Meni ham tinglang…
“Qiz bola palaxmon toshi, qaerga otsa, shu yerga borib tushadi”, degan ibora bor. Qachonlardir kimningdir og'zidan bexosdan chiqib ketgan bu jumlaning umri juda uzun ekan, shu kunlarga ham yetib keldi. Yetib keldigina emas, hayot shioriga aylanib ketdi.
Jamiyatda qiz farzand taqdiri bilan palaxmon toshini qiyoslash qanchalik to'g'ri-noto'g'riligini bilmayman-u, ammo bu aqida endi eskirdi, shekilli. Mayli, bu haqda bo'lar-bo'lmas falsafa so'qimasdan maqsadga ko'chaylik.
Atrofimda kechayotgan voqealar, guvoh bo'layotganimiz — turli ayanchli taqdirlar bu masala haqida chuqurroq fikr yuritishga undadi. Keling, bir necha hayotiy misollarni birgalikda tahlil qilaylik.
Yaqinda bir dugonam turmushga chiqishi ma'lum bo'ldi. To'y oldi u bilan ko'rishdik va anchagina suhbatlashdik. Aytishicha, kuyov o'zidan sakkiz yosh katta va ular sovchi orqali tanishishgan. Qizning noroziligiga qaramay, ota-onasi uni shu yigitga uzatishmoqchi ekan. Dugonam anchagina siqilib qolgan edi va bir necha kundan so'ng turmushga chiqadigan qizga hech ham o'xshamasdi. Menimcha, oila qurayotgan insonlar baxtdan yettinchi osmonda uchishi kerak, aslida.
Yana bir opam esa o'zi yoqtirgan inson haqida hatto onasiga gapirishga iymanadi, bundan qo'rqadi. Chunki mavzu ochilmasdanoq uni chegaralashgan va o'zlari topgan tagli-tugli oilaning farzandiga berishlarini uqtirib kelishgan…
Kollejda birga o'qigan kursdoshim bo'lar edi. Oila qurish borasida u ham juda katta muammoga duch keldi. Alloh rahmatiga olgan bo'lsin, ikki yil burun onasi qazo qilgan edi. Shundan bir yil o'tar-o'tmas dadasi va ammalari qizni turmushga berish payiga tushib qolishdi. Shunday ham qilishdi. Bu tarafdan qizni qarindoshlari majburlashgan, u tarafdan yigitning ota-onasi “shu qizga uylanasan” deya qistashgan. Qiz-ku, taqdirim deya yigitga ko'nikishga harakat qila boshlagan edi. Ammo to'yiga bir necha kun qolganda, yigit unga: “Ota-onam majburlagani uchun senga uylanyapman, mendan oshiqcha narsa kutma! Chidasang shu, chidamasang… “ degan so'zlarni aytibdi.
Buni eshitib, boshimdan muzdek suv quyilgandek bo'ldi. Erta-indin to'y, ammo qizning qalbiga quloq osadigan odam yo'q. O'zi ko'rib-bilib turib, “Chidasang shu, chidamasang… “ deya ko'chani ko'rsatib yuborayotgan odam bilan oila atalmish muqaddas dargohga qadam bosib bo'ladimi? Alloh o'zi to'g'ri yo'lga boshlamasa, bu nikoh oila bo'ladimi-yo'qmi?
Hali maktab yoshidagi qizni uzatishmoqchi bo'lishlari, ko'rib-bilib turib, qizini boy xonadonga ikkinchi xotinlikka berishmoqchiligi… Bu kabi misollarni sanasam, anchagina davom etadi. Lekin bu kabi vaziyatlarda aybdor kim? Bolasining fikriga qiziqmagan ota-onami yoki gaplarini ichidan tashqariga chiqara olmaydigan farzand?
Ba'zi oilalarda qiz farzand pasport olgandan so'ng “yuk” sifatida qaraladi. Go'yoki uni egasiga berib qutulish kerak yoki bo'lmasa, “palaxmon toshini” uzoqroqqa otish kerak. Shunday otish kerakki, borgan joyidan qaytib kelmasin…
Shu on bir zum o'yga cho'masan kishi: nima uchun ba'zi ota-onalar farzandining oila qurishga tanlov qilolmasligini bilishadi-yu, lekin bilib turib turmushga berishadi, uylantiradi?
Yoki mo''jiza kutishadimi — u yog'i bizga qorong'i. Balki, ajrimlar ko'payishining tub negizi aynan shu muammoga borib taqalar?
Bu yaqin o'n yillardagi muammo emas. Bundan avvallari ham hayotiy maslagini anglab yetgan barcha insonlar uchun bu kabi “tushunarsiz” vaziyatlar ko'p bo'lgan…
Shu o'rinda mashhur yozuvchi Shukrulloning “Tirik ruhlar” romanidagi bir voqea yodimga tushadi. O'zbekistondagi birinchi huquqshunos Ubaydulla Xo'jayev haqidagi avtobiografik romanda hayotiy haqiqatlar talaygina… Hozir yuqoridagi mavzuga misol bo'ladigan bir vaziyatni eslatib o'tmoqchiman. Asarda Ubaydulla Xo'jayevning yosh bo'lishiga qaramay, oqil va tadbirkorligi tufayli hatto Toshkentning manaman degan boylaridan biri Mirzakarimboy uni kuyov qilmoqchi bo'ladi. Biroq Ubaydulla hayotining bu tarzda boshlanishini xohlamaydi. Qolaversa, Rossiyada o'qish istagi birinchi o'rindaligini hisobga olib, bu taklifni rad qilmoqchi bo'ladi. Qizga shu masala yuzasidan xat yo'llaydi. Ya'ni u qiz bilan bo'layotgan voqeani kelishmoqchi bo'ladi. Shuning uchun qizning fikri muhim deb o'ylaydi. Ammo ancha vaqt o'tib ham qizdan javob maktubi kelmaydi. So'ngra Ubaydulla singlisi Iqbolxonni qizdan xabar olib kelishga yuboradi. Shunda qiz quyidagicha javob beradi: “Men yetimcha emas, mening boshimda ota-onam bor. Ulardan bemaslahat, o'zimcha yashirin, u kishining maktubiga biror javob qaytarmog'im odobdan bo'lurmidi?” Uning “andisha” bilan aytgan bu javobidan qoniqmagan Ubaydullani o'zbek qizlarining eng o'qimishli, madaniyatli, ilmli oiladan bo'lishlariga qaramay, o'z shaxsiy fikrlariga ega bo'lmasliklari, o'z baholarini qadrlamasliklari ranjitadi.
Bu g'arbcha nazariya yoki zamonaviylik emas. Shu yil aprel oyi oxiridagi hisob-kitoblarga ko'ra, mamlakatimizning doimiy aholisi soni 37 million kishini tashkil etdi. Shundan 18 million uch yuz ming kishi ayollar hisoblanadi. Bundan ko'rinadiki, O'zbekiston aholisining deyarli yarmi ayollar. Ular saylash huquqiga ega. Ayollar turli ish qatlamlarida faoliyat yuritadi, rahbarlik lavozimlarida ishlashadi va hatto katta-katta jamoalarni boshqara olishadi. Shunday xulosa qilib, mamlakat rivojining teng yarmi ayollar qo'lida ekan deb, bemalol ayta olamiz.
Bugungi kunda mamlakatimiz ijtimoiy hayotida ayol-qizlarning rolini oshirish borasida juda ko'p sa'y-harakatlar olib borilmoqda. Jumladan, O'zbekistonda gender tenglikni ta'minlash komissiyasi a'zosi Saida Mirziyoyeva Butunjahon ayollar forumida: “Ayollarimiz jahon taraqqiyotiga hissa qo'shishga qodir, bizning vazifamiz esa buning uchun qulay muhit yaratishdir. Eng qiyin vazifa — ayollarimizning o'zlarini ular eng yaxshisiga munosib ekanliklariga ishontirishdir. Oldimizda qiyin yo'l turibdi, ammo bu shunga arziydi. Ayollarimizga kuch bag'ishlash orqali biz millatimizga kuch beramiz, butun insoniyatni mustahkamlaymiz!” — deya nutq so'zlagan edi.
Mana shu fikrlarning o'ziyoq mamlakatimizda ayollarga bo'lgan e'tibor va ularni yanada faollashtirish uchun qilinayotgan sa'y-harakatlardan darak beradi. Shunda ham eng muhim vazifa baribir oilada qoladi. Chunki qiz bola tarbiyasi va ularga ishonch berishni ota-onagina boshlab beradi. Tarixda bo'lgani kabi hozirgi ayol-qizlarimiz orasidan ham Ra'no, Kumush, Xayriniso va Maryamdek qat'iyatli, zakovatli ayollar chiqsin! Qachonki mamlakatda ayol o'z fikri va o'rniga ega bo'lsa, o'sha mamlakat taraqqiyotda ilgarilaydi. O'sib kelayotgan avlod bilimli va oqila onalardan tarbiya oladi va jamiyatda komil insonlar yetishib chiqaveradi!
Dildora DO'SMATOVA.