'ir ahvoli oddiy bir kolxoz hayoti misolida yoritiladi. Shuni ham aytib o'tish joizki, Chingiz Aytmatovning deyarli barcha asarlarida qirg'iz xalqining urf-odatlari, an'analari, odamlar tilidagi afsonalar hozirgi zamonaviy hayot bilan uyg'unlashadi. Xususan, “Jamila” qissasida ham ularning yetti avlodi kim va qanday inson bo'lishganini, qarindoshlik rishtalarini uzmaslik kerakligi bosh qahramonlardan biri Seit obrazi tilidan aytiladi.
Jamila va Doniyor sevishib, birga u yerlardan bosh olib ketishganini ko'pgina muxlislar qoralashsa-da, ularni oqlovchilar ham topiladi. Ayniqsa, men ular tomonidaman. Jamila va Doniyor qochib ketib to'g'ri qilishdi, deb o'ylayman. Sevishganlar, agar ularning sevgisi chin bo'lsa, har doim kurashishlari kerak, yigit ham, qiz ham o'zida jur'at topishi kerak, nazarimda…
Yozuvchining “Bo'tako'z” qissasi ham boshqalaridan qolishmaydi. Asarda hayot qiyinchiligi, hamkasblar bilan bo'lgan ziddiyatlar ishga, kasbga bo'lgan mehrdan ustun kelolmaydi. Bosh qahramon Kamol katta orzular bilan Anorxoy dashtiga “Traktorchi bo'laman” deb keladi. Ammo hammasi ham u o'ylagandek bo'lmaydi. Kamol qisqa vaqt ichida ko'p qiyinchiliklarni boshidan kechiradi. Abubakirning qo'pol xatti-harakatlariga chidaydi, chunki Kamolda kasbiga bo'lgan muhabbat ustun edi. Aytmatov Kamol obrazi misolida qirg'iz yigitlarining sabrini, matonatini ko'rsatib o'tadi. Kamolga bir jihat yetishmaydi, menimcha: bu — qat'iyat. Abubakirga qarshi qat'iy bir qaror qabul qilolmaydi, hatto sevgisi uchun kurashmagani ham e'tiborimni tortdi.
Menimcha, Kamol sevgisi uchun kurashib, Abubakirga qarshi turishi kerak edi. Ammo u diqqat-e'tiborini boshqa tomonga qaratdi: Anorxoy dashtini ko'kalamzorga aylantirish. Ehtimol, qizga bo'lgan sevgisidan ko'ra, Vatanga, kasbiga bo'lgan sevgi ustunlik qilgan bo'lsa ne ajab…
Ha, Chingiz Aytmatov qirg'iz xalqining ulug' yozuvchisi edi. Hamon shunday. Uning nomi XX asrda xalqaro miqyosda tan olingan jahon adabiyotining buyuk vakillari bilan bir safda turishi ham bejiz emas. Ayni vaqtda ko'pdan-ko'p taniqli adabiyotshunos olimlar uni L.Tolstoy, F.Dostoyevskiy, Folkner kabi adiblar qatoriga qo'yadilar. Shu ma'noda u hayotlik chog'idayoq mumtoz adib degan yozuvchi uchun nihoyatda sharafli e'tirofga munosib bo'lgan so'z ustasidir. Uning betakror asarlari, ma'naviy ozuqa ulashuvchi kitoblari uzoq yillar, davrlar o'tsa-da, kitobxonlar tomonidan sevib o'qilaveradi.
Asilbek JALOLOV,
O'zJOKU talabasi.