Uzangidoshlarim
Sirdaryo viloyatining Oqoltin tumanidagi 10 “A” xo'jaligini O'zbekiston jurnalistlarining katta avlodi yaxshi bilishadi.
O'shanda 1973 yilning paxta terimi payti edi.
Kuratorimiz Muxtor aka Xudoyqulovning sa'y-harakati bilan super elita, ya'ni oqlab-ko'klangan dala shiyponidan bizga — Toshkent Davlat universitetining birinchi kurs talabalariga alohida joy tegdi. 12 qiz shiyponning yarim metrlik taxta so'ri ko'tarilgan qismida oq surpdan parda tutib yotishadi. Shiyponning ikkinchi tomonini 12 yigit yig'ma karavotlardan rasta tuzib, bugungi shevada aytganda, “xotel” qilib olganmiz. Kursimizning o'n uchinchi yigiti Rajabboy Raupov (Ha, to'g'ri topdingiz – bugungi kunda qator qissayu romanlari bilan elga tanilgan taniqli yozuvchi Rajabboy Raupovning ayni o'zi) bolaligidan qolgan qandaydir kasallikning asorati tufayli paxta terimidan ozod qilinib, Toshkentda qolgan edi.
Ertalabki menyu bir krujka issiq choy, buxanka non va uch-to'rt chaqmoq oq qand bo'lgani uchun nonushtani shu shiyponda amallaymiz va qator tizilib, “jurfak”ning yuzga yaqin ikkinchi, uchinchi va to'rtinchi kurs talabalari yotgan dalaning narigi chetidagi asosiy shiyponga boramiz. Tushlik va kechki ovqatimiz “shtab” deb ataladigan shu shiyponda kechadi.
Respublikaning barcha viloyatlaridan o'qishga kelgan yigit-qizlarning bir-birlarini anglab olishida ikki-uch oygacha cho'ziladigan paxta terimi muhim maktab vazifasini bajargan. Masalan, men qoraqalpog'istonlik kursdoshim Nuriddin Oqnazarovni paxta terimi davrida yaqindan tanib olgan edim.
Nuriddin shoirlik va yozuvchilik da'vosi bilan yurgan boshqa kursdoshlarimizga nisbatan kamsuqum-kamtarligi va o'sha mashhurlardan paxtani ko'p terishi bilan ajralib turar edi.
Bir kuni kechki ovqatdan so'ng yigirma to'rt kursdosh dala shiyponi yonidagi asosiy hosili yig'ishtirilib, sapcha-tuynaklari tashlab ketilgan polizda oshqovoqlar ustida o'tirib dildan suhbat qurdik. Oydinli oqshom. Chigirtka-yu chirildoqlar mashshoqlik qilib turibdi. Avvaliga har birimiz o'z viloyatimizga xos latifalardan aytib beradigan bo'ldik.
Bugun Nukus Davlat universitetining professori bo'lib ketgan kursdoshimiz Malika Jumamuratovaning “Umrbek laqqi” turkumidagi noshud sartaroshning mijozi boshiga “paxta ekishi” va Nuriddinning minoradan tusholmay qolgan muazzinning holati mutoyiba qilingan hangomalari esimda qolgan.
Talabalikning oltin davriga xos ana shunday zavqli oqshomlarning birida yigirma to'rt kursdosh kelishdik: kelinglar, shu oydin oqshom hurmati rostini aytaylik – kim o'qishga qanday kirgan? Ma'lum bo'lishicha, 16 talaba o'z kuchi bilan imtihonlardan o'tgan. Qolgan 9 talabaga tankalari “qarashib yuborishgan”. O'z kuchi bilan o'qishga kirgan talabalar orasida Nuriddin ham bor edi.
Paxtadan keyin Nuriddin bilan ijara hovlida birga turdik. U paxtani qanday yaxshi tersa, o'qish-ijodda ham shunday tirishqoq edi.
Besh yillik studentlikning oltin davri xuddi tush ko'rganday juda tez o'tib ketdi. O'qishni tugatib, hammamiz har yoqqa tarqalib ketdik. Men Toshkentda qoldim. Nuriddin o'z yurtiga qaytib, tuman gazetasida ish boshladi.
Yillar o'tib, hayot bizni yana uchrashtirdi: Respublika Bosh prokuraturasining “Qonun himoyasida” jurnali va “Huquq” gazetasiga muxbir izlayotganimizda Qoraqalpog'istondan Nuriddin Oqnazarovni tavsiya etishdi. Jurnalistlik qilgan, turli mas'ul vazifalarda yaxshi ishlagani uchun u prokuraturaning o'ziga xos ichki tekshiruvlarida muvaffaqiyatli o'tib, “ma'qul” deb topildi. O'n yil birga ishladik. Men boshqa ishga o'tganimdan keyin ham bir muddat Nuriddin shu gazetada muxbirlik vazifasida ishlab yurdi.
Joylardagi “o'z muxbir” markaziy nashrning yuz-ko'zi hisoblanadi. O'quvchilar uning qadam olishi va ish tutumiga qarab mazkur gazeta yoki ommaviy axborot vositasining qiyofasini tanib oladilar.
Nuriddin tahririyatning faol muxbirlaridan edi. Uning Taxtako'pir tuman “Taxtako'pir” shirkat xo'jaligi raisi, O'zbekiston qahramoni Ag'itoy og'a Adilov haqidagi ocherki ijtimoiy-siyosiy talab jihatidan hozir ham o'z ahamiyatini yo'qotmagan. Axir Nuriddin bundan yigirma yil oldin ko'targan ishsizlikni bartaraf etish, kam ta'minlanganlarni qo'llab-quvvatlash, uysizlarga ko'maklashish muammosi hozir ham dolzarbligicha qolmoqda. Ag'itoy og'alar o'z davrida o'z qishlog'i miqyosida bu masalani yechish uchun ancha yaxshi ishlar qilishgan. Ikkinchi jahon urushi fronti orti qahramoni Xadicha momo Qosimbetova kabi ko'plab muhtoj fuqarolarning uyini ta'mirlab bergan, shlang tortib qishloq-ovullarni ichimlik suvi bilan ta'minlagan. Maktab, bog'cha va QVPlarning yaxshi ishlashiga ko'maklashib kelgan.
Rayijroqo'm, partkom, yoshlar tashkilotidagi mas'ul lavozimlarda ishlab, bevosita shu muammolarni hal etish bilan shug'ullanib yurgani uchun Nuriddin bu kabi ijtimoiy muammolarni jurnalist ko'zi bilan tiniq tahlil etar edi.
Respublika radiosida ishlab yurgan paytimda men ham O'zbekiston va Qoraqalpog'iston xalq shoiri Ibroyim Yusupov xonadonida bo'lib, u kishi bilan suhbatni magnit tasmasiga muhrlagan edim. Lekin Nuriddinning “qoraqalpoq elining eng old shoiri” (Asqad Muxtor iborasi) Ibroyim og'a bilan suhbati o'ziga xosligi bilan qoyil qoldirgan. Unvonu amallari bilan “sovet shoiri” bo'lgan yetuk ziyoli mustaqillik davri ruhini qanday yashayotgani juda qiziq dramatizmni yuzaga chiqaradi.
Madaniyat fondimiz fonotekasi “yashasin, bor bo'lsin hamisha sovet davroni” ruhidagi qo'shiqlardan tozalanayotgan 1992 yilning ko'klami edi. Mustaqillikning 1 yilligi tantanasida ozodligimizni tarannum etuvchi qo'shiqlar kuylanishi haqida topshiriq bo'ldi. 1991 yilning 1 sentyabridan 1992 yilning ko'klamigacha bo'lgan oraliqdagi otaxon gazeta-jurnallarni varaqlab chiqdim. Gran-pri olib beradigan she'r topolmay, Abdulla Oripovning “Onajonim” kitobidagi “Men nechun sevaman O'zbekistonni?” qasidasini bayram tadbirining musiqiy rahbari bo'lgan bastakor Anor aka Nazarovning qo'liga tutqazdim. Haqiqatan ham O'zbekiston Mustaqilligining bir yillik bayramida Kozim Qayumov va Kumush Razzoqova ijrosidagi bu qo'shiq bayroqni olib ketdi.
