SURXON HAQIDA KATTA DOSTON
Xushboq Rahim co'zi o'tkir, didi baland ijodkorlardan. Mamlakatimiz mustaqilligi shoirga o'ziga xos ilhom manbai bo'ldi. U o'zining “Surxondaryo” dostonini yozdi.
Ha, denovlik iste'dodli ijodkor Xushboq Rahimning “Surxondaryo” dostonini o'qigan kishi shoirning ijtimoiy hayotni, ilm-fan, texnika yutuqlari-yu tarix va falsafani chuqur o'rganganiga amin bo'ladi. Maxsus ko'nikmaga ega bo'lmaganlar uning satrlari qa'ridagi teran mohiyatni, ishoralarni daf'atan to'laqonli ilg'amasligi mumkin.
Mustaqil o'lkasan, erkin tafakkur
Tarixni tuyaning juniday titdi.
Quyosh ham tojiga tirnoqdosh Xushboq
Shonu shuhratingga qasida bitdi, –
deydi u kindik qoni tomgan go'sha haqida. Chuqurroq razm solinsa, ona Vatanning har bir qarich yeri yurakday yagona kurrai zamindan qoyaday mustahkam o'rin olgan O'zbekistonning ajralmas qismidir. Xushboq Rahim Teshiktosh g'ori, Boysun, Bobotog' manzaralarini tasvirlash barobarida, vohaning har bir zarrasini sinchiklab tafakkur qiladi. Vatan timsoli bo'lgan har bir zarrani kitobday o'qiydi, u bilan dardlashadi. Chunki shoir yurt, koinot, inson qadri, bel va belbog'ni bir butunlikda ko'radi. Ha, Xushboq Rahimning ijodkor sifatidagi asosiy g'oyasi birlik va jipslikdir, Vatan, odamlar va ularning olam bilan bir butunligidir. Shoir uchun koinot bir butun – kurrai zamin, Vatan va uning manfaatlari bir butun. Oila, mahalla, tuman, viloyat, O'zbekiston bir butun. Butunlik bor joyda esa eng katta boyligimiz – tinchlik-osoyishtalik, va albatta, obodlik, to'kinlik ham bo'ladi.
Zarrani kitobday o'qidim, bugun
Qaddimda Dunyo ham, o'sha mador, o'q.
Belbog' ham belimda mulki koinot,
Tinchligu sog'likdan katta boylik yo'q,
Surxondaryo.
Ma'lumki, Surxondaryo xuddi insoniyat tamaddunining dastlabki beshiklaridan biridir. Arxeologlarning aniqlashicha, qadimgi Baqtriya, Kushonlar davlati va uning poytaxti shu zaminda joylashgan. Eng qadimgi shaharlar o'rni, mahalla, arki a'lo, mudofaa devorlari, jahondagi eng eski qabriston, sopol idishlar, sopol siyohdon, omoch, turli taqinchoqlar, davlat muhrlari, jun, paxta, ipak, to'qima qoldiqlari, bug'doy doni, g'o'za chigiti, dastlabki metall ustaxonalarning o'rni, shisha, pishiq g'isht, zargarlik ashyolari, naqshinkor yog'och siniqlari va boshqa topilgan osori atiqalar shulardan dalolat beradi. Shoir “Surxondaryo” dostonida mazkur topildiqlarni sinchiklab o'qishga, har bir ashyo zamiridagi butun insoniyatga tegishli madaniyat belgilarini ilg'ashga undaydi.
Hunar keksarmaydi, ko'ngil qarimas,
Mehnatning ortidan yutuqlar bari.
Oromiy yozuvi, raqam ham chiziq
Boru bir, bahru bar kitob, daftari.
Shoir “Surxondaryo” so'zini metafora darajasiga ko'tarib, uni daryo, vaqt ma'nosida ham, tabiat, jamiyat va inson tafakkuri taraqqiyotining umumiy qonuniyatlari, odamzod va jamiki munosabatlarning hammabop aloqa bog'lanishlarini bilishu bildirish, tahlilu tadqiq etuvchi dialektik metod ma'nosida ham qo'llaydi. Daryo suviga ikki marta tushib bo'lmaydi, o'tgan vaqt iziga qaytmaydi, deydilar. Bugungi yutuqlarning qusuri ertaga ko'rinadi, ijtimoiy hodisalarning qanday yuz berishi mavjud shart-sharoitga, o'ringa va vaqtga bog'liq. Ularni bir xil mezon, toshu tarozi bilan o'lchash, bir xil bo'yoq bilan bo'yash, bir qolipga joylash dialektika tabiatiga zid. Shu ma'noda shoir Xushboq Rahim munosabatlarning shart-sharoit va zamon talabiga muvofiqligiga alohida e'tibor qaratadi.
Temir yo'l, avto yo'l, osmonda ham yo'l,
Kundalik haqiqat, tarixiy yumush.
Do'stlarga sarflangan ezgu
fursatning
O'rnini bosolmas na oltin, kumush.
Do'stlik tuyg'usi – qadimiy, ma'naviy qadriyatlardandir. Jahonda ziddiyatli, o'zaro bog'lanmaydigan, manfaatli munosabatda bo'lmaydigan davlat, oila, odam yo'q. Insonning nainki qiyofasi, ichki olami ham bir-biridan individualligi bilan tubdan farq qiladi. O'zini anglagan odam boshqalarni ham tushunadi. O'zining kimligi va nimalarga qodirligini anglagan ma'naviyatli odamgina boshqalar uchun ham yashay oladi.
Xushboq Rahim zamonaviy texnologiya va ilm-fan yutuqlarini puxta egallagan yosh avlod shohi so'zanada yamoqday yaqqol ko'zga tashlanib turgan illatlarning birdan-bir davosi deb biladi. Shoir nazarida o'tmish yoki o'tish davri tesha zarbidan ko'kargan tirnoqqa o'xshaydi. Xasta tirnoqni yangi, sog'lom tirnoq surib chiqaradi. Sog'lom tirnoq – shoirini g'ururlantiruvchi mustaqil Vatanning bilimdon, kelajagi porloq o'g'il-qizlaridir.
Xushboq Rahimning o'z iborasi bilan aytganda, “To'q mag'iz chigitday ixcham xulosa” shuki, haqiqiy she'r she'rxonni suvdan olib o'tga, o'tdan olib suvga tashlaydi. Undagi dardning zalvori yig'laganni yupatadi, g'amdan yiroq kaslarni yig'latadi. Ommaning ruhini ko'taradi. Chunki, chinakam she'r ma'naviy kashfiyotdir. Oqsoch dunyo bir kashfiyot uchun minglab tajriba, sinovlarni o'tkazgan olimlarni ko'rgan. Yaxshi she'r ham shoirdan, hech bo'lmaganda, o'sha kashfiyotchining izlanishlarini talab qiladi.
Tabiiy pishiq she'r ko'ngillarni yayratadi, qalblarni quvontiradi. Kitobxonni suvdan olib o'tga, o'tdan olib suvga tashlaydi. She'rlardagi dardning zalvori yig'laganlarni yupatadi, g'amdan yiroq basirlarni yig'latadi. Ommaning baland ruhini osmonlarga ko'taradi, belini yanada baquvvat qiladi. Urvoq ham ummon, gard ham gul, zar ham zargar vujudidagi yopiq, lekin yashirin yulduzlarni oshkor aylaydi. She'r – ma'naviy kashfiyot deganlari bejiz emas-da.
Toshtemir TURDIYEV,
O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi.