O'zbekistonda milliy jurnalistikaning rivojlanishi bo'yicha O'zbekiston Jurnalistlar Uyushmasining II milliy ma'ruzasi
Aziz hamkasblar, hurmatli jurnalistlar va ommaviy axborot vositalari vakillari!
Eslatib o'tamiz, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2022 yil 27 iyundagi qarori bilan tasdiqlangan “2022-2023 yillarda ommaviy axborot vositalarini qo'llab-quvvatlash hamda jurnalistika sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi”da har yili O'zbekistonda milliy jurnalistikaning rivojlanishi bo'yicha O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasining milliy ma'ruzasini tayyorlash va e'lon qilish belgilangan.
Ushbu hujjat ijrosi doirasida 2023 yili O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasining I milliy ma'ruzasi e'lon qilindi. Shu orqali mamlakatimiz milliy media sohasi rivoji yo'lida amalga oshirilayotgan ishlarga yana bir bor nazar tashlash, sohada amalga oshirilgan ishlar haqidagi ma'lumotlar bilan to'liqroq tanishish, tahlil qilish, erishilgan yutuqlarni e'tirof etish imkoniyatlari yaratildi. Shuningdek, jurnalistika sohasida yuzaga kelgan muammo va kamchiliklar hamda ularning yechimi, Uyushma oldida turgan dolzarb masalalar, shuningdek, O'zbekistonda milliy jurnalistikani rivojlantirish bo'yicha yangi reja va dasturlar bo'yicha ommaga, shu jumladan, OAV vakillariga keng axborot taqdim etildi.
Ta'kidlash joizki, e'tiboringizga havola etilayotgan Uyushmaning mazkur II milliy ma'ruzasi ham ayni maqsad yo'lida Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi, O'zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi hamda O'zbekiston Milliy media birlashmasi bilan hamkorlikda, shuningdek, O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi boshqaruvi a'zolari va hududiy bo'limlari rahbarlari, uyushma huzurida faoliyat yuritayotgan ijodiy kengashlar mas'ullari, soha ekspertlari, bir so'z bilan aytganda, keng jurnalistlar jamoatchiligi taklif va tavsiyalari asosida, ko'magi bilan tayyorlandi.
O'tkazilgan ayrim tadbirlar va sohaga oid islohotlar samarasi
Barcha sohada bo'lgani kabi yurtimizda milliy jurnalistikani rivojlantirish, ochiqlikni, matbuot va so'z erkinligini ta'minlash, media soha uchun kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish, bir so'z bilan aytganda, Yangi O'zbekistonning yangi jurnalistikasini yaratish bo'yicha keng ko'lamli ishlar amalga oshirilmoqda. O'tgan bir yil ichida ham soha rivojiga qaratilgan bir qator ishlar bajarilib, turli tadbirlar o'tkazildi. Jumladan, jurnalistika ta'lim yo'nalishi (bakalavriat, magistratura) bo'yicha dual ta'lim shaklida jurnalistika sohasida eng yangi innovatsiyalar, xolis, tezkor va kreativ nuqtai nazar, professional bilim va ko'nikmalarga ega kadrlar, yetuk mutaxassislar tayyorlash maqsadida Toshkentdagi Xalqaro Nordik universiteti va “UzReport” axborot agentligi hamkorligida “UzReport” jurnalistika, media va kommunikatsiyalar akademiyasi tashkil etildi. Ushbu akademiyaga o'qishga qabul qilingan talabalar ayni paytda muxbir, suxandon, operator, montaj ustasi, texnik xodim, kontent-menejer, ovoz muhandisi, SMM-yordamchi singari zamonaviy media kasblarni egallamoqda. Mazkur ta'lim dargohining faoliyat boshlashi media soha uchun kadrlar tayyorlovchi olim ta'lim muassasalari o'rtasida raqobatni kuchaytiradi.
Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan 2024 yil yanvar oyidan “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasi negizida “Jadid” gazetasi nashr etilishi yo'lga qo'yildi. Mazkur nashr Vatan va xalq manfaatlari yo'lida jon fido qilgan jadid bobolarimiz hayoti va faoliyatini keng targ'ib etishda o'ziga xos tafakkur maydoni bo'lib xizmat qilmoqda.
O'zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi muassisligida “Vatan” nomli ijtimoiy-siyosiy, ilmiy-ma'rifiy jurnal ta'sis etildi va 2024 yil mart oyida uning 1-soni o'quvchilar qo'liga yetib bordi. Ushbu jurnalni ta'sis etish orqali jurnalistlar, ziyolilar, siyosatshunoslar, olim va yozuvchilar uchun Vatan va Millatga muhabbatni izhor etadigan minbar yaratildi, deyish mumkin. Ayni paytda mazkur nashr sahifalarida davlatimiz rahbari tomonidan amalga oshirilayotgan hayotbaxsh islohotlar, shuningdek, aziz va muqaddas Vatanimiz tarixi aks etgan tahliliy maqolalar, yurtni madh etuvchi asarlar e'lon qilib borilmoqda.
Xabaringiz bor, 2024 yil boshida Xavfsizlik kengashining navbatdagi kengaytirilgan yig'ilishida Prezidentimiz milliy kontent yaratish masalasiga alohida e'tibor qaratdi. Aytish mumkinki, ana shu e'tibordan so'ng ommaviy axborot vositalarida milliy kontentni boyitishga qaratilgan ishlar jonlandi. Bu borada faollik ko'rsatgan ijodkorlarni rag'batlantirib borish maqsadida Uyushma tomonidan o'tkaziladigan “Oltin qalam” tanlovi rag'batlantiruvchi nominatsiyalari qatoriga “Ma'naviyatni yuksaltirish, vatanparvarlik tuyg'ulari targ'ib etilgan eng yaxshi materiallar uchun”, “Milliy urf-odat va an'analarimiz aks etgan eng yaxshi materiallar uchun” kabi yo'nalishlar kiritildi. Joriy yilning may oyida o'tkazilgan “Oltin qalam” XVIII Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlovda mazkur nominatsiya g'oliblari munosib taqdirlandi. Bundan ruhlangan OAV xodimlari bor g'ayrat-shijoatini ishga solib, milliy kontentni boyitish, salbiy axborot xurujlariga qarshi samarali kurashish, shuningdek, olib borilayotgan islohotlarni keng targ'ib qilish va milliy manfaatlarimizni axborot makonida himoya qilishga oid tahliliy materiallarni ko'paytirishga munosib hissa qo'shmoqda.
Internet nashrlari hamda ijtimoiy tarmoqlarda milliy kontentni ko'paytirishga hissa qo'shish, jurnalist va blogerlarni rag'batlantirish maqsadida Uyushma tomonidan “Eng yaxshi milliy kontent” tanlovi ham o'tkazildi. Mazkur tanlov sakkizta – “Kitobxonlik targ'ibotiga bag'ishlangan eng yaxshi materiallar uchun”, “Yoshlar ma'naviyatini yuksaltirishga qaratilgan eng yaxshi materiallar uchun”, “Internet tarmog'ida e'lon qilingan eng yaxshi milliy kontent uchun”, “Dolzarb mavzulardagi eng yaxshi tanqidiy-tahliliy materiallar uchun”, “Bolalarni kitobxonlikka qiziqtirgan blog-postlari uchun”, “Ijtimoiy tarmoqlarda yoshlar tarbiyasiga oid e'lon qilingan materiallari uchun”, “Milliy urf-odat va an'analarimiz aks etgan eng yaxshi materiallar uchun”, “Facebook” ijtimoiy tarmog'ida milliy kontentni ko'paytirishga qo'shgan hissasi uchun” nominatsiyalari bo'yicha tashkil etildi. Ushbu tanlovning e'lon qilinishi internet nashrlarida faoliyat yuritayotgan jurnalistlar hamda ijtimoiy tarmoq faollari (blogerlar)ning milliy kontent yaratishga ishtiyoqi oshishiga, internetning milliy segmenti milliy urf-odat va an'analarimiz aks etgan materiallar, o'zbek tilini ulug'lash, kitobxonlik targ'iboti, yoshlar ma'naviyatini yuksaltirishga chorlovchi blog-postlar bilan boyishiga turtki berdi, desak xato bo'lmaydi.
O'zbekistonda Shanxay hamkorlik tashkilotining Xalq diplomatiyasi markazi hamda O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi hamkorligida joriy yilning 21-23 avgust kunlari bir qator tadbirlar, jumladan, “Markaziy Osiyo ovozi: milliy makondan mintaqaviy makon sari” mavzusida Markaziy Osiyo jurnalistlari forumi o'tkazildi. Mazkur xalqaro tadbirda Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston Respublikasidan kelgan jurnalistlar, respublikamiz markaziy OAV vakillari, blogerlar, qardosh xalqlar madaniyat markazlari xodimlari hamda talabalar ishtirok etdi.
Tadbirda O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi raisi v.b. Xolmurod Salimov tomonidan Markaziy Osiyo mediamakoniga mo'ljallangan yagona axborot platformasini tashkil etish, ushbu axborot vositasida taqdim etiladigan materiallarni bir vaqtning o'zida Markaziy Osiyo xalqlari tilida e'lon qilish imkoniyatlarini yaratish, Markaziy Osiyo davlatlari taniqli jurnalistlari hayoti va faoliyati, ijodiga bag'ishlangan “Markaziy Osiyo jurnalistlari” kitobini nashr etish taklifi o'rtaga tashlandi. Forumda muhokama qilingan mavzular bo'yicha bildirilgan taklif va tavsiyalarni mintaqaviy hamkorlik darajasida amalga oshirishga kelishib olindi.
Soha olimlari janrlar jurnalistga o'z materialiga mos ko'rinishni tanlab olishi, voqealarni muayyan shaklda ko'rsatib berishi uchun zarurligini ta'kidlaydi. Ular har bir janr muayyan axboriy vazifaning yechimini topish uchun qo'llanilishi, janrlar bo'yicha ixtisoslashish ham mumkinligi xususida fikrlar bildirgan.
Ma'lumki, bugungi kunga kelib bosma ommaviy axborot vositalarida e'lon qilinayotgan materiallar orasida esse, ocherk, felyeton kabi janrlarda yozilgan ijodiy ishlar kamayib ketmoqda. Buning sabablari qatoriga milliy media maydonimizda tendensiyalar o'zgarishi, turli janrlarda materiallar tayyorlaydigan ijodkorlar kamayib borayotgani, qolaversa, jurnalistika kasbini tanlagan ba'zi ijodkorlarimizda bu borada bilim, malaka va mahoratning yetishmasligini ham qo'shish mumkin.
Ayni holat milliy jurnalistikamiz rivojiga, uning rang-barangligiga soya soladi. Xo'sh, nima qilish kerak? Fursatni boy bermasdan, media sohaning turli janrlarida o'qishli materiallar yoza oladigan ustozlar hayotligida “Ustoz-shogird” an'anasi asosida bu borada ularning tajribalarini yoshlarimizga o'rgatish, yigit-qizlarning qiziqishini oshirish bo'yicha bir qator ishlarni amalga oshirishimiz zarur va muhim. Ana shu ishlar doirasida ustozlar, “Oltin qalam” tanlovi g'olib va sovrindorlarining turli janrlarda mahorat bilan yozilgan eng sara materiallaridan namunalar yig'ib, “Oltin qalamli jurnalistlar” kitobini nashr qilish tashabbusi ilgari surildi. Bu g'oya tajribali jurnalistlar tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Yaqin kunlarda chop etilishi kutilayotgan mazkur kitob talabalar, ommaviy axborot vositalari tahririyatlarida endi ish boshlayotgan ijodkorlar, turli yoshdagi qalamkashlarga mo'ljallangan bo'lib, unda 50 nafarga yaqin ustoz jurnalistlarning o'nga yaqin janrlarda yozilgan materiallari jamlanmoqda. Jurnalistikada ijodiy uslubga ega bo'lish, doimiy ravishda kasbiy mahoratni o'stirish muhim sanaladi. “Oltin qalamli jurnalistlar” kitobi media sohani tanlaganlar, umuman, ijodkorlarga bu borada zarur manba-qo'llanma sifatida xizmat qiladi.
Ommaviy axborot vositalarida uzoq yillardan beri faoliyat olib borayotgan, shuningdek, ayni kunda keksalik gashtini surayotgan ustoz jurnalistlarning tajribalari, hayot va ijod yo'li bilan media soha vakillarini, jamoatchilikni tanishtirish, sohadagi mavjud muammolarga ularning e'tiborini qaratish, kamchiliklar yechimi bo'yicha taklif-tavsiyalarini olish, milliy jurnalistikamizning bugungi holati, uning rivoji yo'lida amalga oshirilayotgan ishlar, dolzarb masalalar xususida fikr almashishni yo'lga qo'yish maqsadida Uyushma tomonidan “Ustozlar nima deydi?” dasturi-ko'rsatuvini tayyorlash yo'lga qo'yildi.
O'tgan bir yil davomida Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi bosh tashkilotchiligida hamkor tashkilotlar bilan birgalikda jurnalistika sohasi rivoji yo'lida bir qator ishlar amalga oshirildi. Xususan, 2023 yil 15-16 avgust kunlari Toshkentda “France 24” Fransiya xalqaro yangiliklar telekanali jurnalistlari Polina Chubar va Antuan Kormeri ishtirokida o'quv-treninglari tashkil etildi. Ularda faktlarni tekshirish uchun ishonchli manbalar, faktchekingda e'tibor qaratish lozim bo'lgan jihatlar, feyk yangiliklarni farqlash, eng birinchi manbani qisqa fursatda topish yo'llari haqida “France 24” tajribasi asosida ma'lumotlar berildi. Shuningdek, axborot tarqatishda aniq maqsad belgilashning jurnalistik faoliyat uchun ahamiyati tushuntirildi.
2023 yil 28-29 avgust kunlari “Taraqqiyot strategiyasi” markazi hamda AQSh Xalqaro taraqqiyot agentligi (USAID) bilan hamkorlikda gender masalalari va unga bog'liq voqeliklarni turli ijtimoiy tarmoqlar, shuningdek, ommaviy axborot vositalari orqali yoritish mezonlari yuzasidan o'quv-trening o'tkazildi.
Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi tomonidan YuNESKO, Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti, Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi, “O'zbekiston Respublikasi zamonaviy jurnalistikani rivojlantirish markazi” NNT, “Yangi media ta'lim markazi” NNT, Milliy mass-mediani qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish fondi bilan hamkorlikda 2023 yil 23-27 oktyabr kunlari “Mediasavodxonlik haftaligi” tashkil etildi.
2024 yil 6-8 may kunlari Fransiyaning O'zbekistondagi elchixonasi, Fransiyaning OAVni rivojlantirish agentligi (CFI), AOKA va boshqa mutasaddi tashkilotlar hamkorligida Toshkent shahridagi “Panarams” mehmonxonasida mintaqaviy forum o'tkazildi. Forumda O'zbekiston, Tojikiston, Qirg'iziston, Qozog'iston va Fransiya davlatlaridan 120 nafar ishtirokchi, 40 nafar spiker, shu jumladan, jurnalistlar, media-tashkilotlar vakillari, media-ekspertlar, mutasaddi davlat organlari mas'ullari, shuningdek, taniqli media xodimlari, mutaxassislar qatnashdi.
2024 yil 27-30 may kunlari Toshkent shahrida AOKA boshchiligida hamda Turkiy davlatlar tashkiloti (TDT) ko'magida davlat organlari va tashkilotlari ochiqligini ta'minlash, turli feyk va dezinformatsiyalarga birgalikda kurashish masalalari yuzasidan tajriba almashish maqsadida TDTga a'zo mamlakatlar vazirlik va idoralari matbuot kotiblarining “Axborot xizmatlari 2024: milliy va xorijiy tajriba” mavzusidagi qo'shma o'quv-seminari tashkil etildi. Tadbirda TDTga a'zo mamlakatlardan yuz nafardan ortiq mutaxassislar ishtirok etdi.
Sohaga oid qonunchilik
Ta'kidlash joizki, mamlakatimizda media sohaga oid qonunchilik bazasi yaratilgan. Yangilangan Konstitutsiyamizda ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga to'sqinlik qilish yoki aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo'lishi belgilab qo'yildi.
Shubhasiz, mazkur normaning mamlakatimiz asosiy qonunida mustahkamlab qo'yilishi ommaviy axborot vositalari sohasi vakillarining qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilishni yanada kuchaytiradi.
Umuman olganda, so'z erkinligi va ommaviy axborot vositalarining samarali faoliyatini ta'minlashning huquqiy asoslarini mustahkamlash maqsadida mamlakatimizda o'ndan ortiq qonunlar, jumladan, “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to'g'risida”, “Ommaviy axborot vositalari to'g'risida”, “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to'g'risida”, “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to'g'risida”, “Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to'g'risida”, “Axborotlashtirish to'g'risida”gi va boshqa qonunlar amalda mavjud ekanligi jurnalistik faoliyatni emin-erkin yuritish imkoniyatlarini bermoqda. Ayni kunda sohaga oid qonunchilikni takomillashtirish bo'yicha ishlar davom ettirilmoqda.
Ochiqlikni ta'minlash yo'lida
Ayni kunda O'zbekistonda 2340 dan ortiq ommaviy axborot vositasi faoliyat yuritmoqda. Bu raqam 2016 yilga nisbatan media tuzilmalar 55 foizga oshganini ko'rsatadi. Ularning 65 foizi nodavlat OAV hisoblanadi. Internet-nashrlar ham jadal rivojlanib, 738 taga yetgani esa ularning auditoriyasi muttasil ortib borayotganidan darak beradi.
E'tiborli jihati, mamlakatimiz mediasi xalqaro axborot makoniga integratsiyalashmoqda. O'zMTRK va bir qator xususiy telekanallarning ko'rsatuvlari dunyoning ko'plab mamlakatlariga uzatiladi.
Bugun butun dunyoda nafaqat siyosiy ziddiyatlar, balki mafkuraviy kurashlar ham har qachongidan taranglashgan. Odamlarga yolg'on va tuhmatlardan iborat axborotlarning tarqatilishi ayanchli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shu boisdan ham bugun media tuzilmalarda xolis va haqqoniylikka asoslanib ish yuritilishi juda muhim.
Ayni kunga kelib davlat va nodavlat tashkilotlarning ommaviy axborot vositalari bilan hamkorligi ancha yaxshilandi. Vazirlik va idoralarda tashkil etilgan matbuot xizmatlari faoliyati tubdan isloh qilinib, matbuot kotiblarining maqomi oshirildi. Hozirgi paytda vazirlik va idoralarning matbuot xizmatlarida 1500 nafardan ortiq xodim faoliyat yuritmoqda.
Davlat organlari rahbarlarining ommaviy axborot vositalari va jamoatchilik oldida hisobot berish mexanizmi yo'lga qo'yildi, turli masalalar, jumladan, dolzarb masalalar yuzasidan muntazam brifinglar, matbuot anjumanlari o'tkazilmoqda. Ochiqlik ko'rsatkichlarini aniqlash va uni ilg'or xalqaro standartlar asosida baholash amaliyoti yo'lga qo'yildi.
Mavjud muammolar
O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasining o'tgan yili e'lon qilingan I milliy ma'ruzasida bir qator muammolarni keltirgan edik. Ularning ayrimlari yechim topdi. Quyidagi masalalar esa hamon dolzarb ahamiyat kasb etib turibdi.
Jumladan, hozirgi kunda yangilanayotgan O'zbekistonimizdagi mahalliy, xususiy va xorijiy ta'lim dargohlarida 4 mingdan ziyod yigit-qiz media soha yo'nalishlari bo'yicha tahsil olmoqda. Bu yaxshi ko'rsatkich. Ammo tahlillar hamma bitiruvchilar ham o'z mutaxassisligi bo'yicha ishga joylasha olmayotganini ko'rsatmoqda. O'qish davomida ularning barchasi yetarli darajada bilim va malakaga, tajribaga ega bo'lmoqda, deb bo'lmaydi. Shu bois, Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar hamda Kambag'allikni qisqartirish va bandlik vazirliklaridan mazkur masalaga jiddiy e'tibor qaratish so'raladi.
Endi so'zimizni kasbiy faoliyatimizga oid ayrim mulohazalar bilan davom ettirsak. Gap shundaki, ba'zi hamkasblarimiz kasb etikasi kodeksi qoidalari, ommaviy axborot vositalariga oid qonunchilik talablariga har doim ham rioya etmayapti.
Ayrim jurnalist va blogerlar tomonidan ijtimoiy tarmoqlarga insonning shaxsiy ma'lumotlari, uning sha'ni va qadr-qimmatiga daxl qiladigan, ba'zan ochiqdan-ochiq zo'ravonlik va haqorat ko'rinishidagi post va izohlarni joylashtirish holatlari uchrayotgani ham tashvishli.
Shu o'rinda, jurnalist va blogerlarning huquqiy savodxonligini oshirish borasidagi ishlarni davom ettirish lozim, deb hisoblaymiz.
Bosma nashrlar haqida
Albatta, milliy jurnalistikamizning buguni va ertasini, istiqbolini bosma nashrlarning ishtirokisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Negaki, gazeta va jurnallarning o'rni, ahamiyati kerakliligi ortiqcha isbot talab qilmaydigan haqiqatga aylanib ulgurgan. Bu shuning uchunki, birinchidan, bosma nashrlar o'zining uzoq asrlik tarixiga ega. Ikkinchidan, jurnalistikaning muhim bo'g'ini hisoblangan holda dunyoda televidenie va internet nashrlari ham o'rnini bosa olmaydigan qadriyatlarga ega hisoblanadi. Hatto gazeta-jurnallar beradigan narsani kitoblar ham bera olmaydi. Negaki, bosma nashrlar har qanday zamon, davrlar bo'lmasin, u hayotda, jamiyatda voqelikni keng mushohada va tahlil bilan, so'zning betakror imkoniyatlarini o'ziga jo qilgan tarzda yoritib berishi hamda tarixga muhrlashi bilan alohida ajralib turadi. Bu e'tiroflarga isbot sifatida bugungi kunda ham misli ko'rilmagan darajada texnika, internet rivojlangan, telekanallar, radiokanallar nihoyatda katta imkoniyatlarga erishgan mamlakatlarda ham hamon millionlab nusxada nashr etilayotgan gazeta-jurnallarning mavjudligini keltirib o'tish mumkin.
Shu nuqtai nazardan so'nggi yillarda mamlakatimizda bosma nashrlarning o'rni, imkoniyatlarini yanada oshirish yuzasidan hukumatimiz tomonidan ma'lum sa'y-harakatlar qilinganini aytib o'tish kerak.
Ammo bosma nashrlarning aksariyat hollarda qo'llab-quvvatlanmayotgani, muassislarning bu borada o'z vazifalarini bajarmayotgani, ko'plab tumanlarda hokimliklar nashrlarining chop etilmay qolgani, hatto ayrim respublika gazeta va jurnallarining 1000-2000 adadda chop etilayotgani juda achinarlidir.
O'zbekistonda 10 mingdan ziyod o'rta ta'lim maktablari, yana shuncha mahallalar, 200 dan ziyod oliy ta'lim muassasalari, bir necha yuz mingdan ziyod turli tashkilot va korxonalar, besh yarim milliondan ko'proq xonadonlar bo'lishiga qaramay, bolalar nashrlari hisoblangan “G'uncha”, “Gulxan”, “Tong yulduzi” yoki “Saodat”, “Qishloq hayoti”, “Jamiyat”, “Hurriyat” singari gazeta va jurnallar adadi 4-5 ming nusxada ham chop qilinmayotir.
Xo'sh, bunday ahvolni o'nglash mumkinmi? Albatta, mumkin. Ammo ayni masala bo'yicha turli fikr va takliflar mavjud. Ayrimlar bozor iqtisodiyoti, gazeta va jurnallar o'z kunini o'zi ko'rsin, raqobatbardosh bo'lsin deydi. Nazarimizda, odamlar asosiy informatsiyani ijtimoiy tarmoqdan, qo'lidagi telefondan olayotgan bir paytda bu usul orqali bosma nashrlar rivojlanishi mushkul.
Bir guruh mas'ullar esa respublika ahamiyatiga ega gazeta va jurnallarni moddiy va ma'naviy qo'llab-quvvatlashning aniq mexanizmlarini yaratish lozimligini ilgari suradi. Viloyat va tuman gazetalarini, aytaylik, 4-5 ming nusxada chop etish uchun mahalliy byudjet hisobidan moliyalashtirish zarurligini taklif etadi.
Vaqtli matbuot nashrlarining obunachilarga o'z vaqtida yetkazilishini ta'minlash uchun ham pochta xizmatlarining faoliyati tubdan isloh qilinishi lozim. Chunki poytaxtda chop etilgan gazeta va jurnallar joylarga 10-15 kunlab kechikib olib borilishi bosma nashrlar nufuzini tushirmoqda.
Albatta, masalaning boshqa jihatlari ham yo'q emas. Xususan, bugun ko'pgina bosma nashrlarning o'qishliligi, ularda yoritilayotgan materiallar mushtariyni qiziqtiradigan darajada deb bo'lmaydi. Buning uchun nashrlarning umumiy saviyasini oshirish, mualliflarga risoladagidek qalam haqi to'lash, gazeta-jurnallarda ishlayotgan jurnalistlarga davr talab qiladigan darajada oylik-maoshlar berish kerak bo'ladi. Bu masalalarni hal qilish uchun matbuot nashrlarining obunasini ko'paytirish, ularni har tomonlama qo'llab-quvvatlash zaruriyati tug'iladi. Yana bir masala: bugun OAVda e'lon qilingan tanqidiy va tahliliy materiallarga munosabat bildirish, qonunchilikda belgilangan tartibda javob berish masalasi oqsoqlangancha qolmoqda. Agarda matbuot nashrlarida ko'tarib chiqilayotgan tanqidiy maqolalarga vazirlik va idoralar, qo'mita va agentliklar, hokimliklar tomonidan o'z vaqtida chora-tadbir belgilanadigan bo'lsa, gazeta-jurnallarning jamiyatda tutgan o'rni, nufuzi, ahamiyati yanada oshardi. Eng muhimi, “To'rtinchi hokimiyat” deb atalmish matbuot nashrlari jamiyatda ko'zgu vazifasini o'tab, ko'pgina muammolarning yechilishiga hissa qo'shgan bo'lar edi. Afsuski, bu borada ham shunchaki ko'zbo'yamachilik, yuzakilik holatlari hukmronlik qilib turibdi. Chunki jurnalistlar tomonidan ko'tarib chiqilayotgan muammolarni ko'rib ko'rmaslikka olish, javob yo'llanganda ham nomigagina javob xati yuborish holatlari ko'p uchramoqda.
Xalqaro munosabatlar
O'tgan bir yil davomida Uyushma tomonidan xorij media tuzilmalari bilan hamkorlik aloqalarini rivojlantirishga ham jiddiy e'tibor qaratildi. Jumladan, 20 nafarga yaqin sohamiz vakillari, yosh jurnalistlar xorij mamlakatlariga bilim va malaka oshirish, tajriba almashish uchun yuborildi. Jumladan, Rossiya Federatsiyasining Astraxan shahrida 2023-2024 yillari o'tkazilgan “Kaspiy mediaforumi”da Jizzax viloyati teleradiokompaniyasi xodimi Dilshod Jo'rayev, Uyushmaning Navoiy viloyati bo'limi raisi Otabek Aslonov, “Ishonch” va “Ishonch-doverie” gazetalari tahririyati muxbiri G'ulomjon Mirahmedov ishtirok etdi.
O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi va Umumxitoy Jurnalistlar assotsiatsiyasi o'rtasida 2023 yil 15 iyunda tuzilgan hamkorlik kelishuvi ijrosi doirasida Uyushma a'zosi bo'lgan uch nafar yosh jurnalist — O'zbekiston Milliy axborot agentligi (O'zA) Prezident “POOL” markazi yetakchi muharriri Behruz Xudoyberdiyev, “Yangi O'zbekiston” – “Pravda Vostoka” gazetalari tahririyati madaniyat va ma'rifat bo'limi mudiri Sabina Alimova, “Renessans” telekanali muxbiri Nurullo Rasulov, O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi yetakchi mutaxassisi Gulzaynab Zulhaydarova, “Namangan sadosi” gazetasi bosh muharriri o'rinbosari Ulug'bek Ro'zmatov Xitoyda o'quv-seminar mashg'ulotlarida qatnashib, hamkasblar bilan tajriba almashish imkoniyatlariga ega bo'ldi.
Joriy yil boshida Turkiya Respublikasining mamlakatimizdagi elchixonasining so'rovi hamda O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi tavsiyasiga asosan 2024 yil 9-12 fevral kunlari “Hurriyat” mustaqil gazetasi muxbiri Islom Asilbekov Turkiya Respublikasida uch kunlik media-turda ishtirok etdi.
2024 yil 20-25 aprel kunlari Uyushma raisi v.b. Xolmurod Salimov boshchiligida bir guruh jurnalistlar – “Ishonch” va “Ishonch-Doverie” gazetalari tahririyati bosh muharriri Husan Ermatov, “Tong yulduzi” gazetasi bosh muharriri Feruza Odilova, O'zbekiston Milliy axborot agentligi Xalqaro axborot tahririyati sharhlovchisi Aziza Alimova, Uyushma huzuridagi Yosh jurnalistlar kengashi raisi Shuhrat Oripovning Ozarbayjonga ijodiy safari uyushtirildi. Safar davomida O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi bilan Ozarbayjon Matbuot kengashi o'rtasida hamkorlik memorandumi imzolandi.
2024 yil 22-27 may kunlari hamkorlik aloqalarini rivojlantirish va tajriba almashishni yo'lga qo'yish maqsadida O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi raisi v.b. Xolmurod Salimov, “Yangi O'zbekiston” va “Pravda Vostoka” gazetalari tahririyati bosh muharriri Salim Doniyorov hamda yosh jurnalist, “Gulxan” jurnali mas'ul kotibi Azim Axtamovning Hindistonga safari tashkillashtirildi. Dehli shahrida “Oltin qalam” XVIII Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlovda “Chet ellik jurnalistning O'zbekiston haqidagi eng yaxshi materiali uchun” nominatsiyasi bo'yicha 2-o'rinni qo'lga kiritgan Hindistonning “The Economic Times” gazetasining diplomatik muharriri Dipanjan Roy Chaudhuriga tanlov statuetkasi, diplomi hamda pul mukofoti tantanali ravishda topshirildi. “The New Indian Express” gazetasi faoliyati bilan yaqindan tanishish jarayonida ayni jurnalistika tendensiyalari va yo'nalishlari bo'yicha fikr-mulohazalar almashildi. O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi va Hindiston Press klubi (Press Club of India) o'rtasida hamkorlik memorandumi imzolandi.
