Matonatli Maryam qissasi
Sayyora SAMANDAR
Muallif haqida: Sayyora SAMANDAR — O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi, filologiya fanlari nomzodi, dotsent, “Shuhrat” medali sohibasi.
Muallifning “Sizga aytolmagan so'zlarim”, “Ko'nglim”, “…Va yana bahor”, “Ozodlikdek baxt yo'qdir”, “Faqat ishq…” nomli she'riy to'plamlari nashr etilgan.
O'zbek adabiyoti, jadidchilik harakati namoyandalarining hayoti va ijodini tadqiq qilishga bag'ishlangan ko'plab ilmiy maqolalari chop etilgan. She'rlari turk, ozarbayjon, hind, ingliz, turkman tillariga tarjima qilingan. Ozarbayjon va Qozog'iston Respublikasi matbuotida e'lon qilingan.
Shoiraning g'azallari, mashrabona she'rlari, Alisher Navoiy, Nodirabegim va Uvaysiy g'azallariga bog'lagan muxammaslari, to'rtliklarida lirik kayfiyat, ruhiyatdagi murakkab kechinmalar o'ziga xos badiiy talqin qilingan. Quyida shoira tomonidan yaqinda yozilgan she'riy qissasi — Xorazmning ziyoli bir farzandining 1937 yilda nohaq qatag'on qilingani, ne-ne azoblarga giriftor etilgan yosh qizning, ayolning matonati haqidagi asari hukmingizga havola etilmoqda.
Xorazmning ma'rifatparvar qizi, jurnalist, hamshira, turkistonlik jadidlarning tashabbusi bilan 1922 yilda Germaniyaga o'qishga yuborilib, o'qishdan qaytgach, 1937 yilda Vatanga xoinlik hamda josuslikda ayblanib qamoqqa olingan, surgun qilingan, barcha qiynoqlarga matonat bilan bardosh bergan Maryam Sultonmurodovaning porloq xotirasiga bag'ishlayman.
Maryam, yuragingni nishon olganda,
Nahot senga shuncha zormidi dunyo?
Nozik qo'llaringga kishan solganda,
Joningga qurilgan dormidi dunyo?
Ko'ksing tilganida berahm, qattol,
Kamondan otilgan o'qmidi dunyo?
Sabring sinaganda johil-u battol,
Dilingni bilgani yo'qmidi dunyo?
Qabohat zanjiri ilonday bo'g'ib,
Bo'g'zingga qadalib turganda joning,
Ma'rifat istagan vujuding yonib,
To'lqinday chayqaldi tomirda qoning.
Jaholat barq urib gulladi qiyg'os,
Xazonday qovjirab sarg'ayding, so'lding.
Qatag'on faslida chekkancha uvvos,
O'ttiz yettinchilar safida bo'lding.
Sen haqda o'ylasam, o'ylarim yonar,
Qulog'imga kelar ingragan tovush.
Jismimni kuydirib tushimga kirar
Zindonlarda og'ir sudralgan kovush…
Krasnoyarsk. Izg'irin uvlagan o'rmon,
Qismatning ayanchli, achchiq bitigi.
Oh, Maryam… Dodingdan yondi bu osmon,
Yo'q edi biron-bir najot eshigi.
Ikki norasida, ikki murg'akning
Gulgun yuzlarini yuvdilar yoshlar.
O'ttiz ikki yoshda dardchil yurakning
Dodidan yorildi xarsanglar, toshlar.
O'ttiz yettinchining bahorlarida
Muhabbat bog'ida qoldi diydoring.
Turmaning qoraygan devorlarida
Sado berar hamon alamli zoring.
“Xalq dushmani” degan tamg'a bosilgan
Peshonang temirdan edimi, Maryam?
Adolat toptalib, dorga osilgan…
Keng olam senga tor keldimi, Maryam?
Sen-da ona eding, mushtipar eding,
Bag'ringdan uzdilar nogoh lolangni.
O, Maryam, ayt, qanday sen bardosh berding,
Ayirsalar sendan ikki bolangni?
Haqiqat yo'liga tikilgan joning
Qirqta edimi, ayt, qirq mingta yoxud?
Bayroqday yuksalgan g'ururing, shoning
Qanday asray olding etmasdan nobud?
Parichehra eding, pariro'y eding,
Qabohat tig'ida tilindi jisming.
Dillardan o'chmagay abadiy yoding,
Yuraklarda qoldi manguga isming!
Ellik yettinchi yil. Oqlandi noming,
Biroq qaytarmidi hayoting ortga?
Vujudimni o'rtab toptalgan shoning,
Tongni qarshi oldim to'lgancha dardga.
Xira tortib borar yulduzlar ko'zi,
Joni chiqar qushdek tipirlar xayol.
Sening bardoshingning ismi ne o'zi? —
O'n besh yil qamoqda saqlangan ayol???..
Matonatli Maryam qissasi shuldir,
Eslasang, vujudni qamrar harorat.
Zulmning olovi bir parcha kuldir,
Ammo xotiradan o'chmas qabohat.
O'tmishni unutmoq g'ofillik asli,
Tarix sahifalari — o'zlikka xitob.
Unutmoq jaholat, johillik asli,
Ogohlik — bu zamon haqdagi kitob!
Yorug' kunlar keldi, qara, o, Maryam,
Senga libos tikdik, nomi — matonat!
Ilmdan yo'q o'zga najot ham, yo'l ham,
Ma'rifat — eng ulug', buyuk saodat!
Zamondosh, bedorlik belbog'ingni os,
Rozi bo'lsin o'nlab maryamlar ruhi.
Ozod bayrog'ingni ko'kragingga bos,
Bag'ringni to'ldirsin zamon shukuhi!
2024 yil 28 sentyabr