Ko'ngil odami

Mustaqilligimizning 33 yilligi munosabati bilan davlatimizning yuksak mukofotlariga sazovor bo'lganlar orasida iqtidorli jurnalist, shoir, O'zbekiston Yozuvchilar Uyushmasi a'zosi Abdunabi Boyqo'ziyevning ham borligi meni g'oyat xursand qildi. “G'uboringni yozgayman”, “Seni izlab keldim”, “Judolig' dashti”, “Ko'zlari daryoim!..”, “O'zbeknavo” yulduzlari”, “Dilxiroj tuyg'ular”, “Besh navo”, “Cho'li irog'im”, “Besh so'mlik kekkayish” kabi o'nlab she'riy, publitsistik, hajviy kitoblar muallifi bo'lgan zahmatkash ijodkor mehnatlarining munosib e'tirof etilishi tahsinga loyiq edi. Davlatimiz rahbari imzo chekkan Farmonni o'qirkanman, shu kunlarda 70 yoshni qarshilash arafasida turgan bu ajoyib inson bilan bog'liq xotiralar beixtiyor xayolimda jonlana boshladi.

O'sha kuni universitetda darslar har galgidan erta tugadi.

— Do'stlar, bunaqasi har doim ham bo'lavermaydi. Kelinglar, kinoga yoki parkka boramiz, keyin biron kafeda o'tiramiz, — deya murojaat qildi starostamiz Maqsudali aka. — Hademay sessiya tugaydi. Yana hammamiz har qayoqqa tarqalib ketamiz. Bugun bir yayraylik.

— Zo'r bo'lardi, shunday qilaylik, — taklifni bir ovozdan ma'qullashdi qiyqirishib kursdoshlarim.

Biz ToshDU (hozirgi O'zMU)ning jurnalistika fakultetida sirtdan o'qirdik. Har gal kuzgi yoki bahorgi sessiyaga kelganimizda, darslar, imtihonlar bilan bo'lib, shahar aylanishga deyarli vaqtimiz qolmasdi. Hozirgi vaziyat ayni muddao edi.

— Sizlar bemalol boraveringlar. Norboy aka bilan ikkimizning boradigan joyimiz bor. “Sovet O'zbekistoni” gazetasi (hozirgi “O'zbekiston ovozi”)ga borib, Abdunabi Boyqo'ziyev bilan uchrashib ketmasak bo'lmaydi, bir joydanmiz axir, — dedi kutilmaganda kursdoshimiz Ahmadali Qo'ldoshev “bizga uzr” degandek ma'noda.

Bu qanday uchrashuv ekanki, kursdoshlar birgalikda hordiq chiqarishidan ham muhimroq, degan o'y xayolidan o'tgan saboqdoshlarim o'shanda bu ikki “o'yinbuzuqi”ga ham havas, ham ajablanish bilan qarab qolishgandi.

O'tgan asrning 80-yillarida “Sovet O'zbekistoni” (hozirgi “O'zbekiston ovozi”) otaxon gazeta hisoblanib, u yerda ishlash har bir jurnalistning orzusi edi. Eng qizig'i, men o'sha paytdagi respublika Markaziy Komiteti nashriyoti bosmaxonasida aynan shu gazetaning sahifalovchisi bo'lib mehnat qilardim, ya'ni gazeta kotibiyati bilan hamkorlikda qo'rg'oshinga quyilgan maqolalardan gazeta sahifalarini tayyorlab, bosishgacha bo'lgan jarayonni olib borardim. Darrov baland bo'yli, kelishgan, istarali, xushchaqchaq Abdunabi Boyqo'ziyev ko'z oldimga keldi.

Bir binoda ishlaganimiz uchun goh-goh yo'llarimiz kesishib turardi. Lekin u meni tanimas, men esa tabiatimdagi tortinchoqlik bois, tashabbus ko'rsatishga istihola qilardim.

Adashmasam, 1990 yillarning so'nggi oylarida Abdunabi aka tahririyatda ko'rinmay qoldi. Bilsam, tajribali xodimlar qatorida yangi tashkil bo'lgan “Xalq so'zi” gazetasiga ishga o'tgan ekan.

Yillar bir-birini quvlab o'taverdi. Endi men mehnat qilayotgan nashriyot “Sharq” deb atala boshlandi. Faoliyatimda ham uncha-muncha o'zgarishlar yuz berdi. Yigirma yillik qadrdon gazeta tayyorlash sexidan nashriyotning Bosh tahririyatiga muharrir bo'lib ishga o'tdim. Bir kuni bosh muharririmiz Ahror aka Ahmedov menga bir qalin jildda qo'lyozma tutqazib:

— Bu ishni o'zingiz olib borasiz, — dedi. So'ng ortidan qo'shib qo'ydi: — Muallifi nozikta'b inson.

Jild yuziga ko'z yugurtirdim. “Abdunabi Boyqo'ziyev. “Dilxiroj tuyg'ular”. Lop etib ko'z oldimga kursdoshim Ahmadali aka keldi. Qarang-a, shunga ham yigirma yildan oshibdi. Vujudimda ajib bir evrilish his qildim. “Abdunabi aka bilan tanishish fursatlari shu kunlarga nasib qilgan ekan-da”. Xonamga kirib, jildni ochdim. Odamning qandayligini uning tutumiga qarab ham bilsa bo'ladi. Qo'lyozma did bilan tartiblangan edi. “Ahror akaning gapida jon borga o'xshaydi”, dedim ichimda.

Shu kundan qo'lyozmani o'qishga kirishdim. Kirishdim-u undan chiqolmay qoldim. To'plamga tanlangan publitsistik maqolalar, esselarning yozilish uslubi, biri ikkinchisini takrorlamas voqealar jonli, tushunarli, maroq bilan o'qilardi. Bu fazilatlar muallifning salohiyatidan, bilim doirasining kengligidan, badiiyatni chuqur anglashidan va katta tajribaga ega jurnalist ekanligidan dalolat berib turardi.

Shunday qizg'in ish kunlarining birida xona eshigi avval taqillab, so'ng ohista ochilib, ostonada Abdunabi Boyqo'ziyev ko'rindi.

— Assalomu alaykum!

O'rnimdan beixtiyor turib ketdim.

— Va alaykum assalom, keling, Abdunabi aka.

Biz eski qadrdonlardek iliq so'rashdik.

— Bosh muharrir qo'lyozmam sizdaligini aytdi. Eshikdagi yozuvga qarab kirib kelaverdim, Qodirjon.

— Adashmadingiz, Abdunabi aka.

— Qo'lyozmangizni atayin hamyurtingizga topshirdim, aka, dedi Ahrorbek, yo hazillashdimi?

— To'g'ri aytibdi, men Marhamatdanman.

— Ey, Muhammad Yusuf bilan bir joydan ekansiz-da.

Shunday, birpas u yoq-bu yoqdan gaplashdik. Bir-birimiz bilan tanishgandek bo'ldik. Albatta, qo'lyozma ham yoddan chiqmadi.

Ketish arafasida Abdunabi aka shunday deb qoldi:

— Qodirjon, oyda bir yig'ilishib turadigan davra tashkil qilsak, degan reja bor. Sizga, menga o'xshagan ma'naviyat sohasining odamlari bo'ladi. Agar qo'shilsangiz yaxshi bo'lardi.

Dabdurustdan qilingan bu taklifga men nima deb javob berishimni bilmay:

— Unaqa davralarga ko'pam xushim yo'qroq, — dedim o'zimni tortib.

— Mayli, siz o'ylab ko'ring, darrov “yo'q” demang, hali vaqt bor. Bu hozircha bir yaxshi niyat.

Shunday deb, Abdunabi aka xayrlashib xonamdan chiqib ketdi.

O'ylanib qoldim. Nima qilsam ekan? Balki, shunchaki gapirib qo'ygandirlar? Agar yana shu mavzu ochilsa, “yo'q” deb qo'ya qolaman. To'g'risiyam, bunday yig'inlar men uchun begonaday edi.

Nihoyat, qo'lyozmani o'qib tugatdim. Ancha-muncha savollar yig'ilib qoldi. Bu tabiiy, ularni muallif bilan hal qilsa bo'ladi. Lekin meni o'ylantirgani boshqa masala. Salmoqligina bir maqolani kitobdan olib qo'yish lozim edi. Vaziyat shuni taqozo qilardi. Bosh muharrirga tushuntirdim. Endi muallifga holatni aytish kerak. Eng og'iri ham shu edi. Jur'at topib, bor gapni aytdim. Uni qabul qilish Abdunabi akaga oson bo'lmadi. O'shandagi mening ahvolim ham havas qilgulik emasdi.

— Maqolani kitobga kiritmasligingiz sababini menga asoslab bering. Meni ishontiring, — dedi o'zini arang bosib Abdunabi aka.

Talabning bu ohangda ko'ndalang qo'yilishini to'g'ri tushunib turardim. Men qilgan bunday “qisqarishga” hech bir muallifning shunchaki rozi bo'lib ketaverishi mumkin emasdi.

— Maqola kitobning keyingi taqdiriga xunuk ta'sir qilishi mumkin. Har qalay, noshirlik sizga begona emas-ku. Bosh muharrir bilan ham gaplashib ko'ring, — maslahat bergan bo'ldim. Abdunabi aka hozirgi holatida maqolasining himoyasi uchun undan kattasi bilan ham tortishishga tayyor edi.

Abdunabi aka ketdi. Ichim xijil bo'ldi. O'zim istamagan holda bir insonning dilini ranjitib qo'ydim. Yana kimni deng, uzoq yillar o'zim havas qilib yurgan insonni. Nachora, nashriyot muharriri hayotida shunaqa voqealar ham bo'lib turarkan-da.

Nihoyat, kitob nashrdan chiqdi. Bu muallif uchun ham, muharrir uchun ham quvonchli voqea. Axir yangi chiqqan kitob oylab, ba'zida yillab qilgan mehnatlaring mevasi-da. Bir-birimizni tabrikladik. Lekin ko'nglimda oz bo'lsa-da, bir g'ashlik bor edi. Abdunabi aka bilan kitobni tayyorlash jarayonida tortishdik, bahslashdik, menga nisbatan asl munosabati o'zgarmadimikin? Shu o'y xayolimdan o'tarkan, birdan: “Etti-sakkiz kishilik davra qilsak, bir piyola choy ustida ijodiy suhbatlar qursak”, degan taklifi yodimga tushdi. Shuncha ishdan keyin Abdunabi aka menga bu taklifni yana qilarmikin yoki?..

Oradan ancha-muncha vaqt o'tdi. Bir kuni kutilmaganda ishxonamga Abdunabi aka yana kirib keldi. Kayfiyati chog'. Salom-alikdan so'ng menga:

— Qodirjon, yana o'sha gap. Davramiz deyarli shakllanib bo'ldi, nima deysiz, chiroyli, diltortar adabiy davra bo'ladi, — dedi.

Men allaqachonoq rozi edim. Kitob tayyorlash jarayonidagi tortishuvlar uchun, shunga qaramasdan men haqimdagi fikri yomon tomonga o'zgarmaganligi uchun, bu gaplarga bir necha yil bo'lgan esa-da, o'ziga ko'ngil yaqin olib, shu davraga chin dildan taklif qilgani uchun, xullas, ko'ngli toza, samimiy, to'g'riso'z, qat'iyatli, eng muhimi, ishonchli inson bo'lgani uchun ham men rozi edim.

2010 yilning bahor kunlarida birinchi “gap”imizni Abdunabi aka o'zi yashayotgan ko'p qavatli uyning pastidagi qulaygina maskanda tashkil qildi. Shunga ham o'n besh yil bo'lay debdi…

Men bilgan Abdunabi aka ana shunaqa inson. Tilagim: Oilangiz, farzandlaringiz, nabiralaringiz, do'stlaringiz, muxlislaringiz baxtiga omon bo'ling!

Qodirjon QAYuMOV,

“Sharq” nashriyot matbaa

aksiyadorlik kompaniyasi

Bosh tahririyati katta muharriri.