Ayni kunda Uyushma tomonidan dunyoning rivojlangan davlatlari media tashkilotlari bilan hamkorlik aloqalarini yo'lga qo'yish bo'yicha bir qator ishlar amalga oshirilmoqda.
Soha rivojiga doir yangi rejalar
Birinchidan, Uyushma tomonidan milliy jurnalistikani rivojlantirishga oid 2030 yilgacha bo'lgan asosiy rejalarni aks ettiruvchi “Yo'l xarita” ishlab chiqish.
Ikkinchidan, har yili mahalliy va xorijiy fotojurnalistlar o'rtasida “Yangi O'zbekiston fotojurnalistlar nigohida” tanlovi o'tkazish. Ushbu tanlovga taqdim etilgan eng sara fotomateriallar ko'rgazmasini Toshkent shahri, Qoraqalpog'iston Respublikasi va viloyatlarda, shuningdek, xorijiy davlatlarda tashkil etish.
Uchinchidan, yosh jurnalistlarning bilim va malakasini, sohaga qiziqishini oshirish, ularning ijodiy faoliyatini qo'llab-quvvatlash maqsadida har yili Toshkent viloyatining Bo'stonliq tumanida “Bo'stonliq seminari”ni o'tkazish.
To'rtinchidan, O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi muassisligida chop etib kelinayotgan “Hurriyat” gazetasi jurnalistlarning erkin minbari ekanligini inobatga olib, uning iqtisodiy imkoniyatlarini qo'llab-quvvatlash, tahririyat moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, har yili gazeta obunasi tashkillashtirilishini ta'minlash maqsadida mablag' ajratib borish.
Beshinchidan, milliy jurnalistikamizning xalqaro media makonga integratsiyalashgan holda rivojlanishini ta'minlash, ilg'or xalqaro tajribalarni o'zlashtirish maqsadida har yili dunyo media sohasi tajribali va taniqli jurnalistlari, mediatuzilmalar mas'ullari ishtirokida Toshkentda dolzarb mavzularga bag'ishlangan xalqaro mediaforumlar o'tkazish.
Oltinchidan, ommaviy axborot vositalari vakillari o'rtasida sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish, salomatligini mustahkamlashga ko'maklashish maqsadida har yili 27 iyun – Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni bayrami arafasida sportning bir qator turlari bo'yicha “Uyushma kubogi” sport musobaqalarini o'tkazish.
Ettinchidan, uyushma va uning hududiy bo'limlari qoshida faoliyat olib borayotgan “Mahorat” maktablari hamda “Yosh jurnalistlar” to'garaklarini bitirib, ommaviy axborot vositalarida (kamida ikki yildan buyon) o'z ijodiy ishlari bilan qatnashib kelayotgan yoshlarni oliy ta'lim muassasalarining jurnalistika yo'nalishlari bo'yicha o'qishga OAV va Uyushma tavsiyasi asosida imtiyozli qabul qilish choralarini ko'rish.
Sakkizinchidan, ommaviy axborot vositalarining roli va jurnalistlarning kasbiy faoliyati himoyasini yanada kuchaytirish bo'yicha ish olib borish.
To'qqizinchidan, markaziy va hududiy OAV vakillarini xorijiy mamlakatlarga bilim va malaka oshirish, yirik media tadbirlarda qatnashish uchun yuborish.
O'ninchidan, ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlarda xolis axborotlarni o'z vaqtida berib borish orqali yolg'on ma'lumotlar tarqalishining oldini olish.
O'n birinchidan, mamlakatimizda bugungi islohotlar talabiga javob beradigan ijtimoiy mas'uliyatli ommaviy axborot vositalarini shakllantirish va faoliyati samaradorligini oshirish.
O'n ikkinchidan, internetning global va milliy segmenti rivojlanish tendensiyalarini doimiy o'rganib borish, milliy kontentni rivojlantirish mexanizmlarini takomillashtirish bo'yicha takliflarni shakllantirish.
Mamlakatimiz milliy mediasini yangi va yuqori bosqichga olib chiqishga qaratilgan yuqoridagi vazifalar yurtimiz ommaviy axborot vositalarida faoliyat yuritayotgan jurnalistlar jamoatchiligi bilan birgalikda, ularning xohish-irodasi, taklif va tavsiyalari asosida amalga oshiriladi. Ayni jarayonda sohamizning barcha vakillarini, shuningdek, jurnalistikamiz faollari hamda ustozlarni uyushma atrofida yanada jipslashish va birlashishga chorlaymiz.