Ibroyim og'aning Nuriddinga aytgan gaplaridan tushunganim shu bo'ldiki, biz bu onlarni uzoq kutib ijod qildik. Xuddi go'dak ona qornida to'qqiz oy yashab, mavridi yetganda tug'ilgani kabi. To'lg'oqdan keyin birdan yangi olam ko'z oldimizda yorishdi. Yangi tug'ilgan go'dak kabi uni his etish, qabul qilish va ozroq ulg'ayib himoyalash oson kechmaydi. Biz mustaqillikni qon to'kmay, jang qilmay qo'lga kiritdik. Lekin uni saqlab qolish uchun hali ko'p kurashlarni boshdan o'tkazarmiz, do'stim!
Ibroyim Yusupovlar haq chiqishdi: ko'rib turibmiz – bugun mustaqillik mehvarini asrab qolish hamon katta kurashlar bo'sag'asida qolmoqda.
Nuriddinning muxbirlik yillarida matbuotda e'lon qilingan Amudaryo tuman hokimining o'rinbosari Xonimjon Rajabova, Beruniy tuman hokimi, Qoraqalpog'iston Jo'qori kengashi deputati Ollanazar Jumaniyozov, Qoraqalpog'iston Respublikasi prokurori Hakimboy Halimov, Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar kengashi raisi Tursunboy Tanirberganov singari kishilar bilan suhbatu ocherklarida ham o'lkaning yetilgan muammolari ko'tarilgan va ularning yechimi haqida bahs yuritilgan.
Shu joyda bizni o'qiyotgan do'stlarimizdan savol tushishi mumkin: sizning Nuriddiningiz faqat kattalarni ocherk qilgan, ular bilan suhbatlashgan ekan-da?
Yo'q, unday emas.
O'z muxbirimizning oddiy insonlar, yonimizda yurgan zamondoshlarimizning o'y-tashvishlari bitilgan ko'plab maqolalari matbuotda chop etilgan. Lekin ularning yechimi yuqoriga o'rlagani uchun jurnalist quloqning boshida turgan mutasaddilarning eng hurmatlilarini “ocherka” qilganini biz misol nishoniga tortganimizni e'tiborga olishingizni so'rayman.Chunki maqtovning ham vazifasi, yuki bo'ladi.
Toshkentda qolib, katta adabiy-ijodiy muhitda ishlayotgan yozuvchiyu jurnalistlarni butun O'zbekiston taniydi. Lekin olis tumanlar va viloyatlarda ijod qilayotgan, qahratonda gazu chiroqsiz, saratonda suvu so'roqsiz yashayotgan yurtdoshlarimiz bilan birga yashayotgan, ularning tashvishiga dardkash jurnalistlarning qanchasini bilamiz?
Mening Nuriddin uzangidoshim ana shunday, kindik qoni tomgan qishlog'iga, hamqishloq-yurtdoshlariga yaqin yashab ijod qilayotgan elparvar jurnalistlarimizga tipik misol bo'la oladi.
Nuriddinning uyida ikki marta mehmon bo'lganman. Qishlog'ining nomi — Qilchinoq. Beruniy tumanidagi bu qishloqdan Muyassar Razzoqova kabi dunyoga mashhur san'atkorlar va yaxshi olimlar yetishib chiqqan. Nuriddinning tomorqasidan, ularning shevasida aytganda, chelidan sal ko'tarilsangiz, Amudaryoni ko'rasiz. To'rong'ilar, turli xil qamishu qiyoqlar o'sib yotgan sohildan o'tib Amudaryo qirg'og'iga chiqsangiz tamoman boshqa odamga aylanasiz. Millat timsoli bo'lgan Amudaryo necha asrlar burun Jaloliddin Manguberdiga aytgani kabi, sizning nazdingizda “yurtni qutqar, meni yangi bosib kelayotgan balolardan asrab qol, ey o'g'lon” nidosi bilan hayqirib oqib turganday bo'laveradi.
Umidimiz ulki, Nuriddin Oqnazarovday o'g'lonlari bor ekan, Amudaryomizning mangu shovullashi tinmagay.
Abduxoliq ABDURAZZOQOV,
O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